Fəlsəfi antropologiya

Fəlsəfi antropologiya
Fəlsəfi antropologiya (yun. “anthropos”- insan və “logos”- təlim, söz ) ekzistensializmə yaxın olan fəlsəfi prinsipi insanın elmi baxımdan öyrənilməsi ilə birləşdirmək, seçdikləri fəlsəfi prinsipləri elmi faktlarla əsaslandırmaq cəhdindən ibarətdir.

XX əsrin birinci yarısında Qərb fəlsəfəsi diqqətini insana doğru çevirdi. İnsan problemi ilə bu və ya digər dərəcədə məşğul olan, həmin problemi əks etdirən çoxsaylı fəlsəfi konsepsiyalar ümumi fəlsəfəyə antropologiya adı altında birləşir. Bu terminin əsas mənası fəlsəfi fikrin insanın təbiətini və imkanlarını dərindən anlamaqla əlaqədardır. Hələ 1929– cu ildə M.Haydegger «Kant və metafizika problemləri» adlı əsərində Kantın məşhur «Mən nəyi bilərəm?», «Mən nə etməliyəm?» və «Mən nəyə güvənə bilərəm?» fikirlərinin yeni yozumunu verməyə çalışmışdır. Öz məcmusuna görə, «insan nədir» ümumiləşdirici fikrinə aparıb çıxarırdı. Əslində fəlsəfi antropologiya üçün başlıca vəzifə insan idrakının, fəaliyyətinin və etiqadının predmetinə yeni traktovka ilə yanaşmaqdır. Müasir şəraitdə vacib olan odur ki, biz necə dərk edirik, necə fəaliyyət göstərir və necə etiqad edirik?

Fəlsəfi antropologiya emosiya, instinkt, ehtiras sahələrini tədqiq etməyə cəhd edir, insanın daxili aləmindəki bu cəhətləri mütləqləşdirir, zehni (intellektual) başlanğıcın rolunu kiçildir.

Antropoloji fəlsəfənin nümayəndələri özlərinin insan və onu əhatə edən gerçəklik haqqında anlayışlarını insanın öz varlığından çıxarır, dünyanı insanın mahiyyətindən törəyən bir şey hesab edirlər.

Fəlsəfi antropologiyanın ideya mənbələri hər şeydən əvvəl alman romantik fəlsəfəsi və həyat fəlsəfəsinin sonrakı mərhələsidir. İnsan varlığının müxtəlif təzahürlərinin meltodoloji cəhətdən əsaslandırılması və bilavasitə təhlili üçün fəlsəfi antropologiya – kantçılıq və yeni kantçılıq transsendentalizminin, Husserlin transsendental fenomenologiyasının, Haydeggerin ekzistensializminin bəzi prinsiplərindən geniş istifadə edir. Fəlsəfi antropologiyaya Nitsşe və Dilteyin də təsiri böyükdür.

Fəlsəfi antropologiya indiki zamanda yalnız fəlsəfi bilik sahəsi, müəyyən fəlsəfi istiqamət deyil, həm də məntiq sahəsinə prinsipcə daxil olmayan xüsusi təfəkkür metodudur. Yeni fəlsəfi antropologiyanın başlanğıc nöqtəsi konkret (tarixi, sosial, ekzistensial, psixoloji) situasiyada insandır.

ХX əsr fəlsəfəsinin dini-idealist cərəyanlarından biri də fəlsəfi antropologiya çərçivəsində fəaliyyət göstərən