Falsafa asoslari

1 Волков Г.Н., Баубекова Г.Д. Этнопедагогика.— Т.: Фан, 2000. 38-
бет.
297

---

pishiq va puxta bo‘lsa, bu qo‘rg‘on ham shunchalik mustahkam- 
lanib boraveradi.
Milliy ma’naviyatimizda nikoh va oilaga doir axloqiy qadriyat­
lar. 0 ‘zbekistonda yoshlar tarbiyasi, ma’naviy-axloqiy kamolotida
nikoh va oila haqidagi milliy axloqiy qadriyatlarning o‘rni. 
Aza- 
liy qadriyatlarimizda tani sihatlik va m a’naviy butunlik uyg‘un 
bo‘lib kelgan. Tani sihatlik insonning tabiiy va jismoniy salo- 
matligi mezonlarini, m a’naviy butunlik inson qalbining salo- 
matlik mezonlarini mujassam etgan. 0 ‘zbek oilalarida insoniy 
munosabat, izzat-ikrom, hurmat, e’zoz, muomaladagi ochiqlik, 
mehmonnavozlik bag‘rikenglik, tinch va osuda hayot, xursand- 
chilik kabi xususiyatlarni amalda ko‘rsata olib hayot mezoniga 
aylantira olishni anglatgan. Demak, oilaning bugungi kundagi 
vazifalari birinchidan, farzandining axloqiy-estetik, huquqiy, 
diniy madaniyati uchun jamiyat oldida javobgarlik, ota-ona- 
lik burchiga e’tibor bilan qarash, fuqarolik mas’uliyatini his 
etish, muhim ijtimoiy burchni bajarish, ikkinchidan, farzand- 
larga turm ush muammolarini mustaqil hal etish usullari, o‘zini 
ta’minlash va yashashning munosib darajasiga erishish imkoni- 
yatlarini o‘rgatish; uchinchidan, hayotning mushkul vaziyatidan 
chiqib olish uchun resurslar, harakatlar ko'rsatadigan tizimlar 
bilan uzviy aloqada b o lish , Shuningdek bu tizim larning sama- 
rali va tashkiliy ishlariga ko‘maklashishdan iborat.
Oiladagi qadriyatlar, undagi psixologik, ijtimoiy-ma’naviy 
muhitning farzand tarbiyasiga ta’siri buyuk mutafakkir va al- 
lomalarimizning bizgacha yetib kelgan ilmiy meroslarida alo- 
hida e’tirof etilgan. Bu xususda Zardushtiylik dinining muqad- 
das kitobi «Avesto»da ham ta’kidlab o'tilgan. Unga ko‘ra oila 
sog‘lom avlodning paydo bo‘lishi, benuqson naslning tugllishi, 
soglom turmush tarzi, zurriyodning pokizaligi, uning aqliy, ax­
loqiy, ruhiy, jismoniy, ma’naviy tarbiyasida alohida o‘rin tutgan. 
Unda ta’kidlanishicha o‘smirlar o‘n besh yoshga tolgandan ke- 
yingina yetmish ikki xil rangli ipak iplardan to‘qi!gan belbog‘ 
bilan bellarini o‘rash va o'zlarini yaxshilik yoliga baxshida etish 
uchun turmush qurish huquqiga ega bolgan. Lekin yoshlar­
ning o‘zboshimchalik bilan oila qurishlariga y o l qo‘yilmagan.
298

---

Oila qurish jamoa, ota-ona izmida bolgan. Shu sababli, jamoa 
va ota-onalar bolajak kelin-kuyovlarni tanlashda obdon o‘ylab 
ish ko‘rganlar. «Avesto»ning «Vendidod» bobida bayon etilishicha 
nasi soglomligining irsiy jihatlariga alohida e’tibor berilib, ya- 
qin qarindoshlar o‘rtasida farzandlarning o‘zaro oila qurishi man 
etilgan. Soglom avlodning tugllishi uchun ota-onalar sharob 
ichmaslikka, giyohvand moddalar va boshqa hushdan ketkazuv- 
chi vositalarni iste’mol qilmaslikka da’vat etilgan. Zardushtiylik 
ta’limotiga ko‘ra katta oilalar jamoa oqsoqoli tomonidan himoya 
qilinib, egizak farzand ko‘rgan ayollarga bir juft sigir yoki sariq 
tuya hadya qilingan va davlat xazinasidan nafaqa berilgan.
«Avesto»da har qanday axloqsizlik va g‘ayritabiiy xatti-ha- 
rakatlarga y o l qo‘yib bolm asligi ta’kidlanadi. Fohishabozlik, 
turmush o‘rtog‘iga xiyonat qattiq qoralanadi. Bu kabi jinoyatlar 
sirasiga nafaqat oilani buzadigan va oila qoidalarini zaiflashtira- 
digan, balki bola tugllishi, yosh avlod tarbiyasi, nasi pokligiga 
salbiy ta’sir ko‘rsatadigan oila xiyonati ham ko‘rsatilgan. Begona 
ayol bilan yashash, nikohsiz farzand ko‘rish qat’iy ta’qib ostiga 
olinganki, ushbu qarashlar bugungi kunda ham muhim tarbiyaviy 
ahamiyatga ega. Bu kabi jinoyatlar qamchi yoki tayoq bilan 800 
zarba urish bilan jazolangan1.
«Avesto»ning bugungi ma’naviy-axloqiy va tarbiyaviy ta- 
lablarga hamohang bo lg an eng muhim tamoyillardan biri — 
bergan so‘zining uddasidan chiqish, ahdga sodiqlik, savdo-sotiq 
va shartnomalarga qat’iy amal qilish, qarzni o‘z vaqtida to lash, 
aldamchilik va xiyonatdan xoli b o lish kabi iymonlilik sifat- 
laridan iborat. «Avesto»ning ko‘plab tadqiqotchilari, bu nodir 
kitobda yuksak ma’naviyatlilik va axloq masalalari yoritilganini 
ta’kidlaydilar. Yuksak m a’naviy sifatlilik Zardushtiylikda jaho- 
latning, yomonlikning oldini olishdir. «Avesto»ning ma’naviy 
qoidalariga nafaqat soglik va jismoniy kuch, balki m a’naviy 
poklikka ham alohida o‘rin ajratiladi. M a’naviyatlilik me’yori si­
fatida o‘z vaqtida to ‘g‘ri o\qatlanish buyuriladi. «Avesto»da bola 
tarbiyasi va ta’limiga katta ahamiyat berilib «Tarbiya hayotdagi