Mulohaza tarkibida mantiqiy ega va mantiqiy kesimni ajratib
ko‘rsatish mumkin. Mantiqiy ega -fik r qilinayotgan predmet va
hodisani bildiradi va fanda subyekt degan termin bilan ifodala-
nadi (simvolik belgisi — S). Mantiqiy kesim predmet xususiyatini,
munosabatini bildiradi va fanda predikat degan termin bilan ifo-
dalanadi (simvolik belgisi — P). Mulohazaning subyekt va predi-
kati uning terminlari deb ataladi. Mulohazaning uchinchi zaruriy
elementi mantiqiy bog‘lamadir. U subyekt va predikatni bir-biri
bilan boglaydi, natijada mulohaza hosil bo‘ladi. Mulohazaning
simvolik ifodalanishi:
S — P (tasdiq mulohaza), S — P emas (inkor mulohaza)
Mulohazalar tuzilishiga ko‘ra oddiy va murakkab boladi.
Oddiy mulohaza tarkibidan yana bir mulohazani ajratib
bolmaydigan mulohazadir yoki bir subyekt va bir predikatdan
tashkil topgan mulohazadir.
Tarkibidan ikki yoki undan ortiq mulohazani ajratish mumkin
bolgan mulohaza murakkab mulohaza deyiladi. Masalan, «Man
tiq ilmini o‘rganish to‘g‘ri fikrlash madaniyatini shakllantiradi»,
degan fikr oddiy mulohazani ifodalaydi. «Mantiq ilmi tafakkur
shakllari va qonunlarini o‘rganadi» — bu murakkab mulohazadir.
Oddiy mulohazalar ikki tamoyilga, ya’ni miqdori va sifatiga
ko‘ra tasniflanadi. 1-tamoyil. Miqdoriga ko‘ra oddiy mulohazalar
yakka, umumiy va juziy boladi.
Oddiy mulohazalarni
tasniflashning
ikkinchi tamoyi-
li bu ularning sifatidir, ya’ni tasdiq yoki inkor mazmunga ega
bolishidir. Mulohazaning sifatini mantiqiy boglama belgilaydi.
«Hamma ilonlar zaharlidir» mulohazasining predikatida subyekt
haqidagi fikr tasdiqlanadi. Bunday mulohaza tasdiqlovchi deyi
ladi. «Hech bir riyo amal maqbul emas» mulohazasida subyekt
haqida nimadir inkor qilinadi. Bu inkor mulohaza deyiladi. Mu
lohazalarning to‘g‘ri yoki noto‘g‘riligini aniqlashda va ularni
mantiqiy tahlil qilishda oddiy mulohazalarning miqdor va sifati
bo‘yicha birlashgan klassiflkatsiyasi (asosiy turlari)dan foydalani-
ladi. Ular quyidagilardan iborat:
Yüklə
Dostları ilə paylaş: