FiZİko-kimyasal özelliklerin belirlenmesinde kullanilan yöntemler

KAYNAKLAR

1. 
   OECD, Paris, 1981, Test Guideline 107, Decision of the Council C(81) 30 final.
   
2. 
   C. Hansch and A.J. Leo, Substituent Constants for Correlation Analysis in Chemistry and Biology, John Wiley, New York 1979.
   
3. 
   Log P and Parameter Database, A tool for the quantitative prediction of bioactivity (C. Hansch, chairman, A.J. Leo, dir.) -Available from Pomona College Medical Chemistry Project 1982, Pomona College, Claremont, California 91711.
   
4. 
   L. Renberg, G. Sundström and K. Sundh-Nygärd, Chemosphere, 1980, vol. 80, 683.
   
5. 
   H. Ellgehausen, C. D'Hondt and R. Fuerer, Pestic. Sci., 1981, vol. 12,219 (1981).
   
6. 
   B. McDuffie, Chemosphere, 1981, vol. 10, 73.
   
7. 
   W.E. Hammers et al., J. Chromatogr., 1982, vol. 247,1.
   
8. 
   J.E. Haky and A.M. Young, J. Liq. Chromat., 1984, vol. 7,675
   
9. 
   S. Fujisawa and E. Masuhara, J. Biomed. Mat. Res., 1981, vol. 15,787
   
10. 
    O. Jubermann, Verteilen und Extrahieren, in Methoden der Organischen Chemie (Houben Weyl), Allgemeine Laboratoriumpraxis (edited by E.Muller), Georg Thieme Verlag, Stuttgart, 1958, Band I/1, 223-339.
    
11. 
    R.F. Rekker and H.M. de Kort, Euro. J. Med. Chem., 1979, vol. 14,479
    
12. 
    A. Leo, C. Hansch and D. Elkins, Partition coefficients and their uses. Chem. Rev., 1971, vol. 71, 525.
    
13. 
    R.F. Rekker, The Hydrophobic Fragmental Constant, Elsevier, Amsterdam, 1977.
    
14. 
    NF T 20-043 AFNOR (1985). Chemical products for industrial use -Determination of partition coefficient-Flask shaking method.
    
15. 
    C.V. Eadsforth and P. Moser, Chemosphere, 1983, vol. 12,1459
    
16. 
    A. Leo, C. Hansch and D. Elkins, Chem. Rev., 1971, vol. 71, 525
    
17. 
    C. Hansch, A. Leo, S.H. Unger, K.H. Kim, D. Nikaitani and E.J. Lien, J. Med. Chem., 1973, vol. 16, 1207.
    
18. 
    W.B. Neely, D.R. Branson and G.E. Blau, Environ. Sci. Technol., 1974, vol. 8,1113.
    
19. 
    D.S. Brown and E.W. Flagg, J. Environ. Qual., 1981, vol. 10,382
    
20. 
    J.K. Seydel and K.J. Schaper, Chemische Struktur und biologische Aktivität von Wirkstoffen, Verlag Chemie, Weinheim, New York 1979.
    
21. 
    R. Franke, Theoretical Drug Design Methods, Elsevier, Amsterdam 1984,
    
22. 
    Y.C. Martin, Quantitative Drug Design, Marcel Dekker, New York, Base11978.
    
23. 
    N.S. Nirrlees, S.J. Noulton, C.T. Murphy, P.J. Taylor; J. Med. Chem., 1976, vol. 19,615.
    

Ek-I
Hesaplama/Tahmin Yöntemleri
Giriş
Hesaplama yöntemlerine genel bir giriş, veriler ve örnekler Handbook of Chemical Property Estimation Methods (a) kitabından sağlanabilir.
Hesaplanan log Pow değerleri:
-hangi deneysel yöntemin uygun olduğuna karar vermek (çalkalamalı cam kap aralığı: log Pow: -2 - 4, HPLC aralığı: log Pow: 0 - 6),

-uygun test koşullarının bulunması (örneğin HPLC işlemleri için referans maddeler, çalkalama cam balon yöntemi için n-oktanol/su hacim oranları),

-laboratuvar içi olası deneysel hataların kontrolu

-deneysel yöntemlerin teknik nedenlerle uygulanamaz olduğu durumlarda tahmini-Pow değeri sağlamak

için kullanılabilir.
Tahmin yöntemi
Dağılma katsayısının ön-tahmini
Dağılma katsayısı değeri test maddesinin saf çözücü içindeki çözünürlükleri kullanılarak tahmin edilebilir:
P_tahmini = (doygun_n-oktanol konsantrasyon)/( doygun_su konsantrasyon)
Hesaplama yöntemleri
Hesaplama Yöntemlerinin Prensibi
Bütün hesaplama yöntemleri moleküllerin düzgün şekilde güvenilir log Pow artışlarının bilindiği uygun alt yapılara ayrılmasına dayanır. Tüm molekülün log Pow değeri daha sonra ilgili parçalarının değerleri toplamı artı molekül içi etkileşimler için mevcut düzeltme faktörlerinin toplamı olarak hesaplanır.
Parçaların sabitleri ve düzeltme terimlerinin listesi mevcuttur (b)(c)(d)(e). Bazıları düzenli olarak güncellenir (b).
Kalite ölçütleri
Genelde, hesaplama yönteminin geçerliliği çalışılacak bileşik karmaşıklaştıkça, azalır. Düşük molekül ağırlıklı ve bir veya iki fonksiyonel grubu olan, basit moleküller söz konusu olduğunda, farklı parçalanma yöntemleri ve ölçülen değerler arasında 0,1-0,3 log Pow birimi sapma beklenebilir. Daha karmaşık moleküller söz konusuysa, hata aralığı daha fazla olabilir. Bu durum hidrojen bağları gibi molekül içi etkileşimlerin belirlenebilme kabiliyeti, düzeltme terimlerinin doğru kullanımı (bilgisayar yazılım programı CLOGP -3 ile daha az problem yaşanır) yanında parça sabitlerinin güvenilirliğine ve elde edilebilirliğine bağlıdır (b). İyonlaşan bileşikler söz konusuysa, iyonlaşma yükü veya derecesinin doğru ele alınması önemlidir.
Hesaplama işlemleri
Hansch π Yöntemi

