Bir mamulün üretiminde genellikle birden fazla metot bulunur.Bu metotlardan hangisinin daha uygun olduğu birçok faktörle bağlıdır. Bu faktörlerin en mühimleri a) üretim seviyesi, b)birim maliyeti, c)mevcut teknik bilgi, ç)gelişmekte olan teknoloji, d) yatırım imkanı, e) bölgenin şartları, f) bölgenin iklim şartları.
Üretim seviyesi : Üretim seviyesi bir yatırımdan beklenilen faydanın bir nevi ölçüsüdür. Üretim miktarı, pazarlama etüdünde dayanılarak tespit edildiğine göre yatırımın gerçekleşmesi halinde beklenilen gelirler hakkında bir fikir edinmek mümkündür. Seçilecek prosesin sonunda tehlikeli yan ürünlerin elde edilmemesi, değerlendirilemeyen büyük çapta artıkların doğmaması fiziki inputların yurt içinden karşılanması gerekmektedir.
Proses Etüdü
Birim maliyet : Endirekt olarak yapılan masraflar sınai maliyet üzerine eklendiğinde hangi proses de toplam maliyet daha düşükse onun tercihi yapılmalıdır. O halde sabit giderlerin maliyetteki payı da proses seçiminde rol oynar. Tabiatı ile seçilen proses de daha kaliteli mal üretebilecek ve satış fiyatları yükseltilebilecekse, birim satış maliyetinin yüksek olması bir problem olamayabilir.
Mevcut teknik bilgi : Bir prosesin seçimi bölgedeki teknik bilgiye bağlıdır. Getirilecek proses için gerekli usta, teknisyen ve mühendis temini güçlük yaratıyorsa elbetteki o proses seçilirken dikkatli olmak gerekir.
Gelişmekte olan teknoloji : Teknoloji değişimi süratli oluyorsa, seçilecek olan teknolojinin kısa bir müddet sonra demode olması mümkündür. Uygun ve ekonomik olan her alanda en yeni prosesi seçmek gerekir.
Yatırım imkanı : Seçilecek proses için Know – now teknik bilgi ve ilk sabit yatırım maliyeti hesap edildikten sonra prosesin aynı kaliteyi sağlaması halinde ilk yatırımı ucuz olan seçilmelidir.
Bölgenin iklim şartları : Seçilen proses de iklim şartlarının tesiri olur. Tuz üretim tesisi kurulacağını düşünelim. İklimi sıcak, güneşi bol bir yerde güneş enerjisinden istifade ile üretim, Sibirya ‘da aynı işlemi güneş enerjisinden yapmaktan çok kolaydır.
Bu bölümde, tesisin kullanacağı hammadde ve yardımcı girdiler irdelenir. Hammadde ve yardımcı girdilerin seçiminin başlıca dayanakları talep analizi, teknoloji seçimi, üretim programı ve bunlardan türetilen tesis kapasitesidir.
Bu kalemlerin getireceği maliyetlerin ve darboğazların hesaplanması fizibilite çalışmasının önemli bir bölümünü oluşturur. Burada yapılacak hatalar projenin toplam maliyetinin ve işletme dönemi giderlerinin yanlış hesaplanmasına yol açar. Yapılacak bir girdi etüdü ile tesisin ihtiyaç duyacağı girdiler ve bu konuda ortaya çıkabilecek darboğazlar belirlenmelidir. Bu etüdün sonucuna göre bazı girdilerin tesisin kendisi tarafından üretilmesi kararına varılabilir (enerji üretimi, buhar üretimi, vb.). Bu bölümde hesaplanan maliyetler toplam üretim maliyeti tablosuna (işletme giderleri tablosu) aktarılır.
Personel İhtiyacı
Bir tesis çalışabilirliğini sağlayabilmesi için makineleri işletecek iş gücü ve bunları yönetecek beyin personeline ihtiyaç duyulacağı kesindir.
─ İşletmenin kaç vardiya çalışacağı,
─ Her vardiya için personel ihtiyacı,
─ Personelin vasıfları ve kalitesi,
─ Ücret,
─ Sağlanacak sosyal haklar,
─ Personel kaynağı,
─ Rakip müesseselerin personel politikaları.
Makine Seçimi
Makine seçimi proses seçimini takip eder. Çeşitli operasyonların tatbik edildiği bir üretim hattında seçilecek olan makinelerin
a) istenilen kalitede üretim yapabilmesi,
b) Operasyon maliyeti yönünden uygun olması, c) istenilen kapasite (belirtilmiş olan) de üretim yapabilmesi yönlerinden incelenmesi gerekir.
Makine Seçimi
İstenilen kalitede üretim yapabilme olanağını dört grupta incelemek gerekir..
Toleranslar yönünden : Bilindiği gibi her makine elamanı mamul, yarı mamul ve hatta hammadde istenilen boyutlara tam olarak getirilemez, ancak istenilen boyutlar etrafında bir tolerans dahilinde bulunur. İşte aradığımız şey makine verilen toleranslarda işleyebilecek midir? Yani aranan hassasiyette iş yapabiliyor mu?
Mekanik işlemler yönünden : Üretilecek mamul bir yüzey işlemi, ısı işlemi, öğütme ufalama gibi işleme tabi tutulacaksa istenen mekanik işlem, ne dereceye kadar yapılıyor, araştırılmalıdır.
Fiziki yönden : Makinelerin işleme anında gerekli şekil değiştirmeyi sağlayıp sağlayamayacakları araştırılır. Bir başka değimle makinenin gücü ve kapasitesi uygun olmalıdır.
Kimyasal bileşim yönünden :Proses içinde bir kimyasal olay varsa, bu olayın makine veya tesiste işlemi istenilen derece mertebesinde cereyan edip etmeyeceği araştırılmalıdır.
Makine Seçimi
Operasyon maliyeti : Operasyon maliyeti yönünden yapılacak işin çeşitli düşülünerek birim üretim için kullanılacak olan makine zamanı kıymetlendirilerek operasyon maliyeti bulunur. Kalite, tolerans ve diğer işler yönünden kayıp yoksa operasyon maliyeti ucuz olan seçilmelidir.
İstenilen kapasitede üretim yapabilmesi : Seçilecek olan makineler istenilen kapasitede çalışmalıdır, yani ne düşük bir kapasite ile nede aşırı zorlanarak üretim yapılmalıdır.
Bir proses akımında belli yerlerde makinelerin kapasitesi malların normal akışını karşılamıyorsa böyle noktalara veya yerlere saniyede dar boğaz adı verilir.O halde makine seçerken dar boğaz meydana getirilmeyecek şekilde davranılmalıdır. Makine seçimi için önce üretilmesi düşünülen malların imalat programı tespit edilir. Genellikle imalat kapasitesi proses hattının son makinesine göre tanımlanır.Son makine veya makine grubu seçildikten sonra geriye doğru gidilerek diğer üretim makineleri ve ara üretim mallarının seviyesi bulunur.
