Fənnin proqrami kursun məzmunu

100 elementi olan F düzümü

Var F: ARRAY [1..100 ] of real;

Və ya

Const N=1; M=100;

Var F: ARRAY [ N..M ] of real;

kimi təsvir etmək olar.

İkiölçülü massivin ( düzümün) ümumi yazılışı aşağıdakı kimidir:

B:array[ 1..N ,1..M ] of T;

-burada B düzümün adı, N massivin sətirinin, M isə sütununun indekslərinin yuxarı sərhəddini göstərir. Massivin sətir və sütununun aşağı sərhəddi vahiddir, T isə massivin elementlərinin tipidir.

Massiv tipindən istifadə etdikdə massivin elementləri dairəvi mötərizədə bir-birndən vergüllə ayrılmaqla verilir. Məsələn:

-Birölçülü ədədi massiv

Const

V: array [1..7] of real=(0.45,4.21,6.78,-1.9,4,89,7.8)

- iki ölçülü ədədi massiv

Const

w: array [1..2,1..3] of real=(10.5,14.2,5.7,-6.9,4.3,12.8)
MÜHAZIRƏ 7: TURBO PASKAL DİLİNDƏ SƏTR TİPLİ VERİLƏNLƏR,YAZILAR,ÇOXLUQLAR VƏ MASSİVLƏRƏLƏ İŞİN TƏŞKİLİ.

Plan:

1. 
   String tipli sətirlər
   
2. 
   Yazılar
   
3. 
   Çoxluq, çoxluqlar üzərində əməllər
   
4. 
   Massivlər
   
5. 
   Fayllar
   

String tiplü sətirlər

Pascalda mətn sətirləri ilə işləmək üçün sətir tip nəşərdə tutulmuşdur. Sətir simvollardan ibarət bir ölçülü хüsusi növlü massivdir. Sətirlər təsvir və uzunluqlarının göstərilmə üsullarına görə iki tip sətirə

- String –sətrinə və

- Turbo –sətrinə ayrılırlırlar.

Turbo sətrinə sıfır sonlu sətir, bəzən simvollar massivi də deyilir. String tipli dəyişən aşağıdakı üsullarla təsvir edilə bilər:

var :string;

və ya var :string[n];

Məsələn,

var

s1:string[10];

s2:string[128];

s2:string;

Əgər sətir elan olunarkən sətirdəki simvolların sayı göstərilməyibsə, bu sətirdəki simvolların maksimal sayı sistem tərəfindən 255 qəbul olunur.

Turbo – sətir tipli dəyişən

var : array [0..n] of char;

şəklində təsvir olunur.

Sətir tipli verilənlər iki apastrof işarəsi arasında simvollar ardıcıllığı şəklində gösrətilir.

Məsələn,

S2:=’Turbo Pascal’.

Sətir tipli verilənləri emal etmək üçün Pascalda bir sıra funksiya və prosedurlar nəzərdə tutulmuşdur.

- Copy(st: string, İndex, Count: integer): string;

st sətirindən İndex mövqeyindən başlamaqla Count sayda simvolu köçürür.

Nümunə:

var st: string; Mt1,: string[10];

...

st:= ’Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti’;

mt1:=Copy(st, 12, 6);

Nəticə: ’Dövlət’ olacaqdır.

Pos (fraqment,st: string):byte;

st sətrinə fraqmentin daxil olub-olmamasını müəyyənləşdirir. Fraqment da­xil­dirsə, funksiyanın başlanğıc qiyməti fraqmentin st sətrindəki başlanğıc möv­qe­yi­nə bərabər olacaqdır, fraqmentin st sətrində yoxdursa, funksiya sıfır qiyməti ala­caq­dır.

Nümunə:

Length (’Azərbaycan’); {nəticə 10}

-Concat(s_1, s_2,_n: string): string;

Bir neçə sətri birləşdirir.

Nümunə:

var st: string; Mt1, mt2,: string[18];

...

mt1:= ’ Azərbaycan Dövlət’;

mt2:= ’Aqrar Universiteti’;

st:=concat(mt1,mt2);

Nəticə: ’ Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti’ olacaqdır.

Prosedurlar:

-Delete (st:string, İndex, count: integer);

st sətindən, index mövqeyindən başlamaqla Count sayda simvol silir.

İnsert (fraqment, st: string, index:integer);

st sətrinə index mövqeyindən başlamaqla fraqment əlavə edir.

str((ədəd, sətir) – tam və ya həqiqi ədədi sətir tipli təsvirə çevirir

val( sətir,ədəd, kod) –sətir tipli ədədi ədədə çevirir.

