Fbn teymiyye, Takıyyüddin

Eserleri.

Kaynaklarda İbnü'l-A'râbî'nin otuzu aşkın kitap ve risalesi bulunduğu kaydedilmektedir. Zamanımıza ulaştığı bilinen başlıca eserleri şunlardır:

1. Es-mâ^ü hayli'l-'Arab ve fürsânihâ. Eski Arap kabilelerinin özel adlarla anılan meşhur atlarının isimleri, binicileri, onlar hakkındaki haber ve şiirlerle bu şiirlerde geçen garîb kelimelerin açıklanması ve eyyâmü'l-Arab'a dair bilgiler içeren eser dil, edebiyat ve tarih açısından önemlidir.⁷⁴⁹ Eser ayrıca yine Nûrî Hammûdî el-Kaysî Hatim Salih ed-Dâ-min tarafından İbnü'l-KelbîninJVesebü'J-Hayl'ı ile birlikte Kitâbân fi'1-hayladıy­la yayımlanmıştır (Beyrut 1407/1987).

2. Kitâbü'1-Bfr. Kuyuların kazımı, çeşitleri, sulan, aletleri etrafındaki lügat ve şiirleri ihtiva eden eseri Mahmûd Şükrîel-Âlû-SÎ ⁷⁵⁰ Nûrî Hammûdî el-Kaysî ⁷⁵¹ ve Ramazan Ab-düttevvâb (Kahire 1970) neşretmiştir.

3. Kitâbü'l-Fâzıl fi'l-edeb. Mersiye tema­sında şiir parçalarından meydana gelen bir mecmua olup VVİlhelm VVright tarafın­dan yayımlanmıştır (Leiden 1859). Eserin Kudüs Hâlidiyye Kütüphanesinde ⁷⁵² bir nüshası mevcuttur.

4. Nevâdiru İbni'l-A'râbî. Kudüs Hâlidiyye Kütüpha-nesi'nde ve Dârü'l-kütübİ'l-Mısriyye'de yazma nüshaları bulunan eserin bir kıs­mı Kâmil Saîd Avvâd tarafından yüksek lisans tezi olarak tahkik edilmiştir.⁷⁵³ Ayrıca Şam Umumi Kütüphanesi'nde ⁷⁵⁴ bir nüshası mevcut olan Kitâbü'I-Mu'cem de ona nisbet edilmektedir. Bazı mersiyeleri ihtiva eden ve VVilhelm VVright ta­rafından Hırzetü'l-hâtıb ve tuhfetü't-tâlib içinde yayımlanan ⁷⁵⁵ Mukattcfât merasın li-ba'zi'I-Arab adlı eserin İbnü'l-A'râbfye aidiyeti ise şüphelidir.

Müellifin kaynaklarda adı geçen diğer eserleri de şunlardır; Kitâbü'l-Envâ. Şı-fatü'n-nahl, Şıfatü'z-zer, Şıfatü'ddi?1, Kitâbü'n-Nebt ve'1-bakl, Kitâbü'n-Ne-bât, Kitâbü'z-Zübâb Kitâbü'l-Eiiâz, Kitâbü Nevâdiri'z-Zübeyriyyîn, Kitâbü Nevâdiri Benî Fatfas, Kitâbü'l-Emâlî, Ebyâtü'l-me'ânî, Me'âni'ş-şFr, Târihu'l-kabâ% Medhu'l-kabâ% Tefsîrü'l-emsâl, Kitâbü Ef'ale, Garibü'l-hadîş, Kitâbü'l-Fevâ'id, Kitâbü'i-Mu'â- kabât, Kitâbü Men nüsibe mine'ş-şu-'arâ ilâ ümmihâ, Kitâbü Kerömâti'î-evliyâ, Kitâbü'1-Emşâl, Kitâbü'1-Hayl, Nesebü'1-h.ayl. Ayrıca Cerîr b. Atıyye, Fe-rezdak. Hansa, Hutay'e, Ru'be b. Accâc, Ebû Züeyb el-Hüzelî, Adî b. Zeyd, Ertât b. Süheyye, Ebû Mihcen es-Sekafî, Nemîr b. Tevleb, İbnü't-Tasariyye, Sürâka el-Bâ-rıki, Amr b. Ma'dîkerib gibi şairlerin di­vanları İbnü'l-A'râbî tarafından rivayet edilmiştir.

