Fargʻona davlat universiteti iqtisodiyot fakulteti moliya va moliyaviy texnologiyalar yoʻnalishi 22. 140-guruh talabasi meliboyev Dilshodjonning moliya asoslari fanidan taqdimoti

Kredit riski qarz oluvchining kredit shartnomosi shartlariga muvofiq to’lashi lozim bo’lgan majburiyatlarini o’z vaqtida to’lay olmasligi xav xatarlarini xarakterlaydi.

Banklarning risklarini yo’qotishning eng maqbul echimiga qarzdorlarning kredit qobiliyati, moliyaviy barqarorligini doimiy monitoring qilish orqaligini erishiladi.Bunda likvidlilik va mustaqillik (avtonomiya) risklariga alohida e’tibor qaratiladi.

• Kredit riski kredit oluvchining qarzdorlikni so’ndirishi yuzasidan imkoniyatsizligi, pul oqimini to’g’ri shakllantira olmasligi, moliyaviy qiyinchiliklar, rahbar va korxona egalarining ishchanlik reputatsiyasining pastligi yoki kriminal xissiyotlarining ustunligi bilan yuzaga keladi Shu bilan birga davlat organlari va ayrim shaxslarninng bosimi tufayli ham ushbu risklarga boriladi.

Kredit rislarining yuqoriligiga xodimlar malakasining pastligi, jamoadagi ijtimoiy keskinlik, poraxo’rlik holatlari ham kuchli tasir etadi.

Kredit rislarining yuqoriligiga xodimlar malakasining pastligi, jamoadagi ijtimoiy keskinlik, poraxo’rlik holatlari ham kuchli tasir etadi.

Kredit risklarini baholash birinchi navbatda potensial qarz oluvchilar bilan tanishuvdan boshlanadi. Bunda mijozning reputatsiyasi, tadbirkorlik, ishlab chiqarish, marketing va moliyaviy boshqaruvdagi kobilyatiga baho beriladi. Kredit taklifining qanchalik yaxshi tayyorganligi, uning iktisodiy, ijtimoiy, ekologi jixatdan qanchalik maqsadga muvofiq ekanligi, kreditning maqsadligi va uning bank, qarz oluvchi, alohida ijtimoiy qatlamlar, tarmoq, xudud uchun ahamiyatli ekanligiga muhim e’tibor qaratish zarur. Ijobiy baholash kredit mahsulotlari yuzasidan muhim qarorlar qabul qilishning o’tish imkonini beradi. Bu jarayon bevosita mijozning kreditga layoqatligini, moliyaviy ahvolini va pul mablag’lari xarakatini baholashga imkon beradi. Yakuniy jarayon albatta kredit shartnomasini rasmiylashtirish jarayoni hisoblanadi.

Risklarni boshqarishning muhim yo’nalishi sifatida to’ovlar grafigni shakllkantirish va uning doimiy monitoringini tashkil etish hisoblanadi. Bu jarayon tezkor kredit monitoringini olib borishni nazarda tutadi. Uning asosiy maqsadi muammoli kreditlarni aniqlash va ularni undirish choralarini ko’rishga qaratilgan.

• Olingan kreditlarni muddatida to’lamaslik, kechiktirish juda ko’p kuzatiladigan xolatlar hisoblanadi. Uning muhim sabablari qatoriga quyidagilarni kiritish mumkin: debitorlik majburiyatlarining tushib ketishi; likvidlik koeffitsentining pastligi; sotish xajmining tushib ketishi; operatsion faoliyat zarari; zaxiralarning ortiqcha jamg’arilishi va ushlab turilishi; muhim mijozlarni yo’qotishi, qarz oluvchining biznes sheriklari extiyotkorligi, rahbarlarning bank bilan aloqa qilishdan qochishi, ularning talab qilingan axbaortlarni berishdan bosh tortishi yoki kechiktirishlari va h.k.

