Fərhadi Püstə azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki biznes universiteti

 
1.2. Beynəlxalq biznesin məzmunu. 
 
Beynəlxalq biznesdə dövlətlər arası ticarətdə sahib-
karlıq fəaliyyəti də mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Belə ki, 
dövlət müəssisələri xüsusi strategiyadan çıxış edərək, döv-
lətə lazım olan əmtəə, xammal, texnologiya, investisiya 
qoyuluşları və s. kimi formalarda ticarətlə məşğul olur. 
Burada bəzən biznes siyasi maraqlar üzərində qurulur və 
bəzi hallarda güzəştli ticarət də mövcuddur.
Beynəlxalq biznesdə sahibkarlıq fəaliyyəti təmiz biz-
nes maraqlarına əsaslanır. Sahibkarlıq biznesinin isə əsa-
sən üç mühüm tərkib hissəsi vardır: 
1. Məhsul istehsalı. 
2. Kommersiya, ticarət. 
3. Kommersiya vasitəçiliyi.

---

13 
Beynəlxalq biznesdə məhsul istehsalı hər hansı bir 
ölkə şirkətlərinin digər ölkənin ərazisində sənaye – isteh-
sal müəssisələri təşkil etməklə, burada yeni sənaye sahəsi 
yaratmaqla məhsul istehsalını təşkil eidr. Bu zaman həmin 
ölkənin xammalından və ya işçi qüvvəsindən istifadə 
olunması əsas amillərdəndir. Onu da qeyd etmək lazımdır 
ki, məhsul istehsalında biznes əlaqələri zamanı istehsal 
olunan məhsul istehsal olunan ölkənin və ya bu ölkəyə 
yaxın ölkələrin bazarlarında satılır. Məhsul istehsalı 
sahəsində beynəlxalq biznes adətən inkişaf etmiş ölkələr 
tərəfindən, inkişaf etməkdə olan ölkələrdə həyata keçirilir. 
Kommersiya və ticarət həm dövlət orqanları, həm də 
sahibkarlar tərəfindən aparıla bilər. Müasir beynəlxalq əla-
qələrin inkişafında iri, orta və kiçik biznes sahibkarlarının 
hər biri beynəlxalq ticarət və kommersiya sahələrində fəa-
liyyət göstərirlər. İnkişaf etmiş ölkələrin iqtisadi sosial 
həyatında kiçik müəssisələr mühim yer tutur. Bu ölkələrdə 
ümummilli məhsul istehsalının 70%-i kiçik müəssisələrin 
üzərinə düşür.
ABŞ-da 15 milyondan çox kiçik müəssisə fəaliyyət 
göstərir və ümummilli məhsulun 40%-i onların fəaliyyəti-
nin nəticəsidir. Belə ki, bu firmalar öz növbəsində beynəl-
xalq biznesin də inkişafına təsir göstərirlər. Onu da qeyd 
etmək lazımdır ki, iri şirkətlərin inkişafının və beynəlxalq 
əlaqələrin sürətlənməsinin əsas amillərində biri də kiçik 
biznesin inkişaf etməsidir. Kiçik müəssisələr eyni zaman-
da iri şirkətlərin təchizatçısıdır. Məsələn, ―Toyota‖ 
firmasının 300-ə qədər kiçik subpodratçı firmalarla əlaqəsi 
vardır ki, onlar bu firmanı müxtəlif hissələrlə təmin 
edirlər.

---

14 
Beynəlxalq biznesin məzmununun həm ölkələrarası 
əlaqələrin təşkilindən, həm bu əlaqələrin formaları və 
əlaqələrin yaranmasında iri, orta, kiçik biznesin müxtəlif 
dərəcələrdə iştirak etməsindən ibarət olması aydınlaşır.
Əmək bölgüsü anlayışı çox mürəkkəb və şoxcəhətli 
anlayış olub müxtəlif səviyyələrdə özünəməxsus xüsusiy-
yətlərə malik olur. Belə ki, ilk ictimai əmək bölgüsü insan 
cəmiyyətinin ilk inkişaf pilləsində insanların bir qisminin 
heyvandarlıqla, digər qisminin isə əkinçiliklə məşğul ol-
masında biruzə verdi və ilk mübadilənin əsasını qoydu. 
Əmtəə bölgüsünün dərinləşib inkişaf etməsi nəticəsində 
yeni-yeni istehsal və xidmət sahələri meydana gəldi. 
Əmək bölgüsü bu müstəqil sahələrin bir-birindən asılılı-
ğını gücləndirərək mübadilənin daha da inkişaf etməsinə, 
yeni və daha mürəkkəb münasibətlərin yaranmasına səbəb 
oldu. 
Kapitalizm cəmiyyəti əmək bölgüsünün inkişafında 
yeni mərhələ oldu. Artıq əmək bölgüsü təkcə təsərrüfatlar, 
sahələrarası münasibətlər kimi deyil həm də hər bir müs-
təqil əmək növünün daha kiçik əmək növlərinə bölünməsi 
nəticəsində yeni firmadaxili əmək bölgüsünə səbəb oldu. 
Beləliklə, əmək bölgüsünün ümumi, xüsusi, və fərdi əmək 
bölgüsü kimi növləri yarandı. Beynəlxalq əmək bölgüsü -
əməyin ictimai ərazi bölgüsünün yüksək forması olub 
ayrı-ayrı ölkələrin müvafiq məhsul və xidmət növlərinin 
istehsalı üzrə ixtisaslaşmasıdır.Yəni ölkələrdə təbii-iqlim 
və digər şərtlərdən asılı olaraq qərarlaşmış olan istehsal 
şəraitinə uyğun olaraq həmin məhsul və xidmətlərin ən az 
xərclə istehsal olunmasıdır. Bu ixtisaslaşma hər bir ölkə-
nin dünya təsərrüfatında yerini müəyyənləşdirməklə ya-

---

15 
naşı, eyni zamanda ölkələrarası iqtisadi əlaqələrin möv-
cudluğunu obyektiv zərurətə çevirir. 
Beynəlxalq əmək bölgüsünün nəticəsi olaraq, ölkələr 
arasında ticarət genişlənir, kapital qoyuluşu, kreditlərin 
verilməsi, elmi-texniki əməkdaşlıq mümkün olur. Bu pro-
ses dərinləşdikcə dünya bazarı inkişaf edir və dünya təsər-
rüfatının formalaşmasına səbəb olur. 
Dünya ölkələri arasında ixtisaslaşma inkişaf etdikcə 
və əmək bölgüsü dərinləşdikcə ölkələrarası kooperasiya 
əlaqələri də güclənir. İstehsalın kooperasiyalaşması hər bir 
ayrıca məhsul istehsalında ən yüksək iqtisadi nəticə əldə 
etmək məqsədi ilə bir-birini tamamlayan ixtisaslaşmış is-
tehsalın qarşlıqlı əlaqəsidir.