Фуат рясулов

фирмалар

Дювлят

Şəkil 31. Ev təsərrüfatları, firmalar və dövlət arasında olan
qarşılıqlı əlaqə
İndi isə gəlin, bu nisbətən mürəkkəb sxemə istinadən ayrıca götürülmüş formada insanlarla dövlətin qarşılıqlı münasibətlərinə nəzər yetirək. Sxemdən göründüyü kimi insanlar yalnız şirkətlərə deyil, dövlətə də öz əməyini və bacarığını təklif edirlər. Belə ki, onlar dövlət xidmətində və şirkətlərində, ayrı-ayrı büdcə idarələrində (dövlət büdcəsindən maliyyələşdirilən), o sıradan qanunvericilik, icra, hüquq-mühafizə orqanlarında və s. təşkilatlarda (5) çalışırlar. Onlar bu və ya digər fəaliyyətə sərf etdikləri əməklərinin əvəzində dövlətdən əmək haqqı (6) alır. Bütün insanlar, hansısa şirkətdə və yaxud dövlət bölməsində işləməsindən asılı olmayaraq, öz gəlirlərindən dövlətə vergi ödəyirlər (7) və onun əvəzində dövlətdən ictimai əmtəə və xidmətlər (8) alırlar.

Növbədə şirkətlərlə dövlətin qarşılıqlı münasibətləridir. Diqqət yetirsək görərik ki, dövlət özü firmalar üçün sifarişçi rolunda çıxış edir. O firmalara (dövlət və özəl şirkətlərə) pul ödəyir (9), əvəzində isə əmtəə və xidmətlər əldə edir (10).

Bu sistemdə mövcud olan qarşılıqlı münasibətlər sistemini daha dərindən mənimsəmək üçün, diqqətimizi bu məqama çəkək. Biz artıq bilirik ki, ictimai əmtəə və xidmətlərin təklifi dövlətin iqtisadi funksiyalarından biridir. Məsələn, ölkənin xariclə sərhədlərinin mühafizəsi. Bunun üçün dövlətə bu funksiyanı yerinə yetirmək məqsədilə güclü, döyüş qabiliyyətli ordu lazımdır. Ordunu isə saxlamaq üçün əsgəri paltar, ayaqqabı, silah və gündəlik  yeməklə  təmin etmək tələb olunur. Buna görə də dövlət şirkətlərə pul ödəyir va onlara hərbi paltar, ayaqqabı, silah, sursat  və s. sifariş verir.

Şirkətlər insanlardan (3) və dövlətdən (9) pul alıb, istehsal xərclərini ödəyir, yerdə qalan məbləği isə mənfəət formasında bölüşdürürlər. Biz bilirik ki, şirkətlər mənfəətinin bir hissəsini dövlətə vergi kimi ödəyirlər (11), əvəzində dövlətdən subsidiya və dotasiyalar alırlar (12).

"Subsidiya nədir?" Deyə bilərsiniz ki, subsidiya bir sıra sosial cəhətdən vacib iqtisadi sahələrin müəyyən xərclərini dövlətin öz üzərinə  götürməsidir. Bu, əsasən kənd təsərrüfatı və energetika sahəsində baş verir. Məqsəd də ondan ibarətdir ki, o sahədə qiymətlər tənzimlənsin, mal və xidmət buraxılışının xərcləri azalsın, məşğulluq təmin olunsun və s. Axı hər bir  dövlət istehsal həcminin artmasında, bütün əhalinin məşğulluğunda, qiymətlərin sabit saxlanılmasında maraqlıdır.