Folklor instituti

Dmitri Nikolay oğlu Karaçoban (27.05.1933, indiki Mol­dova Respublikası Qaqauz Yeri MV Komrat rayonunun Be­şalma kəndi-08.10.1986, Beşalma). Qaqauz ədəbiyyatşünasları onu ilk peşəkar ədib kimi tanıtsalar da, yaradıcılığı çoxsa­həlidir. Ömrünü xalqının mədəniyyətinin inkişafına həsr edən şair qaqauz xalqı üçün ilk bədii və sənədli filmlər çəkmişdir. Kənddə, köhnə dəyirmanda yaratdığı tarix-etnoqrafiya, diyar­şü­naslıq muzeyi YUNESKO tərəfindən qorunur. 1988-ci ildən sonra Dmitri Karaçoban adına Beşalma Qaqauz Tarix və Et­noqrafiya Muzeyi adlandırılmışdır (Verbitski S., 1980: 96.).

Şairin ilk şeirləri 1957-ci ildə “Moldaviya Sotsialiste” qə­zetinin həftəlik əlavəsində çap olunmuşdur (Çebotar, 1993). Bədii cəhətdən o qədər də yüksək dəyəri olmayan bu şeirlər təbiət təsvirlərinin tərənnümü ilə seçilir. Qaqauz yazıçıları arasında M.Qorki adına Moskva Ədəbiyyat Institutunda ilk təhsil alan və ilk kitab çap etdirən Dmitri Karaçobandır (Ka­ra­çoban D., 1963).

Qaqauz folklorunu dərindən bilən və ona ürəkdən bağlı olan şair yaradıcılığında ondan həmişə məharətlə istifadə etmişdir. “Ça-heys”, “Lak-tık”, “Yortu oyunu” şeirlərində folklorun tə­siri açıq duyulmaqdadır. Arabaçıya həsr etdiyi şeirdə sadə əmək adamının timsalında xalqının çətin günlər yaşadığı zamanda belə nikbinliyini itirmədiyini göstərmişdir. Maddi və mənəvi sıxıntı içərisində olan Arabaçı öküzlərini səsləyəndə bü­tün ağ­rılarını unudaraq “ça-heys” deyə musiqili bir səslə əzizləməsi heyvanların iş qabiliyyətini artırır, onlara sanki yeni güc verir:

Salkımın ardından

Sabaa şılêêr,

Ça-heys, Ça-heys.

Bir erken taliga

Din tıngırdêêr,

Ça-heys,Ça-heys.

Gücülä seçilär

Ileridä yol,

Ça-heys, Ça-heys.

Ön diptä oturêr

Bobaylan ool....­­­­­­­­­­­­

Ça-heys, Ça-heys.

Zenginin boodayı

Daa pek yırak,

Ça-heys, Ça-heys.

Biz dä ool bobaylan-

Iki çırak

Ça-heys, Ça-heys.

Araşdırıcı Tudora Arnaut Dmitri Karaçobanın yaradıcılığın­dan söz açarkən yazır: “Gagauz halkına “Bän isterim ki, benim kiyatlarım (kitaplarım) insannara taa islää, pak candan, cömert olmaa yardım etsinnär” sözleri ile hitap eden şair kendi ar­zu­suna erişmiştir, çünkü onun işlediği aşk, tabiyat, sosyal hayat, yüksek felsefe, tarih, halk bilimi, yüksek edebiyat, romantizm vb. gibi konular sadeliği ve derinliği ile halkın tüm kitlelerine büyük bir özentiyle ve profesyönelizmle duyurulmuştur.

Herbir insan onun şiirlerinde kendinden bir parça bulmak­tadır. Oğluna duygularını mektupla ulaştırmaya çalışan valide­nin:

Oolum, oolum, yalnız uşaam,

Yazayım bir kiyat, kalayım aşaa

Olsa sendä, evlad, bir can

Beni kolay sän annaycan.

Zoor il oldu, sıra geldi,

Da bukamı sana böldüm

Korku çektim senin üçün,

Korkulardan acıyer içim...
sözlerini bir anlayış beklentisi taşırken anne-babaya hatır güt­mek, onlara saygı göstermek yine onların evlatlarına karşı yap­tıkları adımlarla “Geldim yoldan” şiirinde dile getirilmektedir.
Geldim yoldan digin bän,

Yufka hem diil zengin dä

Da tä küüyä girdiynän,

Selämımı vərdiynän

Küüdä insan bakardı,

Herkez bişey sorardı

Dostum sordu: “Hep dostmusun?”

Ahmak sordu: “Hep prostmusun?”

Sıkı: “Borcu vərecän mi?”

Sarfoş: “Ikram edecän mi?”

Kardaş: “Kazanç hiç var mı?

Bana da pay olar mı?”

Karım sordu: “Geldin mi?”

Bobam sordu: “Dindin mi?”

Anam sordu: “Idin mi?”