Orijinal hidrofobik yerdeğiştirme sabiti, π, Fujira ve arkadaşları tarafından ortaya konulmuştur(f), sabit:

ile ifade edilir.
P_ow (PhX) aromatik bir türevin dağılma katsayısı ve P_ow (PhH) ana bileşiğin dağılma katsayısı olarak alınır.
(örn. )
Tanıma göre, π-yöntemi öncelikle aromatik yer değiştirmelere uygulanır. Çok sayıdaki yer değiştirme için π-değerleri tablo haline getirilmiştir (b)(c)(d). Aromatik moleküller ve alt-yapılar için log Pow değeri hesaplamada -değerleri kullanılır.
Rekker Yöntemi

Rekker’e göre (g) log Pow değeri aşağıdaki gibi hesaplanır:

(etkileşim terimleri)

f_j farklı moleküler parça sabitlerini ve a_i, araştırılan moleküldeki oluşma sıklıklarını ifade eder. Düzeltme terimleri, tek bir sabitin integral çarpımı olarak ifade edilir, Cm, ‘sihirli sabit’ olarak da adlandırılır. Parça sabitleri fj ve Cm, 1054 (825 bileşik) deneysel Pow değerinin yer aldığı listeden çoklu regresyon analizi kullanılarak belirlenebilir (c)(h). Etkileşim terimlerinin belirlenmesi literatür (e)(h)(i)’de bahsedilen set kurallarına göre yürütülür.

Hansch-Leo Yöntemi

Hansch ve Leo (c)’ya göre, log P ow değeri:

formülüyle hesaplanır.
fi farklı moleküler parça sabitlerini, Fj düzeltme terimlerini ve ai, bj ilgili oluşma sıklıklarını ifade eder. Deneysel Pow değerlerinden elde edilen atomik ve grup parçalanma değerlerinin listesi ve düzeltme terimleri listesi Fj (faktör olarak da adlandırılır) denenerek belirlenir. Düzeltme terimleri, farklı sınıflara ayrılırlar (a)(c). Bu durum bütün kuralları ve düzeltme faktörlerini göz önüne almak için görece karmaşık ve zaman alıcıdır. Yazılım paketleri geliştirilmiştir (b).
Birleştirilmiş yöntem
Kompleks moleküllerin log Pow değerlerinin hesaplanması, eğer molekül daha güvenilir log Pow değerlerinin tablodan (b)(c) veya kendi ölçümlerinden elde edildiği daha büyük alt-yapılara ayrılırsa, geliştirilebilir. Heterosiklikler, antrakinon, azobenzen gibi böyle kısımlar daha sonra Hansch π-değerleriyle ya da Rekker veya Leo parça sabitleriyle birleştirilirler.
Açıklamalar
i) Hesaplama yöntemleri, kısmen veya tamamen iyonlaşan bileşiklere gerekli düzeltme faktörlerini dikkate almanın mümkün olduğu zamanlarda uygulanır.
ii) Eğer molekül içi hidrojen bağlarının varlığı düşünülüyorsa, ilgili düzeltme terimlerinin (yaklaşık. + 0,6 dan + 1,0 log Pow birimlerine) eklenmesi gerekir (a). Bu tür bağların olduğunun gösterilmesi stereo modellerle veya molekülün spektroskopik verileriyle yapılabilir.
iii) Eğer bir kaç tautomerik yapılar varsa, hesaplamalarda en uygun yapı kullanılmalıdır.
iv) Parça sabitleriyle ilgili listedeki değişiklikler dikkatlice takip edilmelidir.
Rapor
Hesaplama/tahmin yöntemleri kullanılırken, test raporu mümkünse aşağıdaki bilgileri içermelidir:
- maddenin tanımlanması (karışım, safsızlıklar vs.),

- hidrojen bağları gibi olası molekül içi etkileşimlerin, ayrışma, yük ve tautomerizm gibi diğer alışılmadık etkilerin gösterilmesi,

- hesaplama yönteminin tanımı,

- veri tabanlarının tanımlanması ve tedariği,

- parça seçiminin özel durumları,

- açıklamalı hesaplama belgesi.

Kaynaklar

1. 
   W.J. Lyman, W.F. Reehl and D.H. Rosenblatt (ed.), Handbook of Chemical Property EstimationMethods, McGraw-Hill, New York, 1983.
   
2. 
   Pomona College, Medicinal Chemistry Project, Claremont, California 91711, USA, Log P Databaseand Med. Chem. Software (Program CLOGP -3).
   
3. 
   C. Hansch, A.J. Leo, Substituent Constants for Correlation Analysis in Chemistry and Biology,John Wiley, New York, 1979.
   
