Fan va texnalogiyalar universiteti 2- kurs sirtqi boshlang'ich ta'lim Xakimbekova Barno Mavzu: so'z birikmasi. So'zlarning teng va ergashgan bog'lanishi
Fan va texnalogiyalar universiteti 2- kurs sirtqi boshlang'ich ta'lim Xakimbekova Barno Mavzu: so'z birikmasi. So'zlarning teng va ergashgan bog'lanishi
Reja:
Reja:
1. So'z birikmasi
2. So'zlarning teng va tobe bog'lanishi
So'z birikmasi ikki va undan ortiq mustaqil so'zlarning o'zoro tobe munosabatidan tashkil topadi.
So'z birikmasi ikki va undan ortiq mustaqil so'zlarning o'zoro tobe munosabatidan tashkil topadi.
Masalan: Biz ularga yurtimiz jamolini ko'rsatdik
Eslatma: gapda fe'lni so'z birikmalarga ajratishdahamisha fe'lning noaniq shakli qo'llaniladi.
So'z birikmalari o'zoro 2 xil bog'lanadi:
So'z birikmalari o'zoro 2 xil bog'lanadi:
1. Teng bog'lanish ( kun va tun,sen va men).
2. Tobe bog'lanish ( mening uyim, kitobning varog'i).
Tobe bog'lanish 2 qismdan iborat bo'ladi.
1. Hokim qism
1. Tobe qism
Gapda so'roqqa javob bo'ladigan qism hokim qism bo'ladi.
Gapda so'roq beruvchi qism tobe qism bo'ladi.
Tobe bog'lanishlar o'zoro 3 guruhga bo'linadi:
Tobe bog'lanishlar o'zoro 3 guruhga bo'linadi:
1. Bitishuv
2. Moslashuv
3. Boshqaruv
Bitishuv - hokim so'z bilan tobe so'zlarning o'zoro hech qanday vositalarsiz o'zoro bog'lanishidir. Bunda so'z birikmasida ohang bo'ladi.
Chiroyli qiz, baland bino, mehribon ona, talabchan ustoz, savlatli ota
Moslashuv - qaratqich kelishigi - ning qo'shimchasini olgan soz bilan qaralmish o'rtasidagi bog'lanish.
Moslashuv - qaratqich kelishigi - ning qo'shimchasini olgan soz bilan qaralmish o'rtasidagi bog'lanish.
Quyoshning nuri, mening bog'im.
Egalik qo'shimchasini olgan so'z- qaralmish - hokim so'z bo'ladi.
Bazan -ning qo'shimchasi tushib qolishi mumkin -- maktab o'quvchisi,
Boshqaruv- hokim so'zning talabiga ko'ra tobe so'zning kelishik qo'shimchalari bilan o'zgarishi yoki ko'makchilar bilan kelishi - boshqaruv deyiladi. Hokim so'z asosan fe'l hisoblanadi.
Boshqaruv- hokim so'zning talabiga ko'ra tobe so'zning kelishik qo'shimchalari bilan o'zgarishi yoki ko'makchilar bilan kelishi - boshqaruv deyiladi. Hokim so'z asosan fe'l hisoblanadi.
Yoshlarni yetaklamoq, uydan chiqdim, kitobni oldim. Xokim so'z qaysi so'z turkumi bilan ifodalanishiga qarab so'z birikmalari 2xil bo'ladi:
1. Otli so'z birikmalar- o'rik guli, meni kitobim.
2. Fe'lli so'z birikmalar- uyga kirdim, sayohatga chiqdi