FəNNİN ŞİFRƏSİ FƏNNİn adi “emal üsullari və aləTLƏR” T. e d., professor Əmirov Fariz

3. Tezkəsən alət poladları

• Tezkəsən alət poladlarının kəsmə qabiliyyətlərinin artırılmasının əsas yolları

aşağıdakılardır:

• Poladladların qövsü-vaakumda, elektrik şüa peçlərində əridilməsi.
• Tezkəsən alət poladlarını kompozisiyalarının toz metallurgiyasından alınması.
• Kəsən hissəyə və lövhələrə karbid-titan TiC təbəqəsi ilə örtük çəkilməsi.
• Kimyavi-termiki emaldan, alətin maqnit sahəsində emalından istifadə edilməsi.
• Tezkəsən alət poladlarının müxtəlif markalarının dərin və hərtərəfli tədqiqi.

• Р9-dan kəskilər, zenkerlər, frezlər, bıçaqlar və alətlər üçün lövhələr; Р12 və Р18-dən mürəkkəb və məsuliyyətli alətlər – fasonlu kəskilər, yivaçan, dişaçan alətlər, və

həmçinin dartılar, rayberlər hazırlznır.

• Tərkibində volfram olan alət poladları az istifadə olunur ( volfram az tapılan material olduğuna görə). Р6M3 və Р6M5 alət poladlarının tərkibində molibden əsas təşkil edir. Belə ki, molibden 1,5...2% volframı əvəz edir. Hazırda Р6M5 istehsal olunan tezkəsən alət poladlarının 75% təşkil edir.

3. Tezkəsən alət poladları.

• Alət poladının markalarını işarə etmək üçün DÜİST-lər üzrə qəbul olunmuş sistem yaradılmışdır.Markaların işarəsi, poladın kimyavi tərkibini təxminən bildirən az saylı ədəd və hərflərdən ibarətdir.
• Hər bir legirləyici element aşağıdakı hərflərlə işarə olunur: N(Н) – nikel; X(X)

– xrom; K(K) – kobalt; M(M) – molibden; Q(Г) – manqan; D(Д) – mis; R(P) –
bor; S(C) – silisium; P(П) – fosfor; V(B) –volfram; T(T) – titan; A(A)- azot; F(Ф)-vanadium (mötərizədəki hərflər kiril əlifbası ilə yazılmışdır).

3. Tezkəsən alət poladları

• Poladın markasının əvvəlində gələn rəqəm yüzdə bir faizlə ( yüksək karbonlu alət poladlarında onda bir faiz) karbonun miqdarını göstərir. Hərflərdən sonra gələn rəqəmlər isə həmin elementin orta təxmini miqdarını (elementin miqdarı 1%-dən aşağı olduqda rəqəm yazılmır; 1%-dən yuxarı olduqda isə rəqəm 1; 2%-dən yuxarı olduqda isə rəqəm 2 yazılır və s.) bildirir. Tezkəsən alət poladları sürət (rapid) sözündən götürülmüş R (rusca P) hərfi ilə işarə olunur və onda sonra gələn rəqəm volframın miqdarını bildirir. Volframsız poladlarda R sonra 0 – işarəsi yazılır. A – hərfi markanın ortasında gələrsə azotun miqdarını, axırında gələrsə poladın yüksək keyfiyyətli olduğunu göstərir. DÜİST-də işarələrin sayını azaltmaq məqsədi ilə tərkibində 1%-dən yuxarı karbon olan poladlarda markanın əvvəlindəki rəqəm yazılmır. Belə ki, 1,45...1,65% C; 11,elə ki, 1,45...1,65% C; 11,0...12,5% Cr 0...12,5% Cr və 0,4...0,5% Mo tərkibli alət poladı X12M kimi işarə olunur.