Fıkıh Usulü

USÛLÜ'L-FIKIH-FIKIH USULÜ 8

GİRİŞ 8

FIKIH USULÜNE DAİR GENEL BİLGİLER 8

TARİFİ, KONUSU, GAYESİ, DOĞUŞU, TEDVİNİ, GELİŞMESİ 8

Fıkıh: 8

Usul: 9

Fıkıh Usulü: 9

Müctehid: 10

Kurallar, Kaideler: 10

Ahkam-Hükümler: 11

Şer’i Hükümler: 11

Şer’i Deliller: 12

Fıkıh Usulünün Konusu: 12

Fıkıhın Konusu: 12

Usulcünün Faaliyet Tarzı: 13

Fakihin Faaliyet Tarzı: 13

Usulcünün Görevi: 13

Fakihin Görevi: 13

Fıkıhın Gayesi: 13

Fıkıh Usulünün Gayesi: 14

Fıkıh Usulünün Faydaları: 14

Fıkıh ile Fıkıh Usulü Arasındaki Fark: 15

Fıkıh Kaideleri ile Fıkıh Usulü Arasındaki Fark: 15

Usûlü'l-Fıkıhın Doğuşu ve Gelişmesi: 15

a- Mütekellimîn Metodu: 16

b- Hanefî Metodu: 16

c- Mecz Metodu: 16

KUR'ÂN-I KERÎM 17

Kur'ân'ın Toplanması: 17

Kur'an-ı Kerîm'in Muhtevası: 19

Kur’an’ın İ’cazi Özellikleri: 20

Kur’an’ın Muhteviyatı: 21

1. İbadetler: 21

2. Muâmeleler: 22

a. Adalet: 22

b. Şûrâ: 22

c. Yardımlaşma: 22

d. Koruma: 22

İCMA' 23

İcma Fikrinin Ortaya Çıkışı: 23

İcmanın Delilleri: 23

İcmaın Mertebeleri: 24

l) Sarih İcma: 24

2) Sükûtî İcma: 24

3) Müctehidlerin Belli Bir Ortak Noktada İttifak Etmeleri: 24

İcma'ın Temelde Dayandığı Delil (Senet): 25

KIYAS 25

Kıyasın Delil (Huccet) Oluşu: 26

Kıyası Kabul Etmeyenler ve Delilleri: 27

Kıyası Reddedenlerin Dayandığı Deliller: 27

Kıyasın Rükünleri: 28

a) Asl (el-asl): 28

b) Fer': 29

c) Hüküm: 29

d) İllet: 29

İlletin Şartları: 30

İlletin Elde Edilme Yolları: 30

1) Nasslar İle: 30

2) İcma İle: 30

3) İctihad İle: 31

Kıyasın Kısımları: 31

1) Celî (Açık) Kıyas: 31

2) Hafî (Gizli) Kıyas: 31

Kıyas ve Nasslar: 31

Kıyasın Haber-i Âhadla Çatışması: 31

İLLET 32

İlletin Şartları: 33

İlleti Bulma Yolları: 33

Tahrîcu'l-Menât ve Tahkîku'l-Menât: 34

İllet ile Hüküm Arasındaki Münasebet 34

1. el-Münasibü'l-Müessir (Uygun Vasıf): 34

2. el-Münâsibü'i-Mülâyim (Elverişli Vasıf): 34

3. el-Münâsibü'l-Mürsel: 34

4. el-Münâsibü'l-Mülgâ (Yürürlükten Kaldırılmış Vasıf): 34

İSTİHSAN 34

İstihsan İle Kıyas Arasındaki Fark: 35

İstihsanın Çeşitleri: 36

1. Nass Sebebiyle İstihsan: 36

2. İcmâ Sebebiyle İstihsan: 37

3. Zarûret ve İhtiyaç Sebebiyle İstihsan: 37

4. Kapalı Kıyas Sebebiyle İstihsan: 37

5. Örf Sebebiyle İstihsan: 38

6. Maslahat Sebebiyle İstihsan: 38

Kıyas İle İstihsanın Çatışması: 38

