Gazi ÜNİversitesi

8.9. Vitrin Tipi Soğutucular (Dik Vitrinler)

Vitrin tipi soğutucuların esas itibariyle 4 ana kabin konstrüksüyonu söz konusu ola­bilmektedir ve bunlar:

a) Üsten-kapalı tipler,

b) Üsten, kapaksız-açık tipler,

c) Düşey-dik, camlı kapılı tipler,

d) Düşey-dik kapısız-açık tipler (genellikle duvara boydan boya gömülü ve raftı).

Bunlardan sıcaklık kontrolü ve enerji sarfı yönünden en uygun olanı sırasıyla "a,b,c" ve en kötü olanı da 'd' ile belirtilendir. Bu soğutucuları içinde muhafaza edilmek istenen mal türlerine göre de sınıflandırmak mümkündür ve belirgin özellikleri olanlar şun­lardır:
1. Self servis et soğutucuları;
a) Tek katlı-açık vitrinI i tip,

b) Çok katlı raflı açık vitrinli tip (önden veya arkadan yüklenir tipler),

c) Yukarıdaki a ve b tiplerinin cam kapılı-kapaklı olanları,

d) işlenmiş et için (pastırma, salam, sucuk, so sis) biraz daha yüksek sıcak­ lıkta olanları,

e) Kapısız-cam vitrinli olanlar (arka tarafından mal konulup alınan).
2. Diğer gıda maddelerinin (taze balık, tavuk, hazır yemek, meze, vs.) süpermarket­lerde teşhir-vitrin soğutucusu olarak kullanılması için yukarıdakine benzer açık ve cam kapılı tipleri yapılıp kullanılmaktadır. Bunların tabii hava akışlı olanları bulunduğu gibi ceb­ri hava sirkülasyonlu olan tipleri de vardır.

3. Süt muhafaza vitrinleri; taze süt ve çeşitleri ile tereyağ, ayran, yoğurt, peynir, yumurta, margarin gibi ürünler için açık vitrin veya camlı kapılı olmak üzere değişik raf ve önden veya arkadan yükleme-dondurma tertip şekillerinde yapılıp kullanılmaktadır. Daha büyük boyut ve kapasiteler için duvara gömülü veya içine girilir tarzda yapılmaktadır. Bazı uygulamalarda yükleme arabası ile mal tümüyle dolabın içine önden veya arkadan yüklene­bilmektedir.

4. Meyve, sebze ve diğer üretim malları için, genellikle geriye meyilli-yatık açık vit­rin tarzında yapılmaktadır.

5. Donmuş gıda ve dondurma muhafazası:

a) Tek katlı ve bir taraftan servise müsait çukur-sandık tipi açık vitrinler,

b) Tek katlı ve iki taraftan servisli olanlar,

c) Çok raflı açık tip vitrinler,

d) Ön tarafı camlı kapılı ve çok raflı vitrinler.

Vitrin tipi soğutucular da, soğutucu ve donmuş gıda maddelerini muhafaza eden de­rin dondurucu tip olarak, iki şekilde yapılırlar. Şekil 8.9 da, vitrin tipi dik soğutucunun kesiti gösterilmiştir. Bu tip soğutucular, self servis yapan dük­kanlarda, yağ, peynir, ... vb. gibi paketlenmiş çeşitli gıda maddelerinin teşhirine yarar. İç sıcaklık derecesi +5 / +8 ⁰C dır.Soğutucunun arkasında, üst kısmında ve her raf arasında, birer evaporatör ile en alt kısmında bir evaporatör vardır.