Bibliyografya :

Ebû Abdullah İbnü'l-A'râbî. Kitâbü'f-KYlnşr. Nûrî Hammûdî el-Kaysî. Mecelletü Kültiyyeti'l-adâb içinde), IX, Bağdad 1966, neşredenin gi­rişi s. 349-352; Tehzîbü 't-tuğa. I, 20-21; "Haberi, 7ârî/ı(deGeoje). 111,972, 1357; Zübeydî, Jaba-kâtü'n-nahıuiyyîn ve't-tuğaüiyytn. Kahire 1954, s. 213; Mes"ûdî. Mürûcü'z-zeheb(Meynard). IV, 117; VN, 162-164;Sem'ânî.£nsâ£>,s. 187-188; İbnü'n-Nedîm, el-Fıhrist, 1, 69; Hatîb. Târîlju Bağ-dâd.V, 282-285; İbnü'l-Enbârî. Nüzhetüfl-elib-bâ' (nşr. İbrahim es-Sâmerrâî), Zerka |Ürdün) 1405/1985, s. 119-121; Yâküt. Mu'cemü 7-üde-bâJ, XVIII, 189-196; İbnü'l-Kıftî. İnbâhü'r-ruuât, ]]\, 133; İbn Hallikân. Vefeyât, III, 433-435; Sa-fedî, el-Vâfl, III, 79-80;Süyûtî, Buğyetü't-uu'ât, 1,105-106; Keşfü'z-zunûn,], 167; II, 1396, 1399, 1415, 1419, 1452, 1980; İzâhu't-meknûn, 1, 217; II, 293, 304, 343, 344, 506, 680; Brockel-mann. GAL.l, 19,41,56,116, 139; Suppi.l, 179; Ziriklî, el-AHâm, VI, 365-366; Kehhâle, Mu'cemü'l-mü'eUilîn, X, 11; Mervân el-Atıyye, "Mülâhazat *alâ tahkiki Kitabi esmâTl-hayli'l-'Arab ve fürsânihâ li'bni'I-A'râbî", el-Meurid, XVI/2, Bağdad 1987, s. 209-227; Ch. Pellat, "İbn aI-Acrâbi", £/2(Fr.), III, 728-729; Hatim Salih ed-Dâmin. "İbnü'l-A'râbî", Mevsıfatü't-hadâretİ'l-Islâmiyye, Amman 1993, s. 140-143.

1 bk. Ahmed b. Tolun

2 el-Fülkü'l-meşhûn, s. 27

3 a.g.e., s. 28-55

4 a.g.e., s. 53

5 a.g.e., s. 59-69

6 Lesgouuerneurs de Damas sous les Mamlouks et les pre-miers Ottomans 656-1156/1260-1742, Damas 1952

7 l-ll. Kahire 1962-1964

8 nşr. Selâhaddin el-Müneccid. Bey­rut 1965

9 nşr Abdülmüteâl es-Saîdî, Kahire, ts.; M. İb­rahim Sâllm. Kahire 1996

10 Dımaşk, ts.

11 Mecettetü'l-MecmaH'l-'ilmiyyi't-'Ara-bl, Şubat 1923, s. 33-42

12 Esad Efendi, nr. 1590

13 nşr. Fâtıma Mustafa Âmir, Kahire 1976; Muhammed b. Zeynü-hüm Muhammed Azb, Kahire 1406/1986