İstihsanın Hükmü: 38

ÖRF 39

Örfün Sıhhat Yönünden Çeşitleri: 40

1. Sahih Örf: 40

a. Genel Örf: 40

b. Özel Örf: 40

2. Fâsit Örf: 41

Kur'an'da Örfe Bırakılan Bazı Konular: 41

Sünnette Örfe Bırakılan Bazı Örnekler: 41

Örfün Değişmesiyle Hükümlerin Değişmesi: 42

Örf ve Adet: 42

MESÂLİH-İ MÜRSELE 43

SEDDİ ZERAYİ' 44

Sedd-i Zerayi’nin Delilleri: 45

Kitabdan Deliller: 45

Sünnetten Deliller: 45

HÜKÜM 45

Hükm’ün Anlam Sahası: 46

Kur’an-ı Kerim’de Hüküm: 46

Hakimiyet Anlamında Hüküm: 46

1-Teklifí Hükümler: 47

2- Vad’í Hüküm: 47

AHKÂM 48

Hükümlerin Kısımları: 48

1) Teklifi Hükümler: 48

2- Vaz'î Hükümler: 48

1- İtikâdi Hükümler: 48

2- Amelî Hükümler: 48

3- Ahlâkî Esaslarla İlgili Hükümler: 48

AHKÂMU'Ş-ŞER'İYYE 48

ŞER'İ HÜKÜM 49

Şer’i Hükümlerin Kısımları: 49

1- Teklifî Hüküm: 49

2- Vaz'î Hüküm: 49

TEKLİF 50

EDİLLE-İ ŞER'İYYE 51

1) Kitap 52

2) Sünnet 53

3) İcmâ' 55

4) Kıyas 56

EDİLLE-İ ERBAA 57

1) Kitap: 57

2) Sünnet: 57

3) İcmâ: 58

4) Kıyas: 58

FARZ 59

VÂCİB 60

Vâcibin Hükmü: 60

Vâcib'in Kısımları: 61

1- Vakte Bağlı Olan Vâcib: 61

2- Vakte Bağlı Olmayan Vâcip: 61

3- Yapılması İstenilenin Belirtilmesi Bakımından Vâcip: 61

a- Muayyen Vâcib: 61

b- Muhayyer Vâcip: 61

4- Miktar Bakımından Vacip: 61

a- Miktarı ve Sınırı Belli Vâcip: 61

b- Miktarı ve Sınırı Belli Olmaya Vâcip: 61

5- Yükümlü Bakımından Vacip: 62

a- Aynî Vâcip: 62

b- Kifâî Vâcip: 62

MENDÛB 62

Mendubun Çeşitleri: 63

1) Sünnet-i Müekkede-Sünneti Hüda: 63

2) Sünnet-i Gayri Müekkede-Nâfile-Müstehab: 64

3) Sünnet-i Zevaid: 64

Mendubun Fayda ve Hikmetleri: 64

MÜSTEHAP 64

NAFİLE 65

Nafile Nedir? 65

Nafilenin Önemi: 65

HARAM 66

Tanımı: 66

Haram Neyle Sabit Olur? 66

Haram Kılınmanın Tarzları: 67

Haramın Çeşitleri: 67

1) Bizzat Haram (Haram Bizatihi, Haram Liaynihi): 67

2) Dolaylı Haram (Haram li Gayrihi): 68

1- Kat’i Haram: 68

2- Zanni Haram: 68

Haramın Hükümleri: 69

Haram Konusundaki Prensipler: 71

MEKRÛH 72

Haram İle Mekruh Arasındaki Fark: 72

Mekruhun Kısımları: 73

a) Tahrimen Mekruh: 73

b) Tenzîhen Mekruh: 74

KERAHET 74

Kerâhet Vakitleri: 75

MÜBAH 75

Mübahın Anlaşılma Yolları: 75

Mübahın Hükmü: 76

MÜFSİD, MÜFSİT 77

Müfsitlerin Özellikleri: 78

Fıkıh İlminde Müfsid: 78

Fasit Satım Akdinin Feshedilemediği Durumlar: 78

