Cədvəl 34.1.
Əsas valyutaların kross-məzənnələri (24.03.2001)
Valyutanın adı
|
USD
|
GBP
|
CHF
|
100 JPY
|
CAD
|
AUD
|
EUR
|
NZD
|
DKK
|
SEK
|
Isveç kronu (SEK)
|
110.31
|
114.69
|
55.9895
|
88.4068
|
66.5874
|
55.1157
|
99.1725
|
44.2860
|
11.2289
|
■
|
Danimarka kronu (DKK)
|
88.3867
|
111.95
|
44.8737
|
88.4068
|
55.3603
|
44.1627
|
77.4637
|
33.4876
|
■
|
00.8137
|
Y.Zelandiya dolları (ZD)
|
22.4047
|
33.4266
|
11.3974
|
11.9614
|
11.5070
|
11.1936
|
22.1401
|
■
|
00.2867
|
00.2333
|
Avro (EUR)
|
11.1237
|
11.6012
|
00.6530
|
00.9165
|
00.7182
|
00.5577
|
■
|
00.4673
|
00.1340
|
00.1090
|
Avstraliya dolları (AUD)
|
22.0147
|
22.8709
|
11.1708
|
11.6433
|
11.2877
|
■
|
11.7930
|
00.8378
|
00.2402
|
00.1955
|
Kanada dolları (CAD)
|
11.5646
|
22.2295
|
00.9098
|
11.2762
|
■
|
00.7766
|
11.3924
|
00.6506
|
00.1866
|
00.1518
|
Yaponiya yeni (JPY)
|
1122.60
|
1174.70
|
771.25
|
■
|
778.36
|
660.85
|
1109.11
|
550.98
|
114.62
|
111.90
|
Isveçrə frankı (CHF)
|
11.7208
|
22.4521
|
■
|
11.4036
|
11.0998
|
00.8541
|
11.5314
|
00.7156
|
00.2052
|
00.1670
|
Ingiltərə funtu (GBP)
|
00.7018
|
■
|
00.4078
|
00.5724
|
00.4485
|
00.3483
|
00.6246
|
00.2918
|
00.0837
|
00.0681
|
ABŞ dolları (USD)
|
■
|
11.4250
|
00.5811
|
00.8157
|
00.6391
|
00.4964
|
00.8900
|
00.4159
|
00.1192
|
00.0970
|
Nəhayət, valyuta məzənnələri sövdələşmələrin növün-dən asılı olaraq fərqləndirilir. Bunlardan biri nəqd sövdələş-mələr, digəri isə müddətli sövdələşmələr üzrə məzənnədir. Nəqd sövdələşmə üzrə məzənnə o deməkdir ki, valyuta dərhal, iki iş günü ərzində göndərilir. Müddətli sövdələş-mələrdə isə valyutanın göndərilməsi müəyyən olunmuş vaxt-da həyata keçirilir.
Nəqd və müddətli sövdələşmələr valyuta məzənnə-lərinin dinamikasını müəyyən edən əsas amillər olduqlarına görə onları bir qədər ətraflı nəzərdən keçirək.
Valyuta bazarları üçün nəqd sövdələşmələr həlle-dicidir. Çünki ticarət və qeyri-ticarət əməliyyatları onun əsasında aparılır. Müddətli sövdələşmələr üzrə məzənnə isə iştirakçılar tərəfindən müəyyən edilir və konkret tarixdə həyata keçirilir. Məsələn, tutaq ki, Nyu-Yorkda 2006-cı il sentyabrın 1-ə nəqd sövdələşmələr üzrə bir Ingiltərə funtunun məzənnəsi 1.5675, müddətli sövdələşmələr üzrə isə (2006-cı il dekabr ayının birinə) 1.5715 ABŞ dollarına bərabərdir. Bu o deməkdir ki, Amerika bankı 1 Ingiltərə funtunu dərhal 1.5675, dekabrın birində isə 1.5715 ABŞ dollarına satmağı qarşısına məqsəd qoymuşdur. Deməli, dekabrın 1-dək bankın sərəncamında nəqd dolların olması vacib deyildir. Əsas məsələ ondan ibarətdir ki, bank dekabrın 1-də 1 ABŞ dolları ilə 1 Ingiltərə funtu arasındakı məzənnədən asılı olmayaraq müştəriyə onu sentyabrın 1-də müəyyən olunmuş məzənnə ilə satmalıdır. Beləliklə, müddətli sövdələşmələr üzrə 3 ay qabaqcadan müəyyən edilmiş məzənnəni, müddət başa çatan zaman mövcud olan məzən-nə ilə qarışdırmaq olmaz.
Valyuta bazarlarının iştirakçıları əməliyyatları ya xalis möhtəkirlik, yaxud da valyuta risklərini sığortalamaq məqsədilə həyata keçirirlər. Həm də qeyd etmək lazımdır ki, riskləri sığortalayanlarla, möhtəkirlik edənlər bir-birinə zidd olan tərəflərdir.
Məzənnələrin dəyişməsi ilə əlaqədar olan valyuta risklərinin sığortalanması hər hansı bir valyuta ilə nə xalis aktivlərin, nə də xalis passivlərin olmasına yol verilməmə-sinə yönəldilən fəaliyyət deməkdir. Maliyyə dairələrində bunu "xarici valyutanın açıq vəziyyətinin ləğv edilməsi" kimi də səciyyələndirirlər.
Açıq vəziyyətin isə iki növü vardır: 1) Uzun müddətli dövrdə vəziyyət (xarici valyutada netto – aktivlər); 2) Qısa müddətli dövrdə vəziyyət (netto – passivlər). Birinci halda tələb təəhhüddən, ikinci halda isə əksinə, təəhhüd tələbdən çox olur.
Sığortalama normal əməliyyatdır. Çünki xarici tica-rət müqaviləsinin qüvvədə olduğu müddətdə əmtəə ixracı və idxalı sahəsində valyuta itkisinə məruz qalmaqdansa, hər hansı bir məzənnəyə əsaslanmaq, onu bilmək daha vacibdir. Bunu yaxşı başa düşmək üçün aşağıdakı misalı nəzərdən keçirək. Tutaq ki, Ingiltərədən əmtəəni idxal edən amerikalı sahibkar müqavilənin şərtinə görə 3 aydan sonra 1650000 ABŞ dolları ödəməlidir. Ingiltərə funtunun ABŞ dollarına olan cari məzənnəsi 1 GBP=1.6500 dollardırsa deməli, bu məbləğ 1.000.000 funt sterlinqə bərabərdir. Lakin tədiyə müddətində ABŞ dollarının Ingiltərə funtuna olan məzənnəsi 1.5000 bərabər olarsa, onda amerikalı sahibkar 1.100.000 funt sterlinq, başqa sözlə, müqavilə bağlanan vaxt nəzərdə tutulduğundan 10% çox ödəməli olacaqdır. Odur ki, bu riskə məruz qalmamaq üçün amerikalı sahibkar ya müqavilə bağlanan zaman nəqd sövdələşmə üzrə valyuta bazarında mövcud məzənnə ilə həmin məbləğdə ABŞ dolları satın alıb onu Amerika bankında depozitə qoymalı, yaxud da müddətli sövdələşmələr bazarında üç ay müddətinə 1.650.000 məbləğində ABŞ dolları satın alıb, onu Ingiltərə bankında depozitdə saxlamalıdır. Beləliklə, amerikalı sahib-kar yaxşı bilir ki, hər iki variantda üç aydan sonra onun əlində ABŞ dolları ilə müəyyən məbləğdə pul olacaqdır.
Valyuta bazarlarında möhtəkirlik etmək sözün geniş mənasında "uzun" və ya "qısa" dövrlərdə xarici valyutanın vəziyyətinin aşkara çıxarılması deməkdir. Bu zaman valyuta bazarında iştirakçıların fəaliyyəti məzənnənin gələcək dinamikası əsas götürülməklə, şüurlu surətdə müəyyən edilir və qarşıya qoyulan məqsəd əlavə mənfəət əldə etməkdən ibarət olur.
Xarici valyuta ilə möhtəkirlik məqsədilə aparılan əməliyyatların səmərəliliyi bir tərəfdən milli valyuta, digər tərəfdən isə xarici valyuta ilə depozitlər üzrə faiz dərəcələri arasındakı ən yüksək fərqin azaldılmasından asılıdır. Aydın olsun deyə, belə bir misalı nəzərdən keçirək. Tutaq ki, üç aylıq depozit üzrə (il üzrə hesablamaya çevrilməklə) faiz dərəcəsi Ingiltərədə 4%-ə, ABŞ-da isə 6%-ə bərabərdir. Ingiltərəli möhtəkir 1.000.000 funt sterlinq məbləğində pulu Ingiltərədə depozitə qoymaqla üç aydan sonra 1.010.000 funt sterlinq, yaxud da bir funt sterlinqin 1.6500 ABŞ dollarına bərabər olduğu məzənnə ilə həmin pula ABŞ dolları satın alıb onu ABŞ-da depozitə qoymaqla üç aydan sonra 1.674.750 dolların sahibi olur. Əgər üç ay ərzində funt sterlinqlə dollar arasındakı məzənnə dəyişməz qalarsa onda sahibkar üçün ikinci variant daha sərfəli və məqsədəuyğundur. Çünki bu variant, birinci varianta nisbətən 5000 funt sterlinq (1.674.750 $ : 1.6500 $ / GBP = 1015000GBP) çox mənfəət əldə etməyə imkan verir.
Əgər üç ay ərzində funt sterlinqin məzənnəsi 1.5000 dollara qədər aşağı düşərsə, onda ABŞ dollarının satın alın-ması ilə əlaqədar əməliyyat daha çox – 106500 GBP mənfəət əldə etməyə (1.674.750 $ : 1.5000 $/GBP = 1010000GBP) imkan verir. Əksinə olduqda isə bu əməliyyat ciddi itkilərə gətirib çıxara bilər.
Dostları ilə paylaş: |