14 nşr. Muhammed Ahmed Dehmân, Dı­maşk 1368-1375

15 Reşid Efendi, nr. 640/3, vr. 108-113

16 XXXlX/2, | Dımaşk 1964], s. 276-294

17 nşr. NİzârAbaza, Dımaşk 1987

18 nşr. Mecdî Fethî es-Seyyid, Tanta 1993

19 nşr. Seyyid Ebû Âmme, Tanta 1992

20 nşr. Ebû Abdurrah-manel-Mısrîel-Eserî. Tanta 1991

21 nşr. Bahâ Muhammed eş-Şâhid, Ka­hire, ts

22 nşr. Kemal Zağlûl, Beyrut 1413

23 nşr. Şeyh Züheyr Osman el-Cuayd, Beyrut 1996

24 nşr. Muham­med Ahmed Dehmân - Hâlid Muhammed Dehmân, Beyrut 1412/1992

25 nşr. Muhammed Hayr Rama­zan Yûsuf, Beyrut 1997

26 nşr. Hamed el-Câsir, MeceüetüVAmb, XXVII11396/1976],s. 869-905

27 nşr. Câbir es-Seyyid Mübarek, e/-Meurid,XVll/4|l409/l988],s.229vd

28 Süley-maniye Ktp., Şehid Ali Paşa, nr. 1924

29 İsken­deriye el-Mektebetü'1-belediyye, nr. 2208, müellif hattı

30 İÜ Ktp., AY, nr. 3755

31 eserlerinin bir listesi içinbk. Mürşidü 'l-muhtâr, neşredenin girişi, s. 14-25; Selâhaddin el-Müneccid, s. 291-298

32 Fattal, plan 2

33 el-Meydân

34 İbn Thofa.il, s. 17

35 Bede-vî, s. 212

36 el-İhâta, II, 479

37 el-Muıcib, ili, 311

38 Hay b. Yakzân, s. 21

39 İbn Ebû Zer', s. 207

40 Bedevî. 1,212

41 araştırma­cı âlimler

42 Goodman, ibn Tufayl's Hayy İbn Yaqzân, s. 4

43 Abdülvâhid el-Merrâküşî. 111, 314-315

44 Ibnü'l-Hatîb, 11, 479-480

45 İbn Sâ-hibÜ5salât, s. 323-328; İbn İzârî, s. 63, 114-115

46 aş. bk

47 İbn Ebû Usaybia, s. 533

48 Vernet-Samsö, 1, 226-227

49 Kitâbü'l-Hey'e

50 Bedevî, I, 214

51 Nefhu't-tîb, I, 607-615

52 el-Mucib, 111,311-312

53 aş. bk

54 Hay b. Yakzân, s. 20

55 a.g.e., s. 68

56 a.g.e., s. 22

57 s. 10

58 Hay b. Yakzân, s. 17-18; krş. Fâ­râbî, el-İşârât, Ill-IV, 828-830, 833-835

59 Selâmân ü ebsâi hikâyesi için krş. el-İşârât, Ill-IV, 791-792

60 krş. Hay b. Yakzân, s. 22

61 Gutas. XXXIV [ 1994], s. 222-241

62 Hay b. Yakzân,s. 19-20

63 İtüşâlü'l-'akl bi'l-insân

64 Hay b. Yakzân, s. 17

65 a.g.e., s. 21

66 meselâ Bâyezîd-i Bistâmî, Hailâc-ı Man-sûr

67 a.g.e., s. 16

68 a.g.e., s. 22-24; bu iddiaların eleştirisi için bk. Sami S. Hawi, Islamic Naturatism and Mysticism, s. 62-63

69 Hay b. Yak-zân, s. 24-25

70 Goodman, İbn Tufayl's Hayy ibn Yaqzân, s. 8-12

71 Sami S. Hawi, Islamic Nat-uralism and Mysücism, s. 157-171

72 Hay b. Yakzân, s. 18-19

73 a.g.e., s. 19

74 a.g.e., s. 51 -52

75 insanî nefis, akıl

76 a.g.e., s. 66,72

77 a.g.e, s. 45-46

78 a.g.e., s. 70-77

79 a.g.e., s. 52. 70-71

80 a.g.e., s. 30

81 filozofun teleolojikdüşüncelerini stoacı "pronoia" |inayet) kavramıyla irtibatlan-dıran bir yaklaşım İçin bk. Gutas, XXXIV [1994|, s. 235