Fasit Evlilikler: 79

Fasit Evliliğin Hükümleri: 79

TEKLİF-İ MÂ LÂ YUTAK 86

Mezheplere Göre Teklif: 87

1- Ehl-i Sünnet Anlayışına Göre Teklif 87

a- Matüridîlere Göre 87

b- Eş'arîlere Göre 87

2- Mutezile Anlayışına Göre Teklif 87

MÜKELLEF 88

Mükellef Kime Denir? 88

Mükellef Olmanın Şartları: 89

Ehliyetin Kısımları: 89

1. Vücub Ehliyeti: 89

a. Eksik Vücub Ehliyeti: 89

b. Tam Vücub Ehliyeti: 89

2. Eda Ehliyeti: 90

a. Eksik Eda Ehliyeti: 90

b. Tam Eda Ehliyeti: 90

EF'ÂL-İ MÜKELLEFİN 91

1. Farz: 91

a) Farz-ı Ayn: 92

b) Farz-ı Kifâye: 92

2. Vâcib: 92

3. Sünnet: 92

a) Müekked Sünnet: 92

b) Gayr-i Müekked Sünnet: 92

a) Sünnet-i Hudâ: 92

b) Sünnet-i Zevâid: 93

4. Müstehab: 93

5. Mübah: 93

6. Haram: 93

7. Mekruh: 93

8. Müfsîd: 94

Ehliyet: 94

a) Vücûb Ehliyeti: 94

b) Edâ Ehliyeti: 94

Hükümlerin Çeşitleri: 94

1-Teklifí Hükümler: 94

2- Vaz’í Hükümler: 95

Teklifí Hükümlerin Kısımları: 95

1- İcab: 95

2- Nedb (Mendup): 95

3- Tahrim: 95

4- Kerâhet: 95

5- İbahe: 95

EHLİYET 96

Ehliyet Türleri: 96

1) Vücûb Ehliyeti: 96

2) Edâ Ehliyeti: 96

Ehliyetin Değişme ve Gelişmelerinin Merhaleleri: 96

1) Cenin Devresi: 97

2) Çocukluk Devresi: 97

3) Temyiz Devresi: 97

4) Büluğ Devresi: 97

5) Rüşd Devresi: 97

Ehliyetin Arızaları: 97

1) Semâvî Arızalar: 98

a) Delilik: 98

b) Bunama: 98

c) Uyku: 98

d) Unutkanlık: 98

e) Küçüklük: 98

f) Hayz ve Nifâs: 98

g) Hastalık: 98

h) Ölüm: 99

2) Mükteseb Arızalar: 99

a) Sarhoşluk: 99

b) Sefeh: 99

c) Sefer: 99

d) Cehl: 99

e) Hezl: 100

f) Hatâ: 100

İkrâh: 100

EMÂNET 100

Kavram Olarak Emanet: 101

İnsanın Yüklendiği Emanet: 101

Hukuk ve Ahlâk Açısından Emanet: 102

ŞART 103

Şartın Çeşitleri: 103

1- Şer'î Şart: 103

a. Sebebin Şartı: 104

b. Hükmün Şartı: 104

2. Ca'lî Şart: 104

RÜKN 104

BÂTIL 105

Batıl Nedir? 105

Kur’an’da Batıl: 105

Hakkın Karşıtı Olarak Batıl: 106

Fıkıh İlminde Batıl: 108

AZÎMET 110

ZARÛRET 110

Zarûret Halinde Haramı İşlemek Farz mıdır? 113

Zarurette Ölümün Tercih Edilebilirliği Haller 113

Tedavi ile İlgili Zarûretler 114

Haram Kılınmış Şeylerle Tedavî 114

Sarhoşluk Veren Maddenin İlaca Karıştırılması 115

Meşru Savunma Halinde Saldırganı Öldürmek 116

MÜKREH 116

İkrahın Kısımları: 116

I) Tam İkrah: 116

2) Eksik İkrah: 116

