Fərhadi Püstə azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki biznes universiteti
Yüklə 1,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
59 FƏSİL 4. DÜNYA MALİYYƏ MÜHİTİ 4.1.Valyuta bazarları və onların işləmə prinsipləri Valyuta bazarlarının öyrənilməsi üçün ən əvvəl val- yuta bazarları anlayışları haqqında müəyyən məlumatları bilmək lazımdır. Valyuta bazarlarında istifadə olunan və ən çox işlənən anlayışlar aşağıdakılardır. 1. Mübadilə kursu – bu bir valyuta vahidinin digər valyuta əldə etmək üçün tələb olunan miqdarıdır. 2. Cari kurs və ya ―Sport kurs‖ bu əlbəəl (təcili və ya yerində verilib-alınmaqla) müəyyən olunmuş valyuta kur- sudur. 3. Banklararası bazar – bu banklar arasında yaxud bankın özlərinin daxilində olan bazardır. 4. Təcili yaxud ―Forvard kursları‖ – bu kurslar gələ- cəkdə göndərilmək üçün qabaqcadan müəyyən edilmiş müddət üçün təyin olunan valyuta kurslarıdır. 5. Fərq – bu valyuta bazarında xarici valyuta ilə tica- rət edənlərin alış və satış qiymətləri arasında olan münasi- bətdir. 6. Birbaşa kotirovka – xarici valyuta əldə etmək üçün daxili pul vahidinin miqdarı. 7. Əks katirovka daxili valyutanın xarici valyuta va- hidinin əldə edilməsi üçün miqdarıdır. 8. Kros kurs – bu iki valyuta kursuna hesablanmış val- yuta kursudur. 9. Forvard kurs – müqavilə bağlanan andakı kursa uyğun olaraq bankın xeyli müddətdən (3–6 ay) sonra kur- sun dəyişməsindən aslı olmayaraq müqavilə kursuna uy- ğun ödənilən vəsaitdir. 60 Hal hazırda dünyanın üç böyük beynəlxalq valyuta bazarı mövcuddur: 1. Çikaqo beynəlxalq valyuta fondu; 2. London beynəlxalq maliyyə fyuçer birjası; 3. Filodelfiya fond birjası. Dünya birliyində valyuta münasibətlərinin nizamlan- ması dünya valyuta sisteminin genezisi çərçivəsində hə- yata keçirilirdi. Dünya valyuta sistemi beynəlxalq valyuta- iqtisadi münasibətlərinin dövlətlərarası razılaşmalarla bər- kidilmiş təşkilat formasıdır. İstənilən başqa sistem kimi valyuta sistemi də özündə bir sıra elementləri əks etdirir: 1. Valyutanı; 2. Konversiya edilmə şərtlərini; 3. Dəyişmə kursunun rejimini; 4. Valyuta məhdudiyyətlərini, valyuta nəzarətini; 5. Beynəlxalq valyuta likvidliyinin tənzimlənməsini; 6. Dövriyyədə beynəlxalq kredit vasitələrinin istifadə olunma qaydasını; 7. Beynəlxalq hesablaşma qaydasını; 8. Valyuta bazarının və qızıl bazarının rejimini; 9. Valyuta münasibətlərini idarə edən və tənzimləyən orqanları. Dünyada valyuta dövlətin və ya dövlətlər qrupunun sərhədləri xaricində və daxili bazarında dövr edən pul va- hididir. Bu nöqteyi - nəzərə görə, valyuta aşağıdakı məna- lara malikdir: 1. Ölkənin pul vahidi və onun tipi (kağız, qızıl, gü- müş); 2. Xarici ölkələrin pul nişanları; 61 3. Xarici pul vahidləri ilə ifadə olunmuş və beynəl- xalq hesablaşmalarda istifadə olunan kredit və ödəniş vasitə- ləri; 4. Regional pul vahidi və ödəniş vasitəsi. Milli valyutanın konversiya olunma dərəcəsi ölkə tə- rəfindən BVF Nizamnaməsinin VIII maddəsindəki şərt- lərin yerinə yetirilməsi yolu ilə nizamlanır. Qeyd olunan maddə ödəniş balansının cari hesabı üzrə məhdudiyyətlə- rin ləğvini və valyuta kurslarının çoxsaylılığının ləğvini, nəzərdə tutur. Monetar hakimiyyət cari əməliyyatlar üzrə valyutanın daxili (rezidentlər üçün) və xarici (qeyri-rezi- dentlər üçün) konversiyasını təmin edəndən sonra, kapita- lın hərəkət hesabı üzrə məhdudiyyətlərin aradan qaldırıl- ması yolu ilə milli valyutanın bütünlüklə konversiya edil- məsinə nail olunur. Bu hüdudlar qanunvericiliklə müəyyən edilmir. Çünki, sabit valyuta kursu – stabil iqtisadiyyat şəraitində dar hüdudlarda müstəqil şəkildə dəyişən kursu müəyyən edir. Valyuta nəzarətini həyata keçirən bu sistem ölkələr arasında valyuta dəyərlərinin müxtəlif formalarının yerdə- yişməsinin tənzimlənməsi üzrə tədbirlər toplusunu müəy- yən edir. Valyuta məhdudiyyətləri valyuta dəyərləri ilə bağlı əməliyyatlarda qadağalar, limitləşmə, nizama salma, ləngimə və ya onların sərəncamları şəklində həyata keçiri- lir. Valyuta nəzarətinin, valyuta məhdudiyyətlərinin əsas məqsədləri aşağıdakılardır: 1. Iqtisadi təhlükəsizliyin təmin edilməsi; 2. Xarici iqtisadi əlaqələrdə inkişafın stimullaşdırılma- sı; 3. Ölkənin valyuta ehtiyatlarının formalaşması; 62 4. Ölkənin beynəlxalq öhdəliklərinin yerinə yetiril- məsi. Valyuta məhdudiyyətləri aşağıda göstərilən amillə- rin nəzərə alınması ilə həyata keçirilir: 1. Ölkənin iqtisadi inkişaf səviyyəsinin və onun val- yuta bazarının nəzərə alınması; 2. Ödəniş balansının vəziyyəti; 3. Rəsmi qızıl-valyuta ehtiyatlarının səviyyəsi və dina- mikası; 4. Milli pul vahidinin dönmə rejimi; 5. Idxalın həcmi və ona olan tələb; 6. Iqtisadi üstünlüklər; 7. Milli istehsalın qiymət və həcmlərinin səviyyəsi. Valyuta nəzarətinin əsas tələbi valyuta qanunverici- liyinə əməl olunmasıdır. Bu qanunvericilik bir qayda ola- raq kapitalın hərəkəti ilə əlaqədar olan (ödəniş balansının strukturu üzrə) əməliyyatların, cari əməliyyatların yerinə yetirilməsinə nəzarət üzrə tədbirlər kompleksini həyata ke- çirir. Valyuta nəzarətinin və valyuta məhdudiyyətlərinin formaları uyğun olaraq bu əlamətə görə cari (mal sövdə- ləşmələri və «görünməz» sövdələşmələr) və maliyyə (ka- pitalın ixracı və idxalı, neytral sövdələşmələr) formalarına bölünürlər. Həmçinin beynəlxalq valyuta likvidliyi dedikdə döv- lətin müəyyən etdiyi müddət ərzində, özünün xarici öh- dəlikləri üzrə, cavab verə bilmək qabiliyyəti başa duşu- lür. |