1.Risklarni zararsizlantirishning ichki omillari
Risklarni zararsizlantirishning ichki omillariga quyidagilarni kiritish mumkin: mijozning kreditga layoqatligini baholash (profilaktika amallari, risklarni oldini olish; qarzning xajmiga va potensial tavakkalchilik darajasiga qarab qarz qarorini olish vakolatini chegaralash;loyixani birgalikda moliyalashtirish, qisman
qarzdorning o’z mablag’lari hisobiga moliyalash; korxona boshqaruvi va menejmentida muammoli kreditlar bilan ishlashning mavjudligi; shartnomada
kelishilgan majburiyatlarning ximoyalanganligi (axborot taminoti, taminot, jarimalar, foizlar to’lovi); ichki bo’g’inlar ish faoliyatining yo’lga qo’yilganligi (iqtisodiy tahlil bo’limi, xavfsizlik bo’limi va h.k.); xuquqiy javobgarlikni qo’llash xolatlari va h.k.
Kredit riskining (minimal oqibatlari, zararlar) kamaytirishga qaratilgan xarakatlarga: kredit portfelini diversifikatsiyalash; alternativ pul oqimlarini shakllantirish; bitta mijozga beriladigan kreditlarning aniq miqdorini cheklash; diskontlangan ssudalarni berish; qarz majburiyatlarin uchinchi shaxsga chegirmalar bilan sotishni kiritish mumkin.
Korxonalarning kreditga layoqatligini o’stirishning amaliy chora tadbirlari, ularning moliyaviy holatida ro’y berayotgan o’zgarishlar va natijalardan kelib chiqib belgilanadi. YA’ni, to’lovga qobil korxonalarda belgilanadigan chora tadbirlar, to’lovga noqobil, moliyaviy nobarqaror korxonalarda belgilanadigan chora tadbirlar keskin farq qiladi. Ulardan biri moliyaviy barqarorlikni saqlab qolishga harakat qilsa, ikkinchisi muammoni hal etish va yashab qolish harakatiga tushadi.
To’lovga noqobiillik yoki kreditga layoqatlikni o’stirishni muhim tadbirlariga quyidagilar kiradi.
Korxonalar aktivlari va passivlarini joylashtirishni qayta ko’rib chiqish.
Uning mazmunini qanday tushunish mumkin?
Korxonalarda likvid mablag’larining aylanuvchanligini tezlashtirish maqsadida ortiqcha aylanma aktivlarni hisobdan chiqarish, asosiy va nomoddiy aktivlarni ishlab chiqarish zaruriyatidan ortig’ini aylanma mablag’lar qatoriga olish (ularni sotish, bo’zish, hisobdan chiqarish va boshqa yo’llar bilan), debitorlik va kreditorlik majburiyatlarini so’ndirish (yo’l qo’yilgan tartiblarda), qisqa va uzoq muddatli moliyaviy qo’yilmalarni maqsadli joylashtirish.
To’lov mablag’lari va to’lov majburiyatlari orasidagi nisbatdagi manfiy o’zgaruvchanlik sababini moliyaviy holatdagi tanglikdan emas, balki, ishlab chiqarish va boshqaruvning quyi bo’g’inlaridan izlash lozim. YA’ni, mahsulot ishlab chiqarish va uni sotishni yaxshi yo’lga qo’yilmasligi, ishlab chiqarish harajatlarini oshib ketishi, narx belgilash siyosatining to’g’ri yuritilmasligi va boshqalar.
To’lovga noqobillik sharoitida mablag’lar etishmovchiligini hal etish yuzasidan avvalo, ichki imkoniyatlarni aniqlab olish va ularni ishga solish lozim. Noqobillik sharoitida boshqa bir sub’ektdan qarz so’rash va uning ishonchini oqlashni iqtisodiy imkoniyati bo’lmaydi.
Korxonalar noishlab chiqarish bo’g’inlari, uning balansida turuvchi faoliyatning boshqa ob’ektlarini harajatlarini kamaytirish, to’xtatish yoki o’z o’zini mablag’ bilan ta’minlashga o’tkazish lozim.
Korxonalarni pul mablag’lari va pul ekvivalentlarining aylanishida qat’iy rejalarni belgilash va unga doimiy amal etish lozim. Shuningdek, pul mablag’larini qarz majburiyatlariga ishlatishini aniq rejasini to’zib olish zarur.
Mablag’lar aylanuvchanligini tezlashtirishning imkoniyatlarini oshirish yuzasidan hisob-kitoblarning bekor qilingan, to’xtatilgan, shuningdek zamonaviy shakllariga keng yo’ ochish lozim.
Korxonalarning kreditga layoqatligini ta’minlash va uni o’stirishda albatta ularning investitsion aktivligiga ham ahamiyat berish lozim. Investitsion aktivlik bu qarz olish va uni qaytarishdan keskin farq etadi.