Mükrehin Tasarruflarının Hükümleri: 116

a) Mükrehin Akitleri: 117

b) Mükrehin Boşaması: 117

c) Mükrehin Haksız Fiilleri: 118

Tam İkrah Durumunda Fiiller: 118

a) Mükrehin Yapması Gereken Fiiller: 118

b) Mükrehin Sabredip İstenileni Yapmamakla Sevap Kazandığı Fiiller: 118

c) Mükrehin Yapması Hiç Bir Şart Altında Caiz Olmayan Filler: 118

İKRÂH 119

Zorlamanın Şartları: 120

Hukukçulara Göre İkrah: 120

1) Tam İkrah: 120

2) Eksik İkrah: 120

3) Yakınlara Verilecek Zararla İkrah: 120

İkrah Hükmü: 120

ZÂHİR 121

Zâhirin Hükmü: 121

NASS 121

Nass'ın Delâleti 122

Nassın İbâresi: 123

MUHKEM 123

MÜEVVEL 124

HAFİ 124

MÜŞKİL 125

MÜCMEL 126

Mücmeldeki İcmalin (Kapalılığın) Sebepleri: 126

Mücmelin Hükmü: 126

MÜTEŞABİH 126

ÂMM 127

Âmm’da Aranan Şartlar: 127

Âmm'ın Hükmü: 128

HÂSS 128

Hâss'ın Çeşitleri: 128

1) Mutlak ve Mukayyed: 128

2) Emir: 129

3) Nehiy: 129

MUTLAK 129

Mutlakın Mukayyed'e Hamli: 129

MUKAYYED 130

Mukayyed İle İlgili Tatbikî Örnekler: 130

Mutlakın Mukayyede Hamli: 131

EMİR 131

NEHİY 132

Nehy’in Mahiyeti: 132

Nehy’in Kapsamı: 133

KİNAYE 134

MEFHÛM-İ MUHALEFET 135

MASLAHAT 136

Maslahatın Türleri: 136

1. Zarurîyyat: 136

2. Hâciyyât: 137

3. Tahsiniyyât: 137

Maslahat-ı Mutebere: 137

Maslahat-ı Merdude-Maslahat-ı Mulgat: 137

Maslahat-ı Mürsele: 137

İSTİNBÂT 138

İCTİHAD 138

Terim Olarak İctihad: 138

İctihad’ın İşleyişi: 140

İctihadlar Bağlayıcı mıdır? 141

İctihad Kapısı Kapalı mıdır? 142

MÜCTEHİD 142

Müctehid Kimdir? 142

Müctehid Olabilmenin Şartları: 143

1) Arapçayı Bilmek 144

2) Kur'ân İlmine Sahip Olmak 144

3) Sünneti Bilmek 145

4) Üzerinde İcma ve İhtilaf Edilen Konuları Bilmek 145

5) Kıyas Bilmek 145

6) Hükümlerin Amaçlarını Bilmek 146

7) Doğru Bir Anlayış Ve İyi Bir Takdir Gücüne Sahip Olmak 146

8) İyi Niyet ve Sağlam Bir İtikad Sahibi Olmak 146

Müctehid Bazı Konularda Bir Başka Müctehidi Taklid Edebilir mi? 146

Taklid ve İttiba: 147

İctihadın Hükmü: 147

Müctehidlerin Tabakaları: 147

1) Şerîatte Müctehid: 147

2) Müntesip Mutlak Müctehidler: 147

3) Mezhepte Müctehidler: 147

4) Tercih Yapan Müctehidler: 148

5) İstidlâl Sahibi Müctehidler: 148

6) Hâfızlar Tabakası: 148

7) Mukallidler Tabakası: 148

TAKLİD 148

Taklidi Kabul Edenler ve Delilleri: 148

Taklidi Kabul Etmeyenler ve Delilleri: 149