4. 
   A. Leo, C. Hansch, D. Elkins, Chem. Rev., 1971, vol. 71,525.
   
5. 
   R.F. Rekker, H.M. de Kort, Eur. J. Med. Chem. -Chill. Ther. 1979, vol. 14,479.
   
6. 
   T. Fujita, J. Iwasa and C. Hansch, J. Amer. Chem. Soc., 1964, vol. 86,5175.
   
7. 
   R.F. Rekker, The Hydrophobic Fragmental Constant, Pharmacochemistry Library, Elsevier, NewYork, 1977,vol.1.
   
8. 
   C.V. Eadsforth, P. Moser, Chemosphere, 1983, vol. 12,1459.
   
9. 
   R.A. Scherrer, ACS, American Chemical Society, Washington D.C., 1984, Symposium Series 255,p. 225.
   

Ek-II

HPLC yöntemi için önerilen referans maddeler
No		Referans Bileşik	Log Pow	pKa
1		2-Bütanon	0,3
2		4-Asetilpiridin	0,5
3		Anilin	0,9
4		Asetanilid	1,0
5		Benzilalkol	1,1
6		p-Metoksifenol	1,3	pKa = 10,26
7		Fenoksi asetik asit	1,4	pKa = 3,12
8		Fenol	1,5	pKa = 9,92
9		2,4-Dinitrofenol	1,5	pKa = 3,96
10		Benzonitril	1,6
11		Fenilasetonitril	1,6
12		4-Metilbenzil alkol	1,6
13		Asetofenon	1,7
14		2-Nitrofenol	1,8	pKa = 7,17
		3-Nitrobenzoik asit	1,8	pKa = 3,47
16		4-Kloranilin	1,8	pKa = 4,15
17		Nitrobenzen	1,9
18		Sinnamik alkol	1,9
19		Benzoik asit	1,9	pKa = 4,19
20		p-Kresol	1,9	pKa = 10,17
21		Sinnamik asit	2,1	pKa = 3,89 cis 4,44 trans
22		Anisol	2,1
23		Metilebenzoat	2,1
24		Benzen	2,1
25		3-Metilbenzoik asit	2,4	pKa = 4,27
26		4-Klorofenol	2,4	pKa = 9,1
27		Trikloretilen	2,4
28		Atrazin	2,6
29		Etilebenzoat	2,6
30		2,6-Diklorobenzonitril	2,6
31		3-Klorobenzoik asit	2,7	pKa = 3,82
32		Toluen	2,7
33		1-Naftol	2,7	pKa = 9,34
34		2,3-Dikloroanilin	2,8
35		Klorobenzen	2,8
36		Alil-fenileter	2,9
37		Bromobenzen	3,0
38		Etilbenzen	3,2
39		Benzofenon	3,2
40		4-Fenilfenol	3,2	pKa = 9,54
41		Timol	3,3
42		1,4-Diklorobenzen	3,4
43		Difenilamin	3,4	pKa = 0,79
44		Naftalin	3,6
45		Fenilbenzoat	3,6
46		İsopropilbenzen	3,7
47		2,4,6-Triklorofenol	3,7	pKa = 6
48		Bifenil	4,0
49		Benzilbenzoat	4,0
50		2,4-Dinitro-6 sek. bütilfenol	4,1
51		1,2,4-Triklorobenzen	4,2
52		Dodekanoik asit	4,2
53		Difenileter	4,2
54		n-Bütilbenzen	4,5
55		Fenantren	4,5
56		Floranten	4,7
57		Dibenzil	4,8
58		2,6-Difenilpiridin	4,9
59		Trifenilamin	5,7
60		DDT	6,2
Düşük log Pow değerine sahip diğer referans maddeler
		Nikotinik asit	-0,07

A.9 PARLAMA NOKTASI

1. 
   YÖNTEM
   

1. 
   Giriş
   

Bu testi uygulamak için maddenin olası alev alma özellikleri hakkında ön bilgiye sahip olmak yararlıdır. Test işlemi, buharları tutuşma kaynaklarıyla yanabilen sıvı maddelere uygulanır. Bu metinde listelenen test yöntemleri sadece ayrı ayrı yöntemlerle belirlenen parlama noktası aralıkları için geçerlidir.

Kullanılacak yöntem seçilirken, madde ve örnek tutucu arasındaki kimyasal reaksiyonların olasılığı göz önünde bulundurulmalıdır.

2. 
   Tanımlar ve birimler
   

Parlama noktası, 101,325 kPa basınca göre düzeltilmiş, sıvının buharlaştığı test yönteminde belirlenen koşullar altında, test kabında bir miktar alev alabilir buhar/ hava karışımı’nın oluştuğu en düşük sıcaklıktır.

Birimi: ⁰C
t= T- 273,15 (t ⁰C cinsinden ve T, K cinsinden)

3. 
   Referans maddeler
   

Yeni bir maddenin incelendiği her durumda referans maddelerin kullanılmasına gerek yoktur. Yöntemin çalışabilirliliği zaman zaman kontrol etmek amacıyla kullanılırlar ve diğer yöntemlerin sonuçlarıyla karşılaştırma yapılmasına olanak sağlarlar.

4. 
   Test yönteminin ilkesi
   

Madde, test kabına yerleştirilir ve test yönteminde belirtilen test sıcaklığına ısıtılır veya soğutulur. Test sıcaklığında parlayıp parlamadığını anlamak için tutuşma denemeleri gerçekleştirilir.

5. 
   Kalite kriterleri
   

1. 
   Tekrarlanabilirlik
   

Tekrarlanabilirlik, parlama noktası aralığına ve kullanılan test yöntemine bağlı olarak değişir. En fazla 2 ⁰C’dir.