Korxonalar kreditga layoqatligini ustirishning muhim chora tadbirlaridan biri bu bevosita hisob kitoblardagi majburiyatlarni ichki va tashqi majburiyatlarga tarkiblash orqali baholash amaliyotiga o’tishdir. Korxona majburiyatlari qatoridan ichki majburiyatlarni chegirish ushbu harajatlarni yo’q qilmaydi. Lekin to’lovga qobillikni oshirishda sezilarli siljishga imkon beradi.
Kreditga layoqatlilik nima?
Kreditga layoqatlilik – qarz beruvchining qarz majburiyatlarini bajarmaganligingizni yoki yangi kredit olishga qanchalik munosib ekanligingizni belgilashi. Sizning kreditga layoqatliligingiz – kreditorlar sizga yangi kreditni tasdiqlashdan oldin qarashlari.
Kreditga layoqatlilik bir necha omillar bilan belgilanadi, shu jumladan sizning to’lov tarixingiz va kredit balingiz. Ba’zi bir kredit tashkilotlari, shuningdek, kreditni to’lamaslik ehtimolini aniqlaganda, mavjud aktivlar va majburiyatlar sonini hisobga olishadi.
Asosiy mahsulot
Kreditga layoqatlilik – bu qarz beruvchiga qarz majburiyatlarini bajarmaganligingizni yoki yo’qligini qanday aytib berishi.
Kreditga layoqatlilik bir necha omillar bilan belgilanadi, shu jumladan sizning to’lov tarixi va kredit balingiz.
Kredit qobiliyatingizni oshirish yoki saqlash to’lovlarni o’z vaqtida amalga oshirish kabi oddiy.
Kredit qobiliyatini tushunish
Sizning kreditga layoqatliligingiz kreditorga siz to’ldirgan kredit yoki kredit karta arizasiga qanchalik mos ekanligingizni bildiradi. Kompaniya tomonidan qabul qilingan qaror o’tmishda kredit bilan qanday munosabatda bo’lganingizga asoslanadi. Buning uchun ular bir necha xil omillarni ko’rib chiqadilar: sizning umumiy kredit hisobotingiz, kredit balingiz va to’lovlar tarixi.
Sizning kreditga layoqatliligingiz muhim, chunki bu sizning ushbu avtoulov krediti yoki yangi kredit kartangizni olishingizni aniqlaydi. Ammo bu hammasi emas. Siz qanchalik ko’p kreditga layoqatli bo’lsangiz, bu sizga uzoq muddatli istiqbolda qanchalik yaxshi bo’ladi, chunki bu odatda kredit kartasida yoki kreditda foiz stavkalari, to’lovlarning kamligi va shartlarning yaxshilanishini anglatadi, bu sizning cho’ntagingizda ko’proq pul degan ma’noni anglatadi. Bu, shuningdek, ishga joylashish huquqiga, sug’urta mukofotlariga, biznesni moliyalashtirishga va kasbiy sertifikatlar yoki litsenziyalarga ta’sir qiladi.
Kredit qobiliyatingizni tekshirish
Kredit qobiliyatini o’lchaydigan uchta taniqli kredit hisobot agentliklari – Experian, TransUnion va Equifax. Kredit beruvchilar kredit hisobot agentliklariga potentsial yoki mavjud mijozlar to’g’risidagi kredit ma’lumotlariga kirish uchun qo’shimcha ravishda kreditni tasdiqlash uchun o’zlarining kredit skor tizimlaridan foydalanishlari uchun pul to’laydilar.
Masalan, Meri 700 kredit baliga ega va kreditga layoqatliligi yuqori. Meri 11% foiz stavkasi va 5000 dollarlik kredit limitiga ega kredit karta uchun rozilik oladi. Dag 600 kredit baliga ega va kredit qobiliyati past. Dag 23,9% foizli va 1000 dollarlik kredit limitiga ega kredit karta uchun tasdiq oladi. Vaqt o’tishi bilan Dag Mariyga qaraganda ko’proq foiz to’laydi.
Har bir iste’molchi kredit balini kuzatib borishi kerak, chunki bu moliya institutlari tomonidan talabnoma beruvchining kredit olish, imtiyozli foiz stavkalari va kredit limitlariga loyiqligini hal qilish omilidir. Siz har yili bir marta o’zingizning kredit hisobotingizning bepul nusxasini so’rashingiz mumkin yoki siz kredit karma yoki kredit sesame kabi bepul kredit monitoringi saytiga qo’shilishingiz mumkin (ikkinchisi hozirda mavjud bo’lgan eng yaxshi kredit monitoring xizmatlaridan biri), bu sizga davom ettirishga imkon beradi. Kredit tarixingizni kuzatib borish.

