Фуат рясулов

9. Sadələşdirilmiş sistem üzrə vergi. Aksizli mallar istehsal edən müəssisələr, kredit və sıüorta təşkilatları, investisiya fondları, qiymətli kaüızlar bazarının peşəkar iştirakçıları istisna olmaqla ƏDV-nin məqsədləri üçün qeydiyyata alınmamış müəssisələr sadələşdirilmiş sistem üzrə verginin ödəyiciləridir. Yəni bu verginin Bakı şəhərində yerləşən ödəyiciləri  ümumi hasilatın həcminin 4 faizi, regionlarda yerləşən ödəyiciləri isə 2 faizi qədər vergi ödəyirlər.
İ qtisadi fikir tarixindən



F

ridrix fon Hayek (1899-1992)
Vyana Universitetini bitirən Hayek dünyanın ən məşhur tədris mərkəzlərində, o sıradan London İqtisad Məktəbində, Zaltsburq, Frayburq və Çikaqo Universitetlərində elmi tədqiqatla məşğul olub. Hayeki maraqlandıran iqtisadi problemlər dairəsi həddindən çox genişdir. Onun tədqiqatının bəzi nəticələri ümumi baxışlarla ziddiyyət təşkil edir.

30-cu illərdən başlayaraq, sosialist ideyasının Qərb intellektualları arasında dəbdə olan zaman Hayek müzakirələrə qoşularaq, sosializm əleyhinə tədqiqatlarla məşğul olub. Qərbdə bu alimi, hətta onun heç bir əsərini oxumayanlar belə sosializmə qarşı mübarizə kimi tanıyırlar. Həqiqətən də Hayekin «Köləliyə yol», «Fərdilik və iqtisadi qaydalar», «Azadlığın əsas qanunu» və digər əsərlərində sosializmin elmi əsasları təhlil olunmuş və belə qənaətə gəlinmişdir ki, sosializm bütün nöqteyi-nəzərlərdən çox böyük səhv olub. Hayek 1974-cü ildə Nobel mükafatı alıb.

Xülasə




1. Büdcə dövlətin baş maliyyə planıdır. O, adi hesabdarlıqda olduğu kimi, iki tərəfə malikdir:  gəlir (mədaxil) və xərc (məxaric). Əgər birinci tərəf  vergilər, rüsumlar və qeyri-vergi ödənişlərindən təşkil olunursa, ikinci tərəf özündə  səhiyyə, təhsil, elm, sosial təminat, müdafiə, idarəetmə, həmçinin dövlət subsidiyaları hesabına fəaliyyət göstərən iqtisadiyyatın ayrı-ayrı səhələrinə yönəlmiş xərclərin kompleks spektrini əks etdirir. Büdcə ili - büdcənin icrasının həyata keçirildiyi bir illik zaman müddətidir.

2. Büdcə ilinin zaman çərçivələri ayrı-ayrı ölkələrdə fərqlidir. Məsələn, ABŞ-da maliyyə ili oktyabrın 1-dən başlayıb növbəti ilin sentyabrın 30-da, Böyük Britaniyada isə mayın 1-dən başlayıb növbəti il aprelin 30-da başa çatır. Əksər ölkələrdə, o cümlədən Azərbaycanda, büdcə ili yanvarın 1-dən başlayıb dekabrın 31-də başa çatır.
3. Vergi siyasəti - dövlət maliyyə siyasətinin tərkib hissəsi olmaqla, vergi sahəsində dövlət tərəfindən həyata keçirilən tədbirlər sisteminin məcmusudur. Azərbaycanda bu siyasətin iqtisadi və hüquqi əsaslarını 2000-ci il 1 yanvar tarixindən qüvvəyə minən Vergi Məcəlləsi müəyyənləşdirir. Məcəllə ilə Azərbaycan Respublikasında aşaüıdakı vergilər müəyyən edilmişdir:

- dövlət vergiləri;

- muxtar respublika vergiləri;

- yerli vergilər (bələdiyyə vergiləri).
4. Dövlət vergilərinə aiddir:

1. 
   fiziki şəxslərin gəlir vergisi;
   
2. 
   hüquqi şəxslərin mənfəət vergisi (bələdiyyə mülkiyyətində olan müəssisə və təşkilatlardan başqa);
   
3. 
   əlavə dəyər vergisi;
   
4. 
   aksizlər;
   
5. 
   hüquqi şəxslərin əmlak vergisi;
   
6. 
   hüquqi şəxslərin torpaq vergisi;
   
7. 
   tranzit yol vergisi;
   
8. 
   mədən vergisi;
   
9. 
   sadələşdirilmiş sistem üzrə vergi.
   

5. Muxtar respublika  vergiləri dedikdə, Naxçıvan Muxtar Respublikasında bu Məcəlləyə müvafiq olaraq Naxçıvan Muxtar Respublikasının qanunları ilə müəyyən edilən və Naxçıvan Muxtar Respublikasında ödənilən vergilər nəzərdə tutulur.

6. Yerli vergilər dedikdə bələdiyyələrin qərarlarına əsasən tətbiq edilən və onların ərazisində ödənilən vergilər nəzərdə tutulur. Yerli vergilərə aiddir:

1. 
   fiziki şəxslərin torpaq vergisi;
   
2. 
   fiziki şəxslərin əmlak vergisi;
   
3. 
   yerli əhəmiyyətli tikinti materialları üzrə mədən vergisi;
   
4. 
   bələdiyyə mülkiyyətində olan müəssisə və təşkilatların mənfəət vergisi.