2. 
   Duyarlılık
   

Duyarlılık kullanılan test yöntemine bağlıdır.

3. 
   Özgünlük
   

Bazı test yöntemlerinin özgünlüğü belli parlama noktası aralıklarıyla sınırlıdır ve maddeyle ilgili verilere tabidir. (örneğin yüksek viskozite)

6. 
   Test yönteminin tanımlanması
   

1. 
   Hazırlıklar
   

Test maddesi örneği 1.6.3.1. ve/veya 1.6.3.2. ‘ye göre testin yapılacağı düzeneğe yerleştirilir.

Güvenlik açısından aktif veya toksik maddeler için küçük ebatlı, yaklaşık 2 cm³, örnek kullanılan yöntemlerin uygulanması tavsiye edilmektedir.

2. 
   Test koşulları
   

Alet olabildiğince güvenli olmalı ve taslak olarak serbest pozisyonda yerleştirilmelidir.

3. 
   Testin performansı
   

1. 
   Denge yöntemi
   

Bakınız TS 1753 EN ISO 1516, TS 1754 EN ISO 1523, TS EN ISO 3679.

2. 
   Dengede olmayan yöntem
   

Abel düzeneği

Bakınız BS 2000 kısım 170, NF M07-011, NF T66-009.
Abel-Pensky düzeneği
Bakınız EN 57, DIN 51755 bölüm 1( 5-65 ⁰C arasındaki sıcaklıklar için), DIN 51755 bölüm 2 (5⁰C’nin altındaki sıcaklıklar için), NF M07-036.
Tag düzeneği
Bakınız ASTM D 56.
Pensky-Martens düzeneği
Bakınız TS EN ISO 2719, EN 11, DIN 51758, ASTM D 93, BS 2000-34, NF M07-019.
Açıklamalar
Parlama noktası 1.6.3.2.’deki dengede olmayan yöntemle belirleniyorsa, 02 ⁰C, 212 ⁰C veya 552 ⁰C olarak bulunur. Ancak sonuçlar aynı düzenek kullanılarak denge yöntemiyle doğrulanmalıdır.
Sadece parlama noktası sıcaklığını verebilen yöntemler bildirim için kullanılır.
Çözücüleri de kapsayan viskoz sıvıların (boyalar, sakızlar ve benzerleri) parlama noktasını belirlemek için sadece viskoz sıvıların parlama noktalarını belirlemek için kullanılan düzenek ve test yöntemleri kullanılabilir.
Bakınız TS EN ISO 3679, TS EN ISO 3680, TS 1754 EN ISO 1523, DIN 53213 bölüm 1.

2. 
   VERİLER
   

3. 
   RAPORLAMA
   

Test raporları, mümkünse, aşağıdaki bilgileri içermelidir:

• 
  maddenin eksiksiz olarak teknik özellikleri ( tanımı ve safsızlıkları),
  
• 
  kullanılan yöntem, olası sapmalarıyla beraber belirtilmelidir.
  
• 
  sonuçlar ve sonuçların yorumuyla ilgili ilave açıklamalar.
  

4. 
   KAYNAKLAR__Kaynak_yok.___A.10_ALEVLENİRLİK_(KATILAR)___YÖNTEM'>KAYNAKLAR
   

Kaynak yok.

A.10 ALEVLENİRLİK (KATILAR)

1. 
   YÖNTEM
   

1. 
   Giriş
   

Bu testi uygulamak için maddenin olası patlayıcı özellikleri hakkında ön bilgiye sahip olmak yararlıdır.

Bu test sadece toz halindeki, tanecikli veya macunumsu maddelere uygulanmalıdır.
Bütün maddeleri değil ama sadece hızlı yananları veya özellikle tehlikeli şekilde yanma özelliği olanları kapsamak adına yalnızca yanma hızı belli bir sınırın çok üzerinde olan maddelerkolay alevlenir olarak düşünülür.
Özellikle, akkorun metal tozlar sayesinde yayıldığı durumlarda yangını söndürme zorluğundan dolayı tehlike söz konusu olabilir. Metal tozları, kaplanılan alan boyunca belli bir zamanda akkorun sıçramasını sağlıyorsa kolay alevlenir olarak değerlendirilmelidirler.

2. 
   Tanım ve birimler
   

Yanma süresi saniyelerle ifade edilir.

3. 
   Referans maddeler
   

Belirtilmemiş.

4. 
   Test yönteminin ilkesi
   

Madde, 250 mm uzunluğunda kesik olmayan bir şerit veya toz düzeni şekline getirilir ve eğer gaz aleviyle tutuşma, yanan alevin yayılması veya küllenmiş ateş meydana geliyorsa yanma hızını belirlemek için ön tarama testi uygulanır. Belli bir süre içinde yayılma, düzenin 200 mm’nin üzerinde gerçekleşiyorsa, yayılma hızını belirlemek için tam bir test programı uygulanır.

5. 
   Kalite kriterleri
   

Belirtilmemiş.

