Fərman kəÐÈÌÇÀÄƏ

Amma xan sarayında yox idi, Qızılağaca ova çıxmışdı. Onlar da gözləmədilər, xanın nökər-naibindən götürüb xanı axtarmağa getdilər.

Yollar kənarında yayda biçilən çəltik zəmiləri bozarırdı. Dəniz kənarında isə minlərlə quş vardı. Bu quşların çoxusunu onlar görməmişdi. Dalğalara qonub nazlı-nazlı yırğalanan qu quşları, dayaz yerdə gəzinən narıncı qızıl qazlar, alabəzək sultantoyuqları, yaşılbaşlar, qəhvəyi, boz qara və alabazək ördəklər atlılara heç fikir vermirdi. Hələ göydə bulud kimi uçan quşlar nə qədərdi. Lələ atını Mirzə Əli ilə yanaşı sürüb dedi:

– Elə bil bura da quşların ziyarətgahıdı. Bir belə quş hardan yığılır bura.

– Nə bilim, Allahın işinə əl uzatmaqmı olar? İnsanların bir ziyarətgahı var, quşların da ayrı.

Onların yolu dənizin kənarından düşmüşdü. Dəniz də quzu kimi sakit dayanmışdı. Yalnız dalğaların quma toxunduğu yerdə ağ bir xətt uzanırdı. Qumların üstündə ləpənin vurub kənara çıxardığı balıqlar iyimişdi və havadan balıq iyi gəlirdi.

Onlar yaxınlaşanda bir sürü quş uçdu və qumun üstündə uzunluğu dörd-beş addım olan balıq gördülər. Bu nə’rə balığı idi. Görünür keçən gecə fırtına sahilə atmışdı.

– Mirzə Əli, bu nə balığıdı?

– Buna nə’rə də deyirlər, uzunburun balıq da. Qur’an buyurub ki, qılçıqsız balıq haramdı. Onun da səbəbi budur ki, bu balıqlar zəhərli olurlar. Əvvəllər ondan çox adam ölüb. Gör, Peyğəmbər salavatullanın hər şeydən xəbəri olmağını ki, Ərəbistanda oturub, buradakı balıqları da tanıyıb. Bir də ki, axı vəh ona Allahdan gəlirdi.

– Ərəbistanda bu balıqlardan yoxdu?

– Ərəbistanda su var ki, balıq da olsun?!

Quş səslərindən onlar çox vaxt biri-birini eşitmirdi. Qara Piri bəy də bu gözəlliyə baxır, ürəyində Talış xanına bəxtəvərlik verirdi.

Onları aparan nökərlər aradabir talış dilində danışırdılar. Bu dili Mirzə Əli başa düşsə də, Lələ ilə, Qara Piri bəy bilmirdi.

Lələ soruşdu:

– Hələ çox gedəcəyik?

– Bəli, – daz alnına dəsmal bağlamış yaşlı nökər dedi:

– Xanın uv yerinə hələ çux qalıb.

– Adın nədi?

Ağəddin.

– Ay Ağəddin, – deyə Qara Piri bəy söhbətə başladı. –

Quşların hamısı buradadı, xan elə burada ov eləyə bilməzmi?

– Necə iləməz, iliyər. Unun xuşuna da ura gəlir.

Günortadan xeyli keçəndə onlar qamışların arasında xanın keşikdə dayanan candarlarına rast gəldilər. Məqsədlərini dedilər. Xəbərçi gedib-gələndən sonra onları xanın yanına buraxdılar.

Dəniz kənarında çadırlar qurulmuşdu. Burada quru elə bil dənizin kiçik bir parçasını qucağına almışdı. Bu yerdə quş daha çox idi. Qu quşları qatarla üzür, heç kimdən çəkinmirdilər. Onların sudan uçub qalxmağının özü ayrı bir tamaşa idi. Xanın adamları isə tor çəkirdilər. Qonaqlar yaxınlaşıb çadırdan beş-on addım kənarda dayanan xana kəmali ədəblə baş əydilər. Bundan sonra ortayaşlı, dolu– bədənli, irialınlı xanla görüşdülər. Mirzə Məhəmməd xan onların kefini-əhvalını xəbər alandan sonra tor çəkənlərin yanına də’vət elədi.

– Görək qismətimizə nə çıxır. Lələ dedi:

– Mirzə Məhəmməd xan, Süleyman peyğəmbər kimi deyəsən quşların dilini bilirsən. Hamısı uçub sənin başına yığışır.

