Фонетик сатҳ бирликлари

3- rasm. Bo‗g‗izning ko‗ndalang kesilgandagi ko‗rinishi: 

1 – qalqonsimon tog‗ay; 2 – cho‗michsimon tog‗aylar; 3 – un (ovoz) 

paychalarining qirralari; 4 – ovoz paychalari 

 

 

 

4- rasm. Ovoz paychalari orasidagi tirqish ko‗rinishlari: 

 

 

a — yopiq holat; b — ovoz holati; v – shivirlash (pichirlash) holati; g — nafas 

chiqarish holati; d— nafas olish holati. 

—  un  paychalari  tinch  holatda  turganda,  ularning  oralig‗i  ochiq  bo‗ladi, 

natijada  nafas  apparatidan  kelayotgan  havo  oqimi  shu  oraliqdagi  paychalarni 

tebratmay o‗tadi. Bunday vaziyatda ovoz hosil bo‗lmaydi (4-g,d rasm); 

                                                 

1

 Худойбердиев Р.Э. ва б.,Одам анатомияси, Тошкент, Ибн Сино нашриѐти, 297-бет. 

---

 

14 

— ovoz paychalari tortilgan (taranglashgan)da, ular orasidagi ochiq bo‗shliq 

yumuq  holatga  keladi,  natijada  havo  oqimining  yo‗li  to‗siladi,  havo  oqimi 

taranglashgan  un  paychalariga  urilib,  davriy  tebranishni  yuzaga  keltiradi.  Bunday 

tebranish  ovozni  (asosiy  tonni)  hosil  qiladi  (4-a,  b  rasm).  Shuning  uchun  bo‗g‗iz 

bo‗shlig‗i  ovoz  manbai  hisoblanadi.  Ovoz  esa  unli  tovushlarni,  jarangli  va  sonor 

undoshlarni shakllantirishda fizik komponent sifatida qatnashadi; 

— ovoz paychalari bo‗shroq tortilgan holatda shu paychalar orasida torroq bo‗shliq 

yuzaga  keladi,  havo  oqimi  shu  bo‗shliqdan  sirg‗alib,  ishqalanib  o‗tadi,  ammo  un 

paychalarini tebratmaydi, natijada shovqin hosil bo‗ladi, bu shovqin pichirlab yoki 

shivirlab gapirganda qo‗llanadi (4- v rasm); 

d)  halqum  –  bo‗g‗izdan  yuqoriroqda  joylashgan  bo‗shliq.  U  uch  qismdan  iborat: 

pastki qismi hiqildoq (bo‗g‗iz)ga tutashgan o‗rni; o‗rta qismi – halqumning og‗zi; 

yuqori qismi – burun bo‗shlig‗iga va eshitish paylariga birikkan (tutashgan) qismi; 

ye)  og‗iz  bo‗shlig‗i  —  til,  kichik  til,  tishlar,  lablar,  lunjlar,  qattiq  va  yumshoq 

tanglay, til osti muskulidan iborat apparat;