82 Hay b. Yakzân, s. 60

83 a.g.e., s. 57-58; krş. Kindî, s. 201-203

84 Bahtiyar Hüseyin Sıddîki, II, 153-154

85 Hay b. Yakzân, s. 60-63

86 Sami S. Hawi, Islamic Naturalism and Mysti-cism,s. 227-230

87 Hay b. Yak­zân, s. 61

88 a.g.e., s. 62-63, 65-66

89 a.g.e., s. 79-80

90 a.g.e., s. 85; aynı ifade için krş. Gazzâlî, Mişkatü'l-enuâr, s. 10

91 Hay b. Yakzân,s. 83-85

92 a.g.e., s. 81

93 a.g.e., s. 66-69

94 a.g.e., s. 92-93

95 a.g.e., s. 94

96 nr. 2158

97 bk. bibi

98 s. 325-328

99 Una qasida inedita de Ibn Tufayl", Reuİsta del Instituto Egipcio de Estudios Istâmicos, Madrid 1953,1, 21-28

100 Gauthier, s. 26

101 Uyûna'l-enbâ\ s. 533

102 Gauthier, s. 25

103 el-Mu'cib, III. 312; bk. Conrad, XV1/1 11995), s. 4-5, dipnot 6

104 el-Muccib, 111.312

105 Hayoun, LVIİİ [ 1988|, s. 25-98

106 Keklik, s. 141-142

107 Bahtiyar Hüseyin Sıddîki, II, 158-160

108 Bayrakdar. s. 295-296

109 Abdülmecîd en-Neccâr, s. 24-30

110 et-'İben VI, 465

111 Abdülmecîd en-Neccâr, s. 73-83

112 el-Kâmil, X. 569; el-'İber, VI, 226

113 Abdülmecîden-Neccâr, s. H6-117

114 Mecmû'u fetâ-uâ, XI, 484-485: Jabakât,Vl 11 7

115 nr. 1451

116 Mecmû'u fetâuâ, XXXV, 142-143

117 ZDMG, XII, 72-73; XLIV, 168-170

118 Cezayir 1905; diğer nüshaları için bk. Hizânetü'l-Karaviyyîn, nr. 40/181; Rabat el-Hizânetü'1-âmme, nr. 840c, 1 222c

119 nr. 403

120 Abdülmecîd en-Neccâr, s. 145-158

121 bk. Abdülhamîd b. Vâsi1 b. Türk

122 Sem'â-nî, IV, 214; Ibnü'l-Esîr, II, 348

123 Ha-tîb, V, 20-22

124 At/âmü'n-nübe/â',XV,343

125 Dârü'l-kütübi'z-Zâhîriyye, Umumi. nr. 4581, vr. 9-15

126 DM7; IV, 498

127 İbn Hacer e/-/şâbe'de bu eser­den faydalanmıştır, Sezgin, I, 182

128 bk. Hakem b. Ukkâşe

129 Hatîb, VI, 231

130 Ahmedb. Hanbel, II, 372

131 AHâmü'n~nübelâ\ IX, 108

132 Hatîb, VI. 235-236

133 Ahmed b. Hanbel, 1,377

134 A'lâmü'n-nü-belâ',\X. 117, 118

135 Hatîb, VI. 20-23

136 Ebû Dâvûd,'"ilim", 3

137 Ahmed b. Hanbel, I, 244-245; İl, 388

138 Zehebî, Mî-zânü'l-iHidâl,\,2\6

139 Ebû Dâvûd, "İtk", 9; Nesâî. "Bü-yûc", 84