Kreditga layoqatlilikni aniqlash uchun kredit balingizni yaxshilashning bir necha yo’li mavjud. Eng aniq usul – to’lovlarni o’z vaqtida to’lash. Kechiktirilgan to’lovlar bo’yicha dolzarbligini tekshiring yoki muddati o’tgan qarzni to’lash uchun to’lov rejalarini tuzing. Qarzni tezroq to’lash va kechiktirilgan to’lovlarni baholashni kamaytirish uchun eng kam oylik to’lovdan ko’proq pul to’lang.

Kreditga layoqatlilikni aniqlash uchun kredit balingizni yaxshilashning bir necha yo’li mavjud. Eng aniq usul – to’lovlarni o’z vaqtida to’lash. Kechiktirilgan to’lovlar bo’yicha dolzarbligini tekshiring yoki muddati o’tgan qarzni to’lash uchun to’lov rejalarini tuzing. Qarzni tezroq to’lash va kechiktirilgan to’lovlarni baholashni kamaytirish uchun eng kam oylik to’lovdan ko’proq pul to’lang.

Kredit kartalaridagi qoldiqlarni kredit limitining 20% ​​yoki undan kam miqdorida saqlang, garchi 10% ideal bo’lsa. Qarzdan daromadga (DTI) nisbatingizni tasdiqlang. Qabul qilinadigan DTI 35% ni tashkil qiladi, ammo 28% idealdir. DTI sizning umumiy oylik qarzingizni umumiy oylik daromadingizga bo’lish orqali hisoblanishi mumkin. Kreditorlar shaxsning kreditga layoqatini baholashda DTI dan foydalanadilar.

Xavflarni to’liq miqdoriy tahlil qilish jarayonning barcha elementlarini, shu jumladan aktivlarning qiymatini, ta’sirini, tahdidlar chastotasini, himoya qilish samaradorligini, himoya xarajatlarini, noaniqliklarni va ehtimolliklarni hisobga olish va raqamli qiymatlarni belgilashni talab qiladi.

• A xavfning miqdoriy tahlili xavflarni tahlil qilish komponentlariga (aktivlar va tahdidlar) ko’proq ob’ektiv sonli qiymatlarni (xarajatlarni) belgilashga urinishlar.

Risklarni miqdoriy tahlil qilishning sifat tahlili bilan solishtirganda afzalliklari quyidagilarni o’z ichiga oladi:
Moliyaviy xarajatlar aniqlanadi; shu sababli, xarajatlar va foyda tahlilini aniqlash mumkin.
Aniqroq, aniq ma’lumotlar tahlilni qo’llab-quvvatlaydi; Shunday qilib, kamroq taxminlar va kamroq taxminlar talab qilinadi.
Ko’pincha tahlil va hisob-kitoblarni avtomatlashtirish mumkin.
Hisoblanadigan aniq natijalar rahbarlar va yuqori darajadagi menejment bilan bog’lanish osonroq.
Risklarni miqdoriy tahlil qilishning sifat tahlili bilan solishtirganda kamchiliklari quyidagilarni o’z ichiga oladi:
Inson xayrixohligi natijalarni pasaytiradi.
Odatda ko’plab murakkab hisob-kitoblar talab qilinadi.
Ishga jalb qilingan vaqt va ish kuchi nisbatan katta.
Kerakli ma’lumotlarni kiritish hajmi nisbatan katta.
Xavfli hodisalar ehtimolini aniqlash qiyin.
Ba’zi taxminlar talab qilinadi.
Risklarni miqdoriy tahlil qilish odatda mumkin emas yoki amaliy emas. Birinchidan, bu har qanday tahdid stsenariysi uchun aniq yuzaga kelish ehtimolini aniqlash qiyinligi bilan bog’liq. Shu sababli, ko’plab xavflarni tahlil qilish xavfning gibrid tahlili deb nomlanuvchi xavf va miqdoriy tahlilning aralashmasidir.