Axloqning tarbiyaviy funksiyasi - bu jamiyatda mavjud bolgan
tarbiya tizimini umuminsoniyat tomonidan e’tirof etilgan axloqiy
norma, urf-odat, an’analarga moslashtirish va shu asosda fuqaro-
larni axloqiy jihatdan tarbiyalash ishlarini tashkil etishni amalga
oshiradi.
Axloqning kommunikativ funksiyasi — bu umumiy axloqiy qad
riyatlarni ishlab chiqish uchun odamlar o‘rtasida fikr almashish,
bir-birini tushunib umumiy xulosalarga kelishda o‘zaro aloqa
qilish vositasi vazifasini bajaradi. Xullas, axloq tufayli xalqlar,
elatlar, millatlar bir-birlari bilan aloqada bolib, fikr almashib,
o‘zlariga xos, manfaatlariga mos keladigan umuminsoniy axloqiy
qadriyatlarni ishlab chiqadilar hamda ularga oglshmay amal qi-
lishni yolga qo‘yadilar.
Yuqoridagi fikrlar axloqning jamiyat ijtimoiy hayotida muhim
o‘rin egallashidan dalolat beradi.
Axloq tuzilmasida uch omil — asos — axloqiy ong, axloqiy his-
siyot va axloqiy xatti-harakatlar muhim o‘rin tutadi.
Axloqshurfoslik tizimida uchta asosiy unsur, ya’ni odob, xulq
va axloq tushunchalarini ajratib ko‘rsatish mumkin:
Odob — inson haqida yoqimli taassurot uyg‘otadigan, lekin
jamoa, jamiyat va insoniyat hayotida burilish yasaydigan darajada
muhim ahamiyatga ega bolmaydigan, milliy urf-odatlarga asos-
langan chiroyli xatti-harakatlarni o‘z ichiga oladi.
Xulq — oila, jamoa, mahalIa-ko‘y miqyosida ahamiyat-
li bolgan, ammo jamiyat va insoniyat hayotiga sezilarli ta’sir
ko‘rsatmaydigan yoqimli insoniy xatti-harakatlarning majmuyi.
Axloq — jamiyat, zamon, ba’zan umumbashariy ahamiyatga
ega, insoniyat tarixi uchun namuna bola oladigan ijobiy xat
ti-harakatlar yig‘indisi, insoniy kamolot darajasini belgilovchi
ma’naviy hodisa.
Etikaning boshqa ijtimoiy fanlar bilan aloqadorligi. Etika va estetika. Etika boshqa ijtimoiy va falsafiy fanlar bilan o‘zaro alo-
qadorlikda rivojlanib kelmoqda. Ayniqsa, uning estetika bilan
270
aloqasi qadimiy va o‘ziga xos. Avvalo, insonning har bir xatti-ha-
rakati va niyati ham axloqiylikka, ham nafosatga tegishli boladi,
ya’ni muayyan ijobiy faoliyat ham ezgulik (ichki go‘zallik), ham
nafosat (tashqi go‘zallik) xususiyatlarini mujassam qiladi.