6. 
   test yönteminin tanımlanması
   

1. 
   Ön tarama testi
   

Madde, yanmayan deliksiz ve düşük ısı iletkenliği olan plaka üzerinde 250 mm uzunluğunda, 20 mm genişliğinde, 10 mm yüksekliğinde, kesik olmayan bir şerit veya toz düzeni şekline getirilir. Minimum 5 mm çapı olan sıcak alev toz düzeninin bir ucuna toz tutuşuncaya kadar veya en fazla 2 dakika uygulanır (metallerin veya metal alaşımlarının tozları için 5 dakika). Düzenin 200 mm’sinde 4 dakikalık test süresi içinde (veya metal tuzları için 40 dakika) yanmanın başlayıp başlamadığı not edilmelidir. Eğer madde 200 mm’lik toz düzeninde 4 dakikalık (veya 40 dakika) test süresi içinde tutuşmaz ve alevli yanma veya içten yanma olarak, yanmanın yayılması gerçekleşmezse, o zaman madde kolay alevlenir olarak düşünülmemelidir ve ilave teste gerek yoktur. Eğer madde 200 mm uzunluğundaki toz düzeninde 4 dakikadan veya metal tozları için 40 dakikadan daha kısa bir sürede yanma yayılıyorsa, aşağıda belirtilen işlem (nokta 1.6.2 ve devamı) gerçekleştirilmelidir.

2. 
   Yanma hızı testi
   

1. 
   Hazırlık
   

Toz halindeki veya granüllü maddeler 250 mm uzunluğunda, iç uzunluğu 10 mm, genişliği 20 mm olan üçgen kesitli kalıbın içine boşluklar kalacak şekilde doldurulur. Kalıbın her iki yanında boylamasına doğru, üçgen kesitin üst kenarını aşarak 2mm çıkıntı yapan yanal sınırlayıcı iki metal plaka monte edilmiştir. Kalıp daha sonra 2 cm yukarıdan katı yüzeyin üzerine bırakılır. Eğer gerekliyse kalıp yeniden doldurulur. Yanal sınırlar daha sonra kaldırılır ve fazla madde kazınır. Yanmayan, gözeneksiz ve düşük ısı iletkenliğine sahip plaka kalıbın üzerine yerleştirilir, düzenek çevrilir ve kalıp kaldırılır.

Macunumsu maddeler yanmayan, gözeneksiz ve düşük ısı iletkenliğine sahip 250 mm uzunluğunda 1 cm² kesitinde ip şeklindeki bir plakaya serpiştirilir.

2. 
   Test koşulları
   

Neme duyarlı maddeler söz konusuysa, madde hazneden alındıktan sonra mümkün olduğunca çabuk uygulanmalıdır.

3. 
   Test performansı
   

Yığın, hava akımının karşısına gelecek şekilde düzenlenerek davlumbazın içine yerleştirilir.

Hava hızı laboratuvara sızan dumanı önleyecek yeterlilikte olmalıdır ve test boyunca değişmemelidir. Düzeneğin etrafına paravan yerleştirilmelidir. Yığını bir ucundan tutuşturan yanıcıdan çıkan alev(en az 5 mm çapında) kullanılır. Yığın 80 mm kadar yandığında ilerideki 100 mm için yanma hızı ölçülür. Her seferinde soğuk temiz bir plaka kullanılarak, bir önce ölçülen pozitif sonuç alınmazsa, test altı defa tekrarlanır.

2. 
   VERİLER
   

Ön tarama testindeki yanma süresi (1.6.1) ve altı teste (1.6.2.3) göre en kısa yanma zamanı değerlendirme için uygundur.

3. 
   RAPORLAMA
   

1. 
   Test raporu
   

Test raporları, aşağıdaki bilgileri içermelidir:

• 
  maddenin eksiksiz olarak teknik özellikleri (kimlik ve safsızlıkları)
  
• 
  test maddesinin tanımı, nem içeriğini de kapsayan fiziksel hali
  
• 
  ön tarama testinin ve eğer uygulandıysa yanma hızı testinin sonuçları
  
• 
  sonuçların yorumuyla ilgili bütün ilave hatırlatmalar
  

2. 
   Sonucun yorumu
   

1.6.2.’de tanımlanan test işlemine göre uygulanan testlerde yanma süreleri 45 saniyeden daha az olan toz halindeki, granüllü ya da macunumsu maddeler kolay alev alabilir olarak değerlendirilir. Metal tozları veya metal alaşımları tutuşturulduklarında ve alevin tüm örneğe 10 dakika veya daha kısa sürede sıçradığı durumlarda kolay alev alabilir olarak değerlendirilirler.

4. 
   KAYNAKLAR
   

(1) NF T 20-042 (September 85) Chemical products for industrial use. Determination of the flammability of solids.

Ek-I

kalıp boyu: 250 mm

malzeme : Alüminyum
Şekil: Yığın hazırlamak için kalıp ve parçaları (Bütün boyutlar mm cinsinden)
A.11 ALEVLENİRLİK(GAZLAR)

1. 
   YÖNTEM
   

1. 
   Giriş
   

Bu yöntem hava ile karıştırılmış gazların oda sıcaklığında(yaklaşık 20 ^oC) ve atmosferik basınçta alev alıp almadığı ve eğer alevlenirse hangi konsantrasyonlarda gerçekleştiğini tayin eder. Hava ile test gazının artan konsantrasyonlarındaki karışımlar elektrik kıvılcımına maruz bırakılır ve ateşlenme olup olmayacağı gözlenir.

2. 
   Tanım ve birimler
   

Alevlenebilir sınırı alt ve üst patlama sınırları arasındaki konsantrasyon aralığıdır. Alt ve üst patlama sınırları, hava ile karışım halinde bulunan alevlenebilen gazın, alev oluşturmadığı konsantrasyon sınırlarıdır.

3. 
   Referans maddeler
   

Tanımlanmamış.

4. 
   Test yönteminin ilkesi
   

Havadaki gazın konsantrasyonu basamak basamak arttırılır ve karışım her bir basamakta bir elektrik kıvılcımına maruz bırakılır.

