Фуат рясулов

Büdcə gəlirləri və xərcləri

Bir az əvvəl qeyd elədik ki, büdcə dövlətin baş maliyyə planıdır. O, adi hesabdarlıqda olduğu kimi, iki tərəfə malikdir:  gəlir (mədaxil) və xərc (məxaric). Əgər birinci tərəf  vergilər, rüsumlar və qeyri-vergi ödənişlərindən təşkil olunursa, ikinci tərəf özündə  səhiyyə, təhsil, elm, sosial təminat, müdafiə, idarəetmə, həmçinin dövlət subsidiyaları hesabına fəaliyyət göstərən iqtisadiyyatın ayrı-ayrı səhələrinə yönəlmiş xərclərin kompleks spektrini əks etdirir.

Bцdъя эялирляри - мцваfиг гаnуnвериъилик акtлары иля мцяййяn oлуnмуş гайdаdа мцxtялиf сявиййяли бцdъяляря dаxил oлаn верэиляр, рцсумлар, dиэяр юdяnиş вя dаxилoлмаларdыр.





Hazırda dövlət büdcəsinin gəlirləri aşaüıdakılardan ibarətdir:

- cari gəlirlər, o cümlədən vergilər haqqında qanunvericiliklə müəyyən edilmiş dövlət vergiləri, habelə həmin vergilərə görə hesablanmış faiz və maliyyə sanksiyaları;

- dövlət rüsumları, birdəfəlik rüsumlar və gömrük rüsumları;

- əsas vəsaitlərin və ya dövlət ehtiyatında olan malların satışından və ya icarəyə verilməsindən gəlirlər;

- daxili və xarici mənbələrdən alınan qrantlar və transfertlər;

- qanunvericiliklə müəyyən edilən digər daxilolmalar.

İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə, o cümlədən keçid iqtisadiyyatlı ölkələrin əksəriyyətində dövlət büdcəsi gəlirlərinin ÖDM-də xüsusi çəkisi 30-35% intervalında dəyişir. Azərbaycanda dövlət büdcəsi gəlirlərinin ÖDM-də xüsusi çəkisi hazırda 15-20% təşkil edir.

Bцdъя xяръляри - бцdъя tясnиfаtыnа уйüуn oлараг мцxtялиf сявиййяли бцdъялярdяn (мясяляn, dювляt бцdъясиndяn, йерли бцdъялярdяn) гаnуnвериъиликля nязярdя tуtулаn tялябаtлары юdямяк цçцn айрылаn вясаиtлярdир.