Söz xanın xoşuna gəldi. Gözləri güldü. Başı ilə razılığını bildirdi.

– Dillərini bilmirəm, xasiyyətlərini bilirəm.

Onlar söhbət eləyə-eləyə ləpədöyənə yaxınlaşdılar. Ayaqlarını çirmələyən balıqçılar toru çəkib gətirdilər. Tor çox ağır idi. Görünür onların qismətində nəsə varmış. Bu əlaməti Lələ bəy işlərinin düzəlməyi kimi qiymətləndirdi. Tor sahilə çıxana qədər neçə balıq torun üstündən suya tullanıb üzüb getdi.

Balıqçılar toru lap qumun üstünə çıxartdılar. Burada çoxlu uzunburun, nə’rə, ağ balıq, şahmayı, xəşəm vardı. Amma elə bil onların heç birini görmürdülər. Partlaşdıqca günəşdən pulları parıldayan balıqları o tərəf – bu tərəfə ataraq, ən böyük balığı iki balıqçı zorla qaldırdı.

– Qızıl balıqdır, – deyə xan dilləndi.

– Bu ki, ölüdü, – deyə Qara Piri bəy özünü saxlaya bilmədi.

– Onu diri tutmaq hələ heç kimə qismət olmayıb. O qədər hirsli balıqdı ki, burnu tora dəyir, gördü ki, çıxa bilmir, ürəyi partlayır. Düşmənin əlində ölmək istəmir.– O, xidmətçilərinə dedi: – Bu qızıl balığı tez götürün, ləvəngi, qonaqlarımız yoldan gəlib.

Onlar Mirzə Məhəmməd xanın də’vəti ilə çadıra girdilər. Oturdular, söhbət qızışdı. Mirzə Əli xana Ərdəbil şeyxlərindən, sonra İsmayıldan onun Sahibi zaman kimi zühurundan danışdı, söhbəti mətləb üstünə gətirdi, sözü Lələyə verdi ki, axırını o tamamlasın.

– Zahid Gilani də İsmayılın yeddinci arxada babasıdır. Onun məqbərəsini özümüzə bu qış ocaqlıq seçmişik, inşallah, yazda Sahibi zaman səfərinə başlayacaq. Gəldik torpaq, yer sahibindən razılıq, halallıq alaq.

– Zamanın sahibinə bizim canımızı da qurban eləsək azdı, o da ola evimizi-eşiyimizi. Əgər zamanın sahibi Talış ellərinə dost kimi gəlibsə, o da bizim başımızın ucalığıdı.

– Dost kimi, Mirzə Məhəmməd xan. – Lələ onun sözünə qüvvət verdi. – Ərdəbilə getmişdi. Əli bəy Cəyirli şəhərə qoymaq istəmirdi. Nə oldu? Qapılar taybatay açıldı.

Lələ İsmayılın işlərinin hamısına möcüzəli bir don geydirməyə çalışırdı. O bilirdi ki, harda bu ən’ənə pozulsa, orada artıq onun zamanın sahibi olmağına inanmayacaqlar. Yə’qin ki, talış xanın da fikrində belə bir sual dolanır: “Zamanın sahibinə fəsil nə lazımdı? Onun üzünə bütün qapılar açıqdı. Niyə qışı burada qalır ki?” Ona görə də onlar bu sualı verməmiş, özü onu üstələməyə çalışdı.

– Zamanın sahibi hər gecə yuxusunda Həzrət Əlini görür. Onun məsləhətləri ilə hərəkət eləyir. Bir mübarək məsləhət də bundan ibarətdi ki, babalarının ruhları ilə bu qışı söhbət eləsin. Allah qoysa, novruzda səfərə çıxar. Haqqı nahaqdan ayırar. Axı Şeyx Səfiyyəddin Həzrət Əlinin qanından dünyaya gəlib, Zahid Gilani də onun qayınatasıdır, böyük alim olub. Onların ruhları ilə danışmaq Sahibi zamana çox şeylər öyrədəcək. Əsl düşmənləri, əsl naqisləri ona daha düzgün tanıdacaq. Bu müddətdə isə bütün ölkənin əhalisi onun zühurundan xəbər tutacaq, düzgün yola qayıtmağa çalışacaq. Çoxları günahlarını yuyacaq. Belə ki, zamanın sahibinin səbri genişdi.

