Фонетик сатҳ бирликлари


 Fonemalarning differensial va integral belgilari



Yüklə 0,96 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə29/66
tarix31.12.2021
ölçüsü0,96 Mb.
#112870
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   66
fonetik sath birliklari

 

2.1.1. Fonemalarning differensial va integral belgilari 

I.  Fonemalarning  differensial  belgilari  ularni  bir-biridan  farqlash  uchun 

xizmat  qiladigan  alomatlaridir.  Masalan,  "k"  undoshi  o‗zining  jarangsizligi  bilan 

jarangli  "g"dan  ajralib  turadi,  demak,  "k"ning  jarang-sizligi  va  "g"ning  esa 

jarangliligi  bu  ikki  fonemaning  differensial  (farqlanadigan)  belgilari  sanaladi. 

Differensial  belgilar  fonemalarning  xususiyatini  belgilaydi  -  so‗zlarning  fonetik 

qobig‗ini  va  ma‘nolarini  farqlash  uchun  xizmat  qiladi:  kul  va  gul  so‗zlarining 

ma‘nolari  ayni  shu  ikki  fonemaning  ("k"  va  "g"larning)  differensial  belgilari  - 

birining jarangsiz, ikkinchisining esa jarangli ekanligi tufayli farqlanmoqda. 

                                                 

1

 

Абдуазизов А. Ўзбек тили фонологияси ва морфонологияси. Тошкент: Ўкитувчи, 1992. 14-бет.



 


 

39 


Differensial  belgilar  fonemalar  artikulyatsiyasiga  bog‗liq  bo‗lishi  ham 

mumkin:  "b"  -  lab-lab  undosh,  "d"  -  til-tish  (til  oldi  -  dental)  undoshi. 

Artikulyatsiya o‗rnidagi bu tafovutlar bor va dor so‗zlarining fonetik tarkibini va 

ma‘nolarini  farqlamoqda:  "q"  -  portlovchi  undosh,  "x"-sirg‗aluvchi  undosh. 

Artikulyatsiya  usulidagi  bu  tafovutlar  qol  va  xol  so‗zlarining  tovush  tarkibi  va 

ma‘nolarini farqlash uchun xizmat qilmokda. 

Shuning  uchun      differensial  belgilar  fonologik  relevant  yoki  semiologik 

relevant belgilar sanaladi. 

II.  Fonemalarning  integral  belgilari  ularning  o‗zaro  farqlanmaydigan 

alomatlaridir. Masalan, yuqorida keltirilgan "k" va "g" undoshlarining har ikkalasi 

portlovchi,  har  ikkalasi  sayoz  til  orqa  fonemalardir.  Demak,  bu  ikki  fonema 

artikulyatsiya  usuli  va  artikulyatsiya  o‗rniga  ko‗ra  farqlanmaydi.  Shunga  ko‗ra, 

integral  belgilar  fonologik  norelevant  yoki  semiologik  norelevant  belgilar 

hisoblanadi. 


Yüklə 0,96 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   66




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin