Fərhadi Püstə azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki biznes universiteti

 
2.3. 
İxrac-idxal əməliyyatlarının həyata 
keçirilməsi metodları 
 

---

33 
Beynəlxalq biznesdə biznes əməliyyatlarının yerinə 
yetirilməsində əsas 2 metoddan istifadə edilir: 
- bilavasitə; 
- bilvasitə (dolayı) metodlar. 
Bilavasitə metod – istehsalçı (malgöndərən) ilə son 
istehlakçı arasında birbaşa əlaqələri nəzərdə tutur. Bila-
vasitə dolayı metod isə malların ticarət-vasitəçi həlqəsi 
vasitəsilə alqı- satqısı kimi başa düşülür. 
Firmalar bilavasitə metoddan daha geniş istifadə 
edir ki, buraya aşağıdakı ticarət əməliyyatları aid edilir: 
- xarici bazarlarda uzunmüddətli müqavilələr əsasın-
da sənaye xammalının alqı- satqısı; 
- iriqabaritli və bahalı avadanlığın ixracı; 
- özünün pərakəndə satış şəbəkəsi olan xarici və qız 
şirkətləri vasitəsilə standart çoxseriyalı avadanlığın ixracı; 
- inkişafda olan ölkələrin fermer–istehsalçılarından 
kənd təsərrüfatı məhsullarının satın alınması. 
Bilavasitə ixracat və idxalat həm sənaye cəhətdən 
inkişaf etmiş, həm də inkişafda olan dövlət müəssisələri-
nin və idarələrin yerinə yetirdikləri biznes əməliyyatla-
rının əsas hissəsini təşkil edir. Bilavasitə əlaqələrin inkişa-
fında və genişlənməsində-transmilli korporasiyaların
(TMK) özünün yaratdığı və kontragentlər sifətində çıxış 
edən xarici qız şirkətlərinin xüsusi rolu vardır. Bu şirkətlər 
son istehlakçılarla əlaqəyə girməklə həm özünün mənsub 
olduğu ölkədə, həm də digər ölkələrdə satış və istehsalçı-
larla bilavasitə biznes əlaqələrini genişləndirməyə səy 
göstərirlər.
Bilvasitə (dolayı yolla) beynəlxalq biznes əməliy-
yatları metodu bilavasitə beynəlxalq ticarət əlaqələrinin 
güclü inkişafı ilə bağlı xeyli zəifləmişdir. Buna bax-

---

34 
mayaraq bilvasitə idxal-ixrac əməliyyatları öz əhəmiyyəti-
ni tamamilə itirməmişdir. Beynəlxalq mal dövriyyəsinə 
cəlb olunan malların yarıdan çoxu və az öyrənilmiş bazar-
larda nəql etmək üçün bu metoddan istifadə edirlər. Xü-
susən malların satışından sonra xüsusi texniki xidmətlərin 
göstərilməsini tələb edən standart növlü maşın və avadan-
lığın nəql edilməsi prosesində, belə ki, ticarət- vasitəçi 
həlqə (firmalar) yerli bazarı yaxşı bilir, daim işgüzar əla-
qələri olur. Onlar satışla bağlı bütün biznes fəaliyyətlərini, 
o cümlədən, sənədlərin rəsmiyyətə salınmasını, reklamın 
təşkilini, yarmarka və sərgilərdə istirakçı kimi çıxış etməyi
və s. əməliyyatları bacarıq la həyata keçirirlər.