Mirzə Məhəmməd xanın bircə məsələdən nigarançılığı vardı. Fikrində də dolaşan bu idi, açıb deməyi isə özünə sığışdırmırdı. Dedilər ki, əzrayıl bala paylayır, eşidənlərdən biri qayıtdı ki, mənim balama dəyməsin, onun verdiyi bala mənə lazım deyil. İndi xanlığın içərisinə qızılbaşlar gəlib birdən fikirlərini dəyişib dedilər ki, Mirzə Məhəmməd xandan xoşumuz gəlmir. Onda necə olsun? Bəlkə sahibi zamanın da fikrindən bu quş səltənəti keçdi, dedi ki, buranın hökmdarı oluram, onda necə? İstəsə olar. İstəməsə olmaz. Ona görə də onunla ehmalca, üsulluca danışmaq lazımdır. Qoy qış birtəhər keçsin, yazda baxarıq.

– Mən zamanın sahibini ziyarət eləmək istəyirəm. Bu ziyarətimi qəbul eləyərmi?

Mirzə Əli Lələnin sifətinə baxdı.

– Yəqin ki. Amma bizim heç birimizdən asılı iş deyil. Ona mürid olmaq özü böyük xoşbəxtlikdi.

Mürid söhbətini eşidəndə Mirzə Məhəmməd xanın iri alnında qırışlar çoxaldı, qaşlarının arası düyünləndi.

– Mürüd? Mən axı...

– Zamanın sahibinə mürid olmaq dünyanın ən böyük savabıdı. Həm də bu elə bir məqamdır ki, hökmdarlıqdan, şahlıqdan, sultanlıqdan yüksəkdə dayanır. – Bu sözləri Mirzə Əli dedi – mən də müridəm.

Sənin xanlığın o boydadı ki, iki siçan oynasa, biri təndirə düşər, – Mirzə Məhəmmədin fikrindən keçdi. – Bu da özünü gətirib mənə tay qoyur.

Mirzə Əli onun fikrini oxudu. Çox təmkinlə sözə başladı:

– Ərdəbil şeyxlərinin müridi olmaq o qədər böyük savabdı ki, onu qəbul eləməyi gör kimlər özlərinə şərəf sayıb. Elxanilər dövründə Əmir Çoban, vəzir Qiyasəddin Qazan xanın vəziri Fəzlüllah Rəşidəddinin oğlu. Hökmdar Əbu Səid Bahadur xan, bir də Məhəmməd Xudabəndə şeyxin məclisində oturmağı özlərinə şərəf biliblər. Amma hələ Şeyx Seyfəddin zamanın sahibi deyildi. Ona bu cür Allah vergisi verilməmişdi. Sonradan peşman olmaqdansa, bu gündən hazır olmaq daha yaxşıdı.

Lənkəran xanı onun dediklərini bilmirdi. Bundan sonra bir az da yola yaxınlaşdı.

Ortalıqda süfrə açdılar. Ortaya qızıl balığın ləvəngisini qoydular. Onun qarnına ədviyyə ilə hazırlanmış qoz doldurmuşdular. Xörəklərin ətrindən elə bil ki, hamı məst olmuşdu. Qızıl balığın yanında isə qızardılmış, ləvəngisi hazırlanmış qu quşu qoyulmuşdu. Xana çiriyə bənzər, amma alt tərəfi saxsıya oxşar qab, qalanlara isə cürbəcür naxışları olan rəngarəng, saxsı qablar verilmişdi.

Qara Piri bəy özünü saxlaya bilməyib xandan soruşdu:

– Möhtərəm Mirzə Məhəmməd xan, bu qabdan mən heç görməmişəm, onu harada düzəldirlər?

– Bu qabımı? O çox bahadı, bəy. Bir ilxı qiymətinə almışam.

Xan hələ xörək qoyulmamış qabı götürüb çırtma vurdu. Qab mis səsi verdi.

– Belə baha?

– Bəs necə? Onu Çindən gətiriblər. Buna mərtəbeyi deyirlər. Bunun üstünlüyü haradadı? Əgər xörəyin içində zəhər olsa bu üstdəki şüşəyə oxşar qat rəngini dəyişəcək. Onda çağırarsan aşbazı, onun özünə yedizdirərsən.

– Bəh, bəh, bəh - deyə Qara Piri bəy heyrətləndi.

Bu fani dünyada hökmdar taxtına yetişənləri aradan götürmək üçün ən sınanmış silahlardan biri də zəhər idi. Ondan canlarını qurtarmaq üçün Çindən gələn mərtəbeyi adlı bu qaba ilxı nədi, xəzinənin yarısını verərdilər. Lələ bəy də bu barədə düşündü. O qabdan tapıb almaq lazım idi. İsmayılı nə cür bəlalardan çıxarmışdılar. İndi onun qabına zəhər tökməyə də çalışacaqdılar.