140 Ib-nü'n-Nedîm, s. 227

141 a.g.e., s. 201

142 Dimaşk 1946; Beyrut, ts.

143 Reyhânetü'l-edeb, 111,361

144 I-Vll, Tebriz 1315-1318

145 I-X. Necef 1377-1381; I-XX, Kum 1363 hş.: Beyrut 1985-1987

146 ed-Dürretü

147 nşr. Ebû Ahmed b. Ah-medÂl-i Usfûr, Kum, ts

148 el-Keşkûl

149 Şeyh Sadûk ve ba­bası

150 Tahran 1269; Bombay, ts.; nşr. Muhammed Sâdık Bahrülulûm, Necef 1386/1966; Beyrut i 406/1986

151 İbn Ebü'l-Hadîd'inŞerfcu/Yeftci7-betâğa'sına reddiye mahiyetindedir

152 eserlerinin listesi için bk. Tebrîzî, 111, 360-361; A'yâ-nü'ş-Şî%X,3]7; Hüseyin Müderrisi Tabâ-tabâî, s. 296-299; DM7; III, 108-109

153 nşr. Abdülhamîd Sey-yidTaleb, Kuveyt 1982

154 Halep 1391/1971. ayrıca bk. bibi.

155 s. 145-292

156 nşr. Ahmed Ab-düssettâr el-Cevârî-Abdullah el-Cübûrî, Ibaskı yeri yok] 1391/1971-1392/1972; nşr. Ya'küb el-Ganîm, Kuveyt, ts

157 AY, nr. 6335

158 nşr. Afîf Abdurrahman, Beyrut 1983; nşr. Muhammed Câsim ed-Düleymî, Beyrut 1987

159 nşr. Nihâd Hasan, Bağdad 1987

160 1403, Câmia-tü'1-İmâm Muhammed b. Suûdel-İslâmiy-ye Riyad

161 1984-1985, School of Oriental and African Studies, London

162 el-îrâdât 'ate'l-Mukarrib

163 el-Menhecü'l-mutarrib fi'r-red 'ate'l-Mukar-rib

164 Şeddü 'z-zün-nâr ca/â cahfeleti'l-himâr

165 eş-Şerhu't-kebîr, Ahkâmü İbnıÜşfür

166 I-II, Musul 1980; Bağdad 1400-1402/1980-1982

167 Fahreddin Kabâve, s. 66-67

168 nşr. Sey-yid İbrahim Muhammed, Beyrut 1980

169 Brockelmann, CAL SuppL, I, 546

170 a.g.e., a.y

171 Sadaka b. Nasır b. Râşid el-Hanbelî eser üzerine şerh yazmış­tır, a.g.e.,a.y

172 Mutani-zî'nin et-Muğrib'inin şerhidir

173 el-Mukad-dimetü'l-Cezûliyye'nin şerhidir

174 Ebû AÜ el-Fârisî'nine/-feâh'ının şerhidir

175 Ebû Temmâm'ıne/-Hamâse'-sinin şerhidir

176 Abdülkâdir el-Bağdâdî tjizânetü'l-edeb'inde bu şerhten birçok nakil yap­mıştır

177 İbn Bâbeşâz'ın nahve dair el-Muhteseb adlı eserinin şerhidir

178 eserleri İçin ayrıca bk. el-Mümtiz, neşredenin girişi, I, 4-13; a.mlf., el-Mu-karrib, neşredenin girişi, I, 7-29; a.mlf., Darâ'irü'ş-şi'r, neşredenin girişi, s. 5-10