5. 
   Kalite kriterleri
   

Belirlenmemiş

6. 
   Test yönteminin tanımlanması
   

1. 
   Düzenek
   

Test kabı, iç çapı en az 50 mm ve yüksekliği en fazla 300 mm olan dikey bir cam silindirdir. Ateşleme elektrotları birbirlerinden 3 ile 5 mm uzaklıkla ayrılırlar ve silindirin alt kısmından 60 mm yukarı yerleştirilir. Silindir bir basınç uzaklaştırma açıklığı ile bağlanmıştır. Düzenek herhangi bir patlama hasarı olmayacak şekilde zırhla korunmak zorundadır.

Süresi 0,5 saniye olan devamlılık gösteren kıvılcım indüksiyonu, 10-15 kV luk çıkış voltajı ile bir yüksek voltaj dönüştürücüsünden (maksimum 300 W giriş gücü) üretilip, ateşleme kaynağı olarak kullanılır. Uygun bir düzenek örneği referans (2) de tanımlanmıştır.

2. 
   Test koşulları
   

Testler oda sıcaklığında gerçekleştirilmelidir (yaklaşık 20 °C).

3. 
   Testin performansı
   

Kademeli pompalar kullanılarak, hava içerisindeki derişimi bilinen gaz, silindirin içine aktarılır. Bir kıvılcım, karışımın içerisinden geçirilir ve alevin ateşleme kaynağından ayrılıp bağımsız olarak yayılıp yayılmadığı gözlemlenir. Gaz derişimi yukarıda anlatılan ateşleme sağlanana kadar hacim olarak %1’lik konsantrasyonu değişiklikleriyle denenir.

Eğer, gazın kimyasal yapısı onun yanıcı olmayan bir gaz olduğunu işaret eder ve stokiyometrik karışımın hava ile bileşimi hesaplanabilirse; sadece, stokiyometrik karışımın %10 fazlası ile stokiyometrik karışımın %10 azı arasında ki genişlikte %1 aralıklarla test yapmak yeterli olacaktır.

2. 
   VERİ
   

Alev yayılımının oluşması bu özelliğinin belirlenmesinde kullanabilecek olan tek uygun bilgilendirici veridir.

3. 
   RAPORLAMA
   

Test raporları aşağıdaki bilgileri içermelidir:

- kullanılan maddenin kesin olarak teknik özellikleri (kimliği ve safsızlıklar),

- kullanılan düzeneğin boyut ölçüleri ile birlikte tam tanımı,

- testlerin gerçekleştirildiği sıcaklık,

- test edilen konsantrasyonlar ve elde edilen sonuçlar,

- testin sonucu: alevlenir olmayan gaz veya kolay alevlenir,

- eğer test edilen gaz, alevlenmeyen gaz olarak sonuç verirse o zaman %1’lik aralıklarla test edildiği konsantrasyon aralığı tanımlanmalı,

- sonuçların doğru yorumlanabilmesi için her türlü bilgi ve açıklamalar rapor edilmelidir.

4. 
   KAYNAKLAR
   

(1) NF T 20-041 (SEPT 85). Chemical products for industrial use. Determination of the

flammability of gases.

(2) W.Berthold, D.Conrad, T.Grewer, H.Grosse-Wortmann, T.Redeker und H.Schacke.

'Entwicklung einer Standard-Apparatur zur Messung von Explosionsgrenzen`. Chem.-Ing.-Tech.1984, vol 56, 2, 126-127.

A.12. ALEVLENİRLİK (SU İLE TEMASLA)

1. 
   YÖNTEM
   

1. 
   Giriş
   

Bu test yöntemi maddelerin, su veya nemli hava ile girdikleri reaksiyon sonucu oluşturdukları kolay alevlenir olabilecek tehlikeli miktarlarda gazın veya gazların belirlenmesinde kullanılır.

Test yöntemi katı ve sıvı maddeler için kullanılabilir. Bu yöntem hava ile temasında anında tutuşan maddeler için uygun değildir.

2. 
   Tanımlar ve birimler
   

Kolay alevlenir: Su veya nemli hava ile temaslarında minimum oran olan saatte 1 litre/kg gibi tehlikeli oranlarda kolay alevlenir gazlar yayan maddelerdir.

3. 
   Test yönteminin ilkesi
   

Madde aşağıda tarif edilen birbirini izleyen basamaklara göre test edilir; herhangi bir basamakta tutuşma gerçekleşirse, testi devam ettirmeye gerek yoktur. Eğer maddenin suyla şiddetli tepkimeye girmediği biliniyorsa o zaman 4. basamağa geçilir (1.3.4).

1. 
   Birincibasamak
   

Test maddesi, 20 °C deki damıtılmış su ile dolu kaba yerleştirilir ve yayılan gazın tutuşup tutuşmadığı not edilir.

2. 
   İkincibasamak
   

Test maddesi 20 °C deki damıtılmış su ile dolu bir kabın üzerindeki yüzen süzgeç kâğıdının üzerine yerleştirilir ve yayılan gazın tutuşup tutuşmadığı not edilir. Süzgeç kâğıdı yalnızca maddeyi tek bir noktada tutup tutuşma şansını arttırmak için kullanılır.

3. 
   Üçüncü basamak
   

Test maddesinden 2 cm yüksekliğinde ve 3 cm çapında bir istif yapılır. İstife birkaç damla su ilave edilir ve yayılan gazın tutuşup tutuşmadığı not edilir.