Şekil 8.9. Vitrin Tipi Dik Soğutucu
Fan En alt tarafta bulunan evaporatörden emdiği havayı, dolabın arkasına basar. Basınçlı hava, dolabın arkasında bulunan evaporatörleri yalayarak, dolabın üstüne, üstünde bulunan evaporatörü de yalayarak, üstte bulunan yönelticiler aracılığı ile do­lap önünden tekrar evaporatöre gelir yani fanın görevi, dolap önünde bir hava perdesi oluşturmaktır. Raflar arasında bulunan evaporatörler, kendi böl­melerindeki gıda maddelerini, doğal hava sirkülasyonu ile soğuturlar. Şekil-8.l0 da vitrin tipi, dik, donmuş gıda maddelerini muhafaza eden bir derin don­durucunun kesiti gösterilmiştir. Bu tip derin dondurucuların iç sıcaklığı -18 ⁰C dir. Soğutucunun arkasında ve üst kısmında, iki sıra halinde evaporatörler vardır. Bun­lar birbirinden, perdeleri ile ayrılmıştır. Ayrıca dolabın altında da yine bir bölme ile ayrılmış iki evaporatör bulunur. Alttan ikinci evaporatörün buharlaşma sıcaklığı -40 ⁰C dir. Bu ne­denle, bu tip soğutucularda R-22 veya R-502 gazı kullanılır. Soğutucunun yapısında üç hava kanalı bırakılmıştır. Birinci kanalda -34 ⁰C lik zorunlu hava sirkülasyonu vardır. Fan, -40 oC lik evaporatörden emdiği havayı dolap arkasında ve üst tarafta bulunan evaporatörlerden de geçirerek, üst yönelticiye basar. Basılan hava, basınçlı olduğundan bütün rafların arkasında dolaşarak tekrar aşağıya iner.

Şekil 8.10. Donmuş Gıda Maddeleri İçin Açık Dik Vitrin
İkinci kanalda fan, en altta bulunan evaporatörden emdiği havayı, dolabın arka kısmın­daki evaporatörlerden geçirerek üste basar. Üstte bulunan hava, yönelticileri aracılı. ile tekrar aşağıya yönlendirilir. Yani ikinci kanal, bir soğuk hava du­varı oluşturmaktadır.Üçüncü kanal, ortam havasını dolaştıran bir kanaldır. Soğutucunun sol alt tarafında bulunan fan, emdiği ortam havasını, dolabın en arkasında bulunan kanaldan göndererek, ön tarafa basar. Yani, ortam havası ile, soğuk hava perdesi­nin önünde, ikinci bir hava perdesi oluşturmuştur. Bu nedenle bu tip soğutucuların, iklimlendirilmiş süpermarketlerde kullanılması tavsiye edilir. Böyle­ce serin ve %55 N. Rutubetli ortam havası , soğutucunun randımanı artırmış olur.

8.10. Ara Soğuk Muhafaza Dolapları

Perakende satış yerlerindeki vitrin tipi/teşhir ederek satış amaçlı soğutuculara mal ikmalinin düzgün bir şekilde yapılabilmesi, ancak arkasında bir de, yeterli kapasitede soğuk muhafaza deposu bulundurulmasıyla mümkün olabilmektedir. Uzun süreli muhafaza depo­larından veya üretim mahallerinden büyük partiler halinde gelen mal, satıştan/teşhirden önceki aşmada, kısa süreli depolama ihtiyacını karşılamak üzere bu ara depolarda tutularak günlük satış durumuna göre vitrin soğutucularına aktarılmaktadır. Soğuk muhafazası gere­ken taze et, süt ve sütten mamul ürünler, içecekler, taze meyve ve sebzeler ile dondurul­muş mallar ve dondurma gibi her türlü emtea bu ara depolarda muhafaza edilebilmektedir. Bunlardan et, tavuk, balık gibi ürünler, koku alışverişinin önlenmesi bakımından ayrı oda­lara konulmalıdır. Oda iç sıcaklıkları, taze etler için O ile -2 ⁰C, süt, taze meyve ve sebzele­rin çoğu için 2 ile 4 ⁰C arası olmaktadır. Ayrıca, nem seviyelerinin de kontrollü ve gereken seviyelerde tutulması önemli olup aşırı nem, mikroorganizmaların (küf, nem) hızla üreme­sine, düşük nem ise su kabına/fıre'ye ve kurumaya-buruşmaya neden olmaktadır. Bu oda­larda nem seviyesinin elverişli sınırlar arasında tutulabilmesi için evoporatöre hava giriş sıcaklığı ile evaporasyon sıcaklığı farkının 5,5 ⁰C civarında tutulnıası uygun olmaktadır