179 Ebü'l-Abbasel-Gabrînî, s. 318-319

180 bk. bibi

181 bk. Süfyân b. Uyeyne

182 Sezgin. İTED, II 1975, s. 245-246; Ency-clopedia ofthe History ofArabic Science, III. 870-871

183 Sezgin, İTED, II 1975, s. 243-249

184 Sezgin, GAS, IV, 286-288

185 Three Arabic Treatises on Alchemy by Muhammed bin Umail", Memoirs oftheAsiaticSodetyofBengat,Xl\/l,s. 1-213

186 Sezgin, ITED, II |i957|,s. 242

187 Gene-vaelCenevre, 1702

188 bk. Abdullah b. Mes'ûd

189 İbn Hacer, 11. 32

190 İbn Hacer, 1,11

191 Seryâkavs, Sir-yâküs

192 Fâzıl Ahmed Paşa, nr. 15

193 Şehid Ali Paşa, nr. 23

194 Üs­küdarlı, nr. 67, vr. 5b-40b

195 nr. 230

196 diğer nüshaları için bk. el-Fihrisü'ş-şâmit, I, 129-130

197 Ser-kîs, I, 1723-1724

198 el-Meurid, II/l Bağdad 1973, s. 137-146

199 Mecelletü Âdâbi'r-Râfıdeyn, sy. 7 Musul 1976| s. 395-424

200 Brockelmann, GAL SuppL.U, 16

201 I-VI, Kah i re 1975-1977

202 meselâ bk. Atıf Efendi Ktp.,nr. 2496; Köprülü Ktp., Fâzıl Ahmed Paşa, nr. 1474; Nuruosmaniye Ktp., nr. 4558;SüleymaniyeKtp., Lâleli, nr. 3297, 3299, 3300, Fâtih, nr. 4917

203 Brockelmann, GALSuppi., 1.537

204 on cilt olduğu belirtilmekte­dir

205 İbn Mâlik et-Tâî'nin re-cez bahrinde telif ettiği 2757 beyitlikese-rin şerhidir

206 Ebû Hayyân el-Endelüsî ta­rafından İbn Mâlik et-Tâî'nin Teshîlü't-fe-uâ'id ve tekmîlü'l-makâşıd'ına yazılan on ciltlik şerhin özetidir

207 el-Mukaddimetü'l-Cezüliyye

208 İbn Mu'tî'nin el-Fuşûlü'l-hamsün adlı eserinin şerhidir

209 İbnü'l-Hâcib'in eZ-Kâ/îye'sinin şerhidir

210 Zemahşerî'nin eseri­nin şerhidir

211 İbn Hazm, s. 171

212 en-Ni-sâ 4/95

213 Abese 80/1-2

214 İbn Abdülber, il. 1114-1115

215 Nûrî Muammer, s. 138-150

216 a.g.e., s. 151-152

217 Kitâb fıhi mâ câ'e fı't-bida'

218 Tratado Contra Las Innouaciones

219 Kitâb fîhi mâ câ'e mine'l-hadîş /î'n-nazarilallâh

220 Ziriklî, VII, 133; Sezgin, i, 474-475

221 Mâlikî fıkhıyla ilgilidir

222 İbnü'l-Ebbâr, M, 551

223 Sâid el-Endelüsî, s. 83-84

224 İbn Ebû Usaybia, s. 496

225 el-MCferrifjuVArabî, s. 176

226 bk. bibi

227 nr. 833

228 E/ Libro de la almohada de ibn Wâfıd de Totedo, Toledo 1980

229 De balneis sermo, Venice 1553

230 el-Fihrist, s. 342,433,504

231 a.g.e., s. 433

232 El2 [ ing. ], 111,963

233 el-Fihrist, s. 505

234 Sezgin, iv, 326-327

235 bk. Buhtlfnnasr

236 The BookofNabateanAgriculture,neşreden\n girişi

237 bk. bibi

238 I, Dımaşk 1993; II, 1995

239 el-Meu-rid, 1/1-2 (Bağdad 1971

240 İbnü'n-Nedîm. s. 377

241 el-üşûlü'l-ke-bîr

242 İbn Vahşiyye'nin eserleri için bk. İbnü'n-Nedîm, s. 433, 5O4-5O5;Sezgİn. IV, 282-283;VII, 77-79, 161; El2 [İng.], İÜ, 964-965; DMBİ, V, 68-69

243 Zehebî, A'lâmü'n-nü-belâ\ XIII, 31

244

245 Sezgin, I, 503

246 HedİyyetüVârifin, n, 18; Kehhâle, Xll. 21