4. 
   Dördüncü basamak
   

Test maddesi 20 °C deki damıtılmış su ile karıştırılır ve gaz yayılımı yedi saat boyunca her saat ölçülür. Yedi saatten sonra yayılım oranı düzensizse veya yükseliyorsa, ölçüm zamanı en fazla beş gün olmak üzere uzatılmalıdır. Test, yayılım oranı herhangi bir zaman saatte 1 litre/kg aşarsa durdurulabilir.

4. 
   Referans maddeler
   

Tanımlanmamıştır.

5. 
   Kalite kriterleri
   

Belirtilmemiştir.

6. 
   Test yönteminin tanımlanması
   

1. 
   Birinci basamak
   

1. 
   Test koşulları
   

Testler oda sıcaklığında (yaklaşık 20 °C) gerçekleştirilmelidir.

2. 
   Testin uygulanması
   

Test maddesinden küçük bir miktar (yaklaşık 2 mm çapında) 20 °C taki damıtılmış su ile dolu kaba yerleştirilir. Eğer gaz yayılımı olursa(i) veya tutuşma gerçekleşirse(ii) not edilmelidir. Eğer gazın tutuşması gerçekleştiyse, bu maddenin ileri testlerinin yapılmasına gerek yoktur çünkü madde tehlikeli kabul edilir.

2. 
   İkincibasamak
   

1. 
   Düzenek
   

Süzgeç kâğıdı düz bir biçimde herhangi bir uygun kap(örneğin 100 mm çapında buharlaşma kabı).içerisindeki damıtılmış su üzerinde yüzdürülür.

2. 
   Test koşulları
   

Testler oda sıcaklığında (yaklaşık 20 °C) gerçekleştirilir.

3. 
   Testlerin yürütülmesi
   

Test maddesinden küçük bir miktar (yaklaşık 2 mm çapında) süzgeç kağıdının ortasına yerleştirilir. Eğer gaz yayılımı olursa (i şeklinde) veya tutuşma gerçekleşirse (ii şeklinde) not edilmelidir. Eğer gaz tutuşması gerçekleştiyse, bu maddenin ileri testlerinin yapılmasına gerek yoktur çünkü madde, tehlikeli kabul edilir.

3. 
   Üçüncü basamak
   

1. 
   Test koşulları
   

Testler oda sıcaklığında (yaklaşık 20 °C) gerçekleştirilir.

2. 
   Testin performansı
   

Test maddesinden tepesinde oyuk olan 2 cm yüksekliğinde ve 3 cm çapında bir yığın yapılır. Oyuğa birkaç damla su ilave edilir ve eğer gaz yayılımı olursa(i) veya tutuşma gerçekleşirse(ii) not edilmelidir. Eğer gaz tutuşması gerçekleştiyse, bu maddenin ileri testlerinin yapılmasına gerek yoktur çünkü madde tehlikeli kabul edilir.

4. 
   Dördüncü basamak
   

1. 
   Düzenek
   

Düzenek şekilde görüldüğü gibi kurulur.

2. 
   Test koşulları
   

Test maddesinin kabını partikül büyüklüğü 500 µm’den küçük tozlar için gözden geçirin. Eğer madde toplamının toz içeriği madde miktarına göre %1 Ağırlık/Ağırlık (w/w) dan fazla ise veya örnek gevrek ve kırılgansa, test edilmeden önce bütün madde kullanım ve saklama için partikül büyüklüğü azaltılıp toz haline getirilir veya madde alındığı durumda test edilir. Testler oda sıcaklığında(yaklaşık 20 °C) gerçekleştirilmelidir.

3. 
   Testin performansı
   

10 ml ile 20 ml su düzeneğin damlatma hunisine konur ve 10 g madde de erlene yerleştirilir. Yayılan gazın hacmi herhangi bir uygun araç tarafından ölçülebilir. Damlatma hunisinin tıpası suyun alttaki erlene damlaması için çıkartılır, bu sırada kronometre çalıştırılır. Gaz yayılımı yedi saat boyunca her saat ölçülür. Eğer bu zaman içerisinde gaz yayılım oranı düzensizse veya yükseliyorsa, ölçüm zamanı en fazla beş gün olmak üzere uzatılmalıdır. Test yayılım oranı herhangi bir zaman, saatte 1 litre/kg aşarsa teste devam edilmeyebilir. Bu test üç örnek ile yapılmalıdır.

Eğer maddeden yayılan gazın kimyasal türü bilinmiyorsa, gaz analiz edilmelidir. Eğer ortaya çıkan kolay alevlenir bileşenler içeriyorsa ve bütün gaz karışımının kolay alevlenir olup olmadığı bilinmiyorsa, aynı karışımdan bir örnek hazırlanıp test metodu A.11’e göre test edilmelidir.

2. 
   VERİ
   

Madde,

- test işlem basamaklarının herhangi bir aşamasında kendiliğinden tutuşma meydana gelirse,

veya

- saatte 1 litre/kg oranından daha fazla alevlenir gaz yayarsa,

tehlikeli kabul edilir.

3. 
   RAPORLAMA
   

Test raporları aşağıdaki bilgileri içermelidir:

• 
  kullanılan maddenin özellikleri (kimliği ve safsızlıklar),
  
• 
  test maddesi için yapılan herhangi bir başlangıç hazırlığının detayları,
  
• 
  testlerin sonuçları (1, 2, 3 ve 4ncü basamaklar),
  
• 
  yayılan gazın kimyasal tanımı,
  
• 
  eğer 4ncü basamak(1.6.4) testi gerçekleştiyse gaz yayılım hızı,
  
• 
  sonuçların doğru yorumlanabilmesi için her türlü ek bilgi ve açıklamalar rapor edilmelidir.
  