Mirzə Məhəmməd xan onlarla bərabər Lənkərana gəldi, yola salanda Lələ bəyə çin xarasına bükülmüş bir şey verdi.

– Bu zamanın sahibinə mənim hədiyyəm. Bilirəm ki, onun qabına heç kim zəhər tökə bilməz, bu zəhər ona kar eləməz, necə ki, Əmir Teymurun şərbətdə içirtdiyi zəhər onun babasına kar eləməmişdi. Amma tanrının ona bəxş etdiyi bu böyük işdə onun ovqatı təlx olub zəhərlənməsin.

Bundan əlavə Mirzə Məhəmməd xan bildirdi ki, zamanın sahibinin müridlərinə qış üçün nə qədər azuqə lazımdırsa göndərəcəkdir...

Ölkənin çox yerində Əhməd padşahın canına rəiyyətlər, əsnaflar dua oxuduğu bir gündə səhər onun xidmətçisi şahın yataq otağına girdi ki, onun tapşırığı ilə gün doğmamış, onu oyatsın. Qapının ağzında dayanıb bir-iki dəfə səslədi, amma heç bir səs eşitmədi. Onu yuxudan qaldırmağa getsə də, xalçanın üstündə ayaqlarının ucunda elə yeriyirdi ki, hökmdarı narahat eləməsin. Başı bərbəzəkli taxtın yanına gələndə o quruyub qaldı. Hökmdar üzü üstə yatmışdı və onun kürəyində qara dəstəkli xəncərin qaşındakı daş-qaşlar parıldayırdı. Əhməd padşahın sağ əli uşaq qolu kimi taxtdan aşağı sallanmışdı.

Xidmətçi qışqırdı, səsi çıxmadı, əl atıb başının tükünü yoldu, əllərinə ağ tüklər çəngə-çəngə gəldi, barmaqlarını açıb tükü yerə çırpandan sonra yenə də əlini başına atdı, yenə də yoldu. Nə yolunan saçlarının ağrısını hiss eləyirdi, nə də nəfəsinin çıxmamağını. Boğazında nəsə düyünləndi və onun nəfəsi çıxmadı.

Bu anda o hökmdarı yox, özünü düşünürdü. Əhməd padşahı öldürüblər, bu ona aydındır. Burada onun heç bir günahı yoxdur, onu günahkar sayıb dərisini boğazından çıxaracaqlar. Niyə bilməyib, niyə xəbər tutmayıb. Elə o qorxu yazığı bu hala saldı.

Əllərini boğazına atdı. Yox, özünü boğmaq istəmirdi. Onu boğan qəhəri rədd eləməyə çalışırdı. Artıq ciyərləri, ürəyi partlamaq dərəcəsinə gəlmişdi və göz bəbəkləri o qədər böyümüşdü ki, o heç nə görmürdü. Yerə çökdü, yavaş-yavaş onun nəfəsi gedib-gəlməyə başladı. Özünə gələn kimi əlini yerə dayaq verib qalxdı. Ürəyinə elə bil istiot səpmişdilər və alışıb yanırdı.

Səndələyə-səndələyə qapıdan çölə çıxdı, qışqırmaq istədi, səsi çıxmadı. Ürəyi bulandı. Başı hərləndi və üzü üstə yerə yıxıldı, ağarmış rəngi kömür kimi qaraldı.

Qorxusundan ürəyi partlamış xidmətçi görə bilmədi ki, sarayda İstanbuldan gəlmiş əyan-əşrəfi necə doğrayırlar.

Beləliklə də Əhməd padşahın Təbriz taxtındakı yeddi aylıq hökmranlığı sona çatdı.

Bir neçə gündən sonra Osmanlı sultanının göndərdiyi qoşunlardan qalan tör-töküntüləri fitə, daşa basıb yola salırdılar. Onları fitə basan nə əsnafıydı, nə rəiyyət. Bunlar əmirlər idi. Əbih Sultanla Fərrux Yasarın birgə hazırladıqları qəsd baş tutmuşdu. Əhməd padşah aradan qalxmışdı.

Qoşunun tör-töküntüləri özləri ilə bərabər arabaya qoyulmuş cənazəni də aparırdılar. İki kəl qoşulmuş araba cırıldaya-cırıldaya getdikcə onun arxasında kiminsə bağladığı süpürgə yerdə sürünürdü.

Əhməd padşahın arvadı Aynaşahsultanı da oğlu Zeynal bütün kəniz və qaravaşları, bütün əşyaları ilə bərabər hörmətlə yola salırdılar. Ona kəcavə ayırmışdılar. Rum Sultanının qızını ayrı cür də yola salmaq olmazdı.

Qoşunlar yola düşəndə Təbriz qalasının üstündə dayanan adamlar oxuyurdu:

Yazda əkdik şitili,

Böyüyə, kələm ola.

Payız kəsdik başını.

Göndərdik İstanbula.

Ay dili dili, dili dili dilavər,

Yar dili dili, dili dili dilavər.

Əhməd padşahdan sonra Təbriz taxtına iki namizəd qalmışdı. Əlvənd Mirzə, bir də Murad Mirzə. Onların ikisinin taxta çıxacağı arxalarında dayanan gücdən, qüvvədən asılı idi. Bir də belə bir adət vardı. Əgər hökmdar ölürsə, onun övladlarına eyni vaxtda çaparlar göndərirdilər. Hansı özünü tez çatdırsa, o da taxtda otururdu. İndi onlara heç kim taxta çıxmağa sifariş göndərməmişdi. Amma taxt onları çağırırdı. Arxasında Fərrux Yasar dayanan Əlvənd Mirzə taxta çıxdı. Amma Murad da özünə çoxlu tərəfdar yığmışdı. Ona görə də onların arasında sülh yaratmağa çalışdılar. Çünki bir-birilərilə vuruşsalar, Gödək Əhmədin kiçik oğlu Zeynal fürsətdən istifadə eləyib təzədən taxta çıxa bilərdi.

Hakimiyyət eşqi ilə alışıb yanan, lakin bunun üçün heç bir müdriklikləri, təcrübələri olmayan şahzadələr biri-birilərinə güzəştə getmək istəmirdilər.

Qızılözən çayının hər iki sahilində dayanan qoşunlar döyüşə hazır idi. Amma Fərrux Yasar burada ağsaqqallıq elədi. Şahzadələri barışdırdı, Qızılözən çayını sərhəd qoyub Ağqoyunlu səltənətini iki yerə böldü. Elə bil ki, iki uşaq bir almadan ötəri dalaşırdı, onları barışdırmaq üçün almanı onlardan aldı, silib təmizlədi, müştəri gözü ilə baxdı, sonra o almanı qocalıb çürümüş dişlərilə iki yerə böldü. Hər parçasını bir uşağa verdi ki, ağlamasınlar, dalaşmasınlar. Əlvənd Mirzənin payına Azərbaycan, Diyarbəkr və Qarabağ, Murad Mirzənin payına isə İraqi Ərəb, İraqi Əcəm, Fars və Kirman düşdü. Bayaqdan dalaşan və ağlayan uşaqlar səslərini kəsib gözlərinin yaşını sildilər. Bir torpaq isə gör neçə yerə parçalandı.

Bu, Fərrux Yasarın çoxdankı arzusu idi. Çünki Şirvan həmişə Qaraqoyunlulara və Ağqoyunlulara xərac vermişdi, onlardan asılı olmuşdu. İndi isə bu pay bölgüsündə çox asanlıqla o gücləndi və Ağqoyunlu səltənəti gücdən düşdü. Artıq o fikirləşirdi ki, gələcəkdə Arrana - Qarabağa basqınlar eləyib, oranı da Şirvan torpağına qatar, Şirvanşahlığın sərhədlərini Araz çayına qədər uzadar.

Geri qayıdanda o atını Araz üstündə salınmış qırmızı kərpicdən tikilmiş Xudafərin körpüsünün üstündə saxlayıb, gözlərini qayalıqlara səs salan coşğun Araza dikdi. Bir az yuxarıda uçub-dağılsa da üç-dörd tağı salamat qalmış körpüyə baxıb öz-özünə dedi:

– Çox keçməz Əlvənd Mirzənin qoşunlarını bu körpüdə qarşılayarıq. Onda bu körpünü tikənə yox, mənə xuda afərin deyər.

Bundan artıq onun heç bir arzusu yox idi. Həmin arzu da səltənəti böləndə ağlına girmişdi. Övladlarına da bunu vəsiyyət edəcəkdi. Qoy onun sərhədləri Kürdən deyil, Arazdan başlasın.

Elə dövrdü ki, kimin gücü varsa, gücsüzün papağını başından götürüb qaçır. Fərrux Yasar indiyə qədər papağını başında möhkəm saxlamağa çalışmışdı. Amma indi görürdü ki, artıq onun da başdan papaq götürüb qaçmaq vaxtıdı. O niyə qaçırmasın axı?

O, atını körpünün ortasında saxlamışdı, fikrə getmişdi. Qabaqda Qarabağ idi, arxada Qaradağ. Bu körpünü Qaradağdan Qarabağa tərəf tikiblər. Sonra onun üstündən keçib Şirvana gəliblər, onun üstündən yəqin ki, Hülaki xanın qoşunları keçib, Əmir Teymurun orduları adlayıb, atını minən bizim üstümüzə gəlib. Mən də Qarabağı ələ keçirəndən sonra bu xudanın afərin dediyi körpünü söküb tökəcəyəm. Qoy görüm necə keçəcəklər. Mənə Qarabağ lazımdı, cəhənnəm olsun Qaradağ, cəhənnəm olsun Təbriz, cəhənnəm olsun Ərdəbil, Əhər, Mişkin, Marağa, Xoy, Mərənd.

İndi onun bir dərdi qalıb. Ərcivanda məskən salan İsmayılla haqq-hesab çəkmək. Şeyx Heydərin nəslinin axırıncı nişanəsini də yox eləyə bilsə, onda canı rahatlığa çıxar. Bir daha Ərdəbil müridləri Şirvan torpağına girməz. Əhməd padşahın işini bitirməkdə Əbih Sultan ona çox kömək eləmişdi. Verdiyi sözün üstündə dayanmışdı. İsmayılı da aradan götürmək üçün əlindən gələni eləyəcəkdi. Ona görə də Əbih Sultanı əldən verməmişdi. Özü Şamaxıya aparırdı. Əlvənd Mirzənin ən yaxın məsləhətçisi isə Əli bəy Cəyirli olmuşdu. Bu da Fərrux Yasarın ürəyindən idi. O, Əli bəylə xeyli söhbət etmiş, görmüşdü ki, çox dayazdır. Dərinliklərə baş vura bilmir. Təbrizdə Şirvanın işləri korlana bilər. Çünki o əsl tülküxasiyyətdir, hər bicliyi bilir, lazım gələndə isə dönüb canavar olur,pələngə çevrilir, ovunun üstünə atılır. Tuta bilməyəndə yenə tülküyə dönür, yollar axtarır, fürsət gəzir. Öz məqsədinə görə qardaşının meyitinin üstündən keçər. Belə bir adam ona lazımdı... Bir şərtlə ki, ona heç bir ixtiyar verməsin. Göz dustağı eləsin, lazım gələndə məsləhətə çağırsın.

Fərrux Yasarın əlində imkan olsaydı ona nağıldakı kimi dua oxuyub almaya çevirər, cibində gəzdirərdi. İşi düşəndə yenə Əbih Sultana döndərər, dinləyəndən sonra yenə almaya, döndərərdi. Bilirdi ki, o elə bir bəladır ki, heç cür onu başına buraxmaq olmaz.

Əbih Sultan atını ondan xeyli arxada sürürdü. Əvvəl fikirləşmişdi bir aradan çıxsın, qardaşı Nurəlinin yanına, Diyarbəkrə qaçsın. Sonra bu fikirdən vaz keçmişdi. Nə qədər uzaqdadırlarsa, qardaşdılar, yaxın olsalar mehribanlıqları itəcək. Bir əyalətdə iki qoçun başı bir qazana sığışmayacaq. Yaxşısı budur getməsin. Təbrizdə qalmağa da ürək eləmədi. Onu əmirlər əmiri çağırmayacaqdılar. Əlvənd Mirzə Əli bəy Cəyirlinin fitvasıyla onu aradan götürəcəkdi. Yaxşısı budur hələlik Fərrux Yasara sığınsın. Ona qulluq göstərsin. Bəlkə sonradan bir qapı açıla. Əhməd padşah öldürüləndən sonra özünə aydın bir yol təsəvvür eləyə bilmirdi. Qalır İsmayıl. Onu da aradan götürəndən sonra, o artıq Fərrux Yasara da lazım olmayacaq, başlayacaq köhnə düşmənçilik yada düşməyə, onu gürzələrin içinə atacaq. Qobustan gürzələrini o görmüşdü. Uzaqdan baxanda adamın əti ürpəşir. O da ola qarışqa kimi qaynaşan gürzələrin içinə onu lüt-üryan atalar. Yox, İsmayılın işi bitənə qədər o qaçıb canını bir yana çıxarmalıdır.

Təbrizdə Fərrux Yasar Əbih Sultanla görüşmüşdü. Söhbətləri də İsmayıldan düşmüşdü. Birləşib iki tərəfdən onu sıxmağa qərar vermişdilər. Biyəpas mahalının hökmdarı Hüsaməddinin əvvəldən də Ərdəbil şeyxlərindən xoşu gəlmirdi. Amma Əlvənd Mirzənin yanına elçilər göndərib bildirmişdi ki, onu əsl hökmdar bilir. Onun kölgəsində yaşamağı özünə şərəf sayır. Əlvənd Mirzə Hüsaməddin vasitəsilə İsmayıla təzə xəta toru toxumağa başlamışdı. Şirvanşah isə Talış xanı Mirzə Məhəmmədi öz boynuna götürmüşdü.

Onların arasında hətta qohumluq əlaqələri də var idi. İnanırdı ki, Mirzə Məhəmməd İsmayılı əsir alıb ərməğan kimi ona göndərəcək. Bunun üçün onu hədələmək də lazım idi. İki güclü hökmdar birləşəndən sonra xırda, gücsüz xanlıqlar onların qarşısında nə eləyə bilərdi. İsmayılın da ətrafında o qədər qüvvə yox idi ki, onu müdafiə eləyə bilsin.

Onun dəstəsi Qumlaq kəndindən keçib Soltanlı kəndinə tərəf gedirdi.

Kür qırağındakı Mahmudabad şəhərinə axşam düşürdü. Günəş palçıqdan, çiy kərpicdən tikilmiş şəhər evlərini narıncı rənglərə boyamışdı. Küçələrin çoxusu Kür qırağına çıxırdı və otlaqdan qayıdan inəklər toz qaldıraraq Kürə enirdi. Bu toz da narıncı rəngdə idi və qırmızı inəkləri görünməz eləyirdi. Kür isə enli axınla görünür, ətrafındakı qara meşələrin fonunda bulama rənginə çalırdı və bu bulamanın üstündə narıncı parıltılarla yanaşı, pullu balıqlara oxşayan gümüşü parıltılar da bərq vururdu. Küçələrin birinin qurtaracağında dikdir vardı, həmin dikdirin üstündə bir nəfər əllərini qoynuna qoyub yorğun-yorğun, qüssəli-qüssəli sulara baxırdı. Elə baxırdı, elə baxırdı ki, sanki onun gözləri qabağında yeddi oğlunu birdən öldürmüşdülər.

Ondan bir az aralı geyimindən imkanlı adama oxşayan qoca daş üstündə oturub ayaqlarını ayaqları üstünə aşırıb təsbeh çevirirdi. Rəngi qapqara, barmaqları çox cəld və çevik, sümük və dəridən ibarət olan qocanın əlindəki təsbehin iri mərcan danələri donmuş qan damlalarına bənzəyirdi. Amma heç biri danışmırdı. Sükutu pozan o qan danəli təsbehin şaqqıltısı, bir də uzaqdan gələn şəhər səsləri idi. O səslər kənd səslərinə bənzəyirdi. Qoyun mələyirdi, it hürürdü, inək böyürürdü. Kimsə kimi səsləyirdi. Uzaqda qayış qoydu oynayan uşaqların qışqırıqları güclə eşidilirdi. Amma bu səs-küy Kürə, qızaran buludlara baxan adamın qulağına çatmırdı.

Hər axşam bu vaxtlar o buraya gəlir, çox vaxt əllərini qoynuna qoyub qüruba tamaşa eləyirdi və onun qüssəsi bu qürubla çox ciddi bir ahəng təşkil eləyirdi. Onu müşayiət eləyən bu adamlar heç cür onu sakitləşdirə bilmirdilər. Elə bil o səssiz-səssiz ağlayır, heç kim isə onu kiritməyə söz tapmırdı. Ağısız, bayatısız, hıçqırtısız və göz yaşlarsız ağlamaq isə davam eləyirdi.

Onun dərdi çox böyük idi. Elə bil gözəl bir yuxu görürdü. Yaxud ələmut ismayilliləri kimi, onu da hökmdar çağırmışdı. Oturub yeyib içdikləri yerdə onu bihuşdarı ilə yuxuya verib, hamıdan gizlin saxlanan qalanın cənnət bağına atmışdılar. Ayılanda görmüşdü ki, bulaqlardan bal axır, ağaclardan cənnət almaları sallanıb. Mələklər onun qulluğunda dayanıb. Bu şirin yuxu çox çəkmişdi. Lap çox. Birdən ayılıb görmüşdü ki, bunlar hamısı yalanmış. Onu aldadıblar. Gözlərini bağlayıb cəhənnəm içində ona cənnət göstərib ağrılarını, acılarını daha da artırıblar.

