FiKRİ haklar ders Notları

2.3. Fikir ve sanat eserlerinde manevi haklar

Yalnız gerçek hak sahibi tarafından kullanılabilen hak türü manevi hak olarak adlandırılır. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda, manevî haklar

• 
  topluma sunmak hakkı
  

• 
  adının belirtilmesini istemek hakkı
  
• 
  eserde değişiklik yapılmasını yasaklamak hakkı
  
• 
  eser sahibinin zilyed ve malike karşı hakları (eser sahibi ile eseri elinde bulunduran arasındaki ilişki)
  

olarak tanımlanmaktadır.
Manevî haklar devir edilemez. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun 14. ve 16. maddelerindeki manevi haklarla ilgili hükümlerde “bu haktan sözleşme ile vazgeçmek hükümsüzdür” ifadesi, eserle ilgili manevî hakların devir edilemeyeceğini belirlemiştir. [¹²]

2.4. Fikir ve sanat eserlerinde ekonomik (malî) haklar

5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda belirlenen ekonomik haklar aşağıda belirtilmiştir:

• 
  İşlemek hakkı
  
• 
  Çoğaltmak hakkı
  
• 
  Yaymak hakkı
  
• 
  Temsil hakkı
  
• 
  İşaret, ses, görüntü iletimine yarayan araçlarla kamuya iletim hakkı
  

2.5. Eser sahibinin hakları ile bağlantılı haklar

Eserlerin; açıklanması, anlatılması, yorumlanması evrelerinde, eserin değerini ortaya koyan, toplumda yaygınlaşmasını sağlayan çeşitli araçların önemli bir etkisi ve sanat katkısı bulunduğu kuşkusuzdur. "bağlantılı hak" deyimi, fikir haklarına yakın, benzer veya bağlantılı olarak kabul edilen bazı hak konuları düşünülerek benimsenmekte ve yorumcu sanatçılar, plak (ses kayıt) yapımcıları ve radyo-televizyon kuruluşlarının kendi ürünleri üzerindeki haklarını ifade etmek üzere kullanılmaktadır.
Bu ürünler ile "eser" arasında, eserler üzerindeki haklar saklı kalmak koşuluyla, bir yakınlık kurulmuş ve hak sahiplerine, kendi ürünlerinden diğer insanların belirli koşullar altında yararlanmalarına izin vermek veya önlemek hakkı tanınmıştır.

Koruma süresi eser sahibinin yaşadığı süre ve ölümünden sonra 70 yıl devam eder.

Eser sahibinin ölümünden sonra kamuya sunulan eserlerde koruma süresi ölüm tarihinden sonra 70 yıldır. İlk defa Türkçeden başka bir dilde yayımlanmış olan bir bilim veya edebiyat eseri, yayımlandığı tarihten itibaren 70 yıl içinde eser sahibi veya onun yazılı izniyle bir başka kişi tarafından Türkçe çevirisi yapılarak yayımlanmamış ise, 70 yılın geçmesi ile Türkçeye çevrilebilir. El işleri, küçük sanat eserleri, fotoğraf ve sinema eserleri için koruma süresi kamuya sunuluş tarihinden itibaren 70 yıldır.

2.6. Eser koruması

Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu kapsamında korunan eserler, eserin yaratıldığı andan başlayan belgesiz bir korumadan yararlanır. Eserin herhangi bir kuruma kayıt (tescil) ettirilmesine veya onaylattırılmasına gerek yoktur.

http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.3.5846.pdf

Ancak eser üzerindeki hakların korunması ve özellikle hak sahipliğinin belirlenmesinde ispat kolaylığı sağlanması amacıyla bazı işlemlerin yapılması mümkündür.

Kültür ve Turizm Bakanlığı bir kayıt sistemi uygulamaktadır.

http://www.telifhaklari.gov.tr/Kayit-Tescil

İsteğe bağlı kayıt sistemi, eser sahibinin yani eseri meydana getiren kişi veya kişilerin belirlenmesinde ispat kolaylığı sağlayan ve isteğe bağlı olarak yapılan bir işlemdir. Bu işlem beyana dayalı bir işlem olup hak kurucu niteliğe sahip değildir. Fikirler soyut halleriyle kayıt-tescil edilememekle birlikte ancak somutlaştırılıp şekillendirilmeleri (eser haline getirilmeleri) halinde kayıt –tescil edilmeleri mümkündür.

Bilgi için bakınız: http://www.telifhaklari.gov.tr/Istege-Bagli-KayitTescil

Başta fikir ve sanat eseri sahipleri olmak üzere pek çok kişi, çalışmalarının veya fikirlerinin çalınacağından, izinsiz kullanılacağından endişe eder. Bu nedenle de zaman bilgisi elde etmek için çeşitli kurumlarda onaylatmak veya kendi kendine iadeli taahhütlü olarak göndermek gibi yöntemleri kullanır.

Eser niteliğindeki veriler için zaman damgası uygulaması olan Tasdix, bilgisayar ortamındaki verilerin elektronik olarak damgalandığı zamanı ve o tarihten itibaren üzerinde hiçbir değişiklik yapılmadığını gösteren, herhangi bir uyuşmazlıkta delil olarak gösterebilecek bir sayısal zaman damgası uygulamasıdır.

Eğer mobil imza varsa, mobil imza ile yapılacak tasdix işlemi sonucunda oluşan sertifikada, işlemin kimin tarafından yapıldığına ilişkin veriler de yer alır.

https://www.tasdix.com/


Bir başka uygulama olan ve TÜRKTRUST A.Ş ’nin teknik altyapısı ile çalışan sahiplen.com uygulaması üzerinden, her türlü eserin zaman damgası oluşturarak, o eserin o an itibariyle var olduğu yasal olarak kanıtlanabilir.

http://www.sahiplen.com/

Bir eserin korunmasında dikkat edilecek en önemli konu eser sahipliğinin kanıtlanmasıdır. Henüz yayımlanmamış bir eserde, eser sahipliği bir sorun olarak ortaya çıkmaktadır.
Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun 11 inci maddesinde “Yayımlanmış eser örneklerinde veya bir güzel sanat eserinin aslında, o eserin sahibi olarak adını veya bunun yerine tanınmış takma adını kullanan kişi, aksi kanıtlanıncaya kadar o eserin sahibi sayılır” hükmü, yayım olayından sonrası için sorunu çözmüştür.

2.7. Hukuk davaları

5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda yer alan hukuk davaları üç çeşittir:

1. 
   Tecavüzün giderimi davası 
   
2. 
   Tecavüzün önlenmesi davası 
   
3. 
   Tazminat davası.
   

Tecavüzün giderimi (ref’i) davası, oluşan ve süren bir tecavüze karşı, tecavüzün sona erdirilmesi talebiyle açılan davadır.

Tecavüzün önlenmesi (men’i) davasında, gerçekleşmesi olası bir tecavüzün önlenmesi için dava açılır.

Bu davalar yanında hak sahibi tecavüz sebebiyle uğradığı maddi ve manevi zararın giderimi için, maddi ve manevi tazminat davası açabilir.