4. 
   KAYNAKLAR
   

1. 
   Recommendation on the transport of dangerous goods, test and criteria, 1990, United Nations, New York
   
2. 
   NF T 20-040 (SEPT 85). Chemical products for industrial use. Determination of flammability of gases formed by the hydrolysis of solid and liquid products.
   

Ek-I


Şekil: Düzenek

A.13. KATI VE SIVILARIN PİROFORİK ÖZELLİKLERİ

1. 
   YÖNTEM
   

1. 
   Giriş
   

Bu yöntem, küçük miktarları oda sıcaklığındaki hava (yaklaşık 20 ⁰C) ile temas etmesinden kısa bir süre içerisinde kendiliğinden tutuşan katı ve sıvılar için uygundur.

Bu yöntem, oda sıcaklığındaki havayla saatlerce veya günlerce maruz kalan veya artırılmış sıcaklıklarda tutuşması meydana gelen maddeleri kapsamaz.

2. 
   Tanımlar ve birimler
   

Maddeler 1.6.’da belirtilen koşullar altında tutuşuyorlarsa veya kömürleşmeye neden oluyorsa piroforik özelliklere sahip oldukları kabul edilir.

Sıvıların kendiliğinden tutuşması ayrıca A.15. Kendinden Tutuşma Sıcaklığı Test Yöntemiyle (sıvılar ve gazlar) test edilmelidir.

3. 
   Referans maddeler
   

Tanımlanmamıştır.

4. 
   Test yönteminin ilkesi
   

Katı veya sıvıtest maddesi reaksiyona girmeyen bir taşıyıcıya konup, beş dakika boyunca ortam sıcaklığındaki hava ile temas haline getirilir. Eğer sıvı madde tutuşmaz ise bir süzgeç kağıdı üzerine emdirilip beş dakika boyunca ortam sıcaklığındaki (yaklaşık 20 ^oC) havaya maruz bırakılır. Eğer sıvı veya katı madde tutuşursa veya süzgeç kâğıdı tarafından emilmiş sıvı tutuşur veya kömürleşmeye neden olursa, bu maddeler piroforik kabul edilir.

5. 
   Kalite kriterleri
   

Tekrarlanabilirlik: güvenlik açısından, tek bir pozitif test sonucu bile maddenin piroforik kabul edilmesi için yeterlidir

6. 
   Test yönteminin tanımlanması
   

1. 
   Düzenek
   

Yaklaşık 10 cm çapında porselen kap, oda sıcaklığındaki (ortalama 20 ^oC) silisli toprakla (diatomit) 5 mm yüksekliğinde doldurulur.

Not:
Bulunması kolay silisli toprak veya onunla mukayese edilebilecek herhangi bir reaksiyona girmeyen madde, bir kaza anında test edilen maddenin üzerine dökülebileceği zemini temsil ettiği farz edilmelidir. Kuru süzgeç kağıdı, reaksiyona girmeyen madde ile temas halinde hava ile temastan tutuşmayan sıvıları test etmek için gereklidir.

2. 
   Testin performansı
   

a) Toz halindeki katılar

1 ila 2 cm³ hacmindeki madde yanıcı olmayan bir yüzeye yaklaşık bir metre yükseklikten dökülür ve maddenin düşme esnasında veya yer yüzeyine çökmesinden sonra beş dakika içerisinde tutuşup tutuşmadığı gözlemlenir
Bu test tutuşma olmadıkça altı kez tekrarlanır.
b) Sıvılar
Yaklaşık 5 cm³ hacmindeki test sıvısı, hazırlanmış olan porselen kaba dökülür ve beş dakika içerisinde tutuşma gerçekleşip gerçekleşmediği gözlemlenir.
Eğer altı testte tutuşma olmazsa, aşağıdaki test uygulanır:
0,5 ml test örneği çentikli bir filtre kâğıdına şırınga ile yerleştirilir ve sıvı yerleştirildikten sonraki beş dakika içerisinde filtre kâğıdında tutuşma veya kömürleşme oluşup oluşmadığı gözlemlenir. Bu test tutuşma ve kömürleşme görülmediği takdirde üç defa uygulanır.

2. 
   VERİ
   

1. 
   Sonuçların işlenmesi
   

Herhangi bir testte olumlu sonuç alındığı takdirde testlere devam edinilmeyebilir.

2. 
   Yorum
   

Eğer madde reaksiyona girmeyen bir taşıyıcı içerisinde beş dakika boyunca havaya maruz kalması ile tutuşuyorsa veya bir sıvı hava ile olan beş dakikalık teması esnasında süzgeç kâğıdında tutuşmaya veya kömürleşmeye yol açıyorsa, bu madde piroforik kabul edilir.

3. 
   RAPORLAMA
   

Test raporları aşağıdaki bilgileri içermelidir:

• 
  kullanılan maddenin tam özellikleri (kimliği ve safsızlıklar),
  
• 
  testlerin sonuçları,
  
• 
  sonuçların doğru yorumlanabilmesi için her türlü ek bilgi ve açıklamalar rapor edilmelidir.
  

4. 
   KAYNAKLAR
   

1. 
   NF T 20-039 (SEPT 85). Chemical products for industrial use. Determination of the spontaneous flammability of solids and liquids.
   
2. 
   Recommendation on the Transport of Dangerous Goods, Test and criteria, 1990, United Nations, New York.