Zəkəriyyə Keçəçi uzun illər Təbriz sarayının vəziri olmuşdu. Uzun Həsənin, Sultan Yaqubun, Bəysunqurun vaxtında bu vəzifəni daşımış, Uzun Həsənin “Qanunnamə”sinin yazılışında yaxından iştirak etmişdi. Ölkənin qüdrətinin artmasında böyük xidmətlərinə görə ona “Ömdəti əd dövlə” - dövlətin dirəyi ləqəbi verilmişdi. Rüstəm padşah da onun xidmətindən istifadə eləmiş, amma Əbih Sultan hər quruşun qədrini bilən, idarə işlərini qüsursuz, təmiz, düz aparan bu vəziri hər an Rüstəm Mirzənin gözündən salmışdı. O torpaqların, mülklərin əmirlər arasında paylanmasının əleyhinə çıxmışdı. Amma o əmirləri özünə arxa seçməyə çalışan Əbih Sultan Rüstəm Mirzənin səxavətini tə’rifləyə-tə’rifləyə mülklərin hamısını onlara bağışlatdırmış, xəzinəni boş qoymuş, haqq-hesabı dolaşıq salmış, ölkədə hərc-mərclik yaratmışdı.

Öz səriştəsi ilə Ağqoyunlu səltənətini möhkəmləndirmiş vəzir görürdü ki, artıq hər şey dağılır, hər şey çürüyür, hər şey qaynamış ət kimi əpriyib tökülür, baş götürüb Təbrizdən ata yurduna, Muğanın istisindəki tozlu-torpaqlı, balıq iyi verən bu şəhərə qayıtmışdı. Uşaqlıqdan çıxdığı bu şəhər heç vaxt onun köməyini görməsə də, qollarını açıb onu qarşılamışdı. İndi o həm də möhkəm peşmançılıq keçirirdi. Öz doğma şəhərində heç olmasa bir məscid, bir mədrəsə, bir hamam tikdirib, yol çəkdirə bilərdi. Amma onun əsas dərdi bu idi ki, ömrünü sərf elədiyi illər hədər getmiş, zəhməti boşa çıxmış, qurduqları gözləri qabağında uçub dağılmışdı. Onun özünü isə lazımsız bir əşya kimi kənara atmışdılar. O görürdü ki, Ağqoyunlu səltənəti elə ölümcül yaralanıb ki, onu bir daha ayağa qaldırmaq mümkün deyil. O yaralını sağaltmaq üçün Uzun Həsənlə Sara xatun lazımdır. Onlar isə lap çoxdan torpaqlara qarışıb.

Donmuş qan damlalarına bənzəyən mərcan təsbehi çevirən qoca ayağa qalxıb bir an dayandı. Dizlərindəki ağrının keçməyin gözlədi, Zəkəriyyə Keçəçiyə deməyə xoş söz axtardı. Tapa bilmədi. Bu ağsaqqal onun dərdini hamıdan çox çəkirdi. Qorxurdu ki, bu xiffət, bu dərd onu vaxtından qabaq gora aparsın. Ona görə də ondan əl çəkmir, keçmiş vəzirin könlünü açanda xoş söhbətlərinə qulaq asır, ondan çox şeylər öyrənirdi. Bilirdi ki, Zəkəriyyə Keçəçi ölsə, o da öləcək, qırxı, bəlkə də yeddisi onun yeddisinə qarışacaq, O, vəziri keçmiş rütbəsi ilə çağırmağa alışmışdı.

– Ya, Ömdəti əd dövlə!

Vəzir döndü:

– Bilirsən onun mə’nasını?

– Yox, bilmirəm, – deyə ağsaqqal boynuna aldı.

– Bilməsən yaxşıdı.

– Nədi mə’nası. Deyir yetmişində öyrənən gorunda çalar. Mən də ömrümün bu axır çağında öyrənim ki, bəlkə inkir-minkirə bir cavab verə bildim.

– O adı mənə rəhmətlik, cənnətməkan Uzun Həsən özü vermişdi. – Ömdəti əd dövlə, yə’ni ölkənin, dövlətin, səltənətin dirəyi. İndi uçan o dövlətin dirəyinin mükafatı odur ki, baltayla doğrayıb atasan ocağa.