Yazılar

Yazı tipi- qeyri bircins strukturlu verilənlərin tipik nümayəndəsidir.

Massiv, çoxluq və fayl öz tərkibinə eyni tip elementləri daxil etdiyi halda yazılar öz tərkibinə ixtiyari sayda müxtəlif tipli verilənləri ( sadə dəyişənlər, mas­sivlər, çoxluqlar, yazılar, və fayllar) daxil edir. Yazıya daxil olan bu verilənlər yazının sahələri adlanır. Yazı tipinin təsvirində RECORD və END xidməti sözlə­rin­dən istifadə edilir. Yazı tipinin ümumi yazılış forması aşağıdakı kimidir:

Type

= record S₁:T₁; S₂:T₂;…; S_n:T_n; end;

Burada S_i- yazı sahələrinin adları, T_i yazı sahələrinin tipləridir.

Yazı tipi təsvir edildikdən sonar bu tipin dəyişənləri və ya tipləşdirilmiş sabitləri verilə bilər. Yazı tipli sabitlərin təsvirində yazının bütün sahələrinin qiymətlərilə bərabər onların identifikatorları da göstərilir. Yazı tipli tipləşdirilmiş sa­hə­lərdən istifadə etməyə icazə verimir. Yazı sahələrinə müraciət bir-biri ilə nöqtə ilə ayrılan dəyişən və sahənin adının göstərilməsilə həyata keçirilir. Sahələrə müra­ciətdə hər dəfə yazının adını tıkrar yazmamaq üçün With operatorundan istifadə olunur.

Turbo Pascal-da sadə və variantlı yazılardan istifadə olunur.

Sadə yazılar bir və ya bir neçə sahədən ibarətdir ki, hər bir sahənin adı və tipi onların təsvirində göstərilir. Bunu tələbələrin müvəffəqiyyətini əks etdirən yazı üzrə izah edə bilətik: sadə yazıda yalnız tələbənin bir semestrinin qiymətlərini yazmaq nəzərdə tutulursa, hər semestrin fənləri dəyişdiyindən bu yazıya bütün fən­lər daxil edilməlidir. Bu isə lazımsız informasiyanın saxlanmasına gətirilir. Bun­dan başqa hər bir tələbə üçün yaddaşda bütün fənlər üçün yer ayrılır. Bu halda variantlı yazılardan istifadə etmək məqsədə uyğundur.

Bəzən proqramlarda yalniz bəzi sahələrinə görə bir-birindən fərqlənən bir necə “yazы”dan istifadə etmək lazim gəlir. Belə hallarda proqrami təşkil edən ope­ra­­torlarin sayini azaltmaq, yaddaşa qənaət etmək, proqramin tərtib olunmasini sadələşdirmək, nəticədə proqrami daha oxunaqli etmək məksədilə bir necə adi (fiksatsiyali) “yazы” əvəzinə bir “variantlы” yazыdan istifadə etmək olar.

Variantlы“yazы” iki hissədən ibarət olur.

1. 
   Birinci hissə adi fiksatsiya “yazы”dan
   
2. 
   İkinci hissə secmə əlamətindən asli olaraq variant operatoru (case) vastəsilə secilən variantlar siyahisindan
   

Qeyd edək ki,variantli yazini təşkil edən fiksatsiyali (yənidəyişməz) hissə əvvəl, variantlar siyahisi isə sonra yazilmalidir. Başqa sozlə ,variantli “yazы”ya daxil olan case operatorundan sonra hec bir “yazы” sahəsi yazmaq olmaz.

Bunları tələbələrin müvəffəqiyyətini əks etdirən yazı üzrə izah edə biləрik: sadə yazıda yalnız tələbənin bir semestrinin qiymətlərini yazmaq nəzərdə tutulursa, hər semestrin fənləri dəyişdiyindən bu yazıya bütün fənlər daxil edilməlidir. Bu isə lazımsız informasiyanın saxlanmasına gətirilir. Bundan başqa hər bir tələbə üçün yaddaşda bütün fənlər üçün yer ayrılır. Bu halda variantlı yazılardan istifadə etmək məqsədə uyğundur.

Variantlы yazыda sadə yazıda olduğu kimi bütün mümkün sahələr təsvir olunur. Amma yaddaşda cari halda lazım olan variant üçün yer ayrılır. Tələbənin soy­­adı, adı, atasının adı ünvanı yazının sadə hissəsi, semestr sahəsi isə variantlı sahə­sidir ki, burada I və II semestrdə keçilən fənlər üçün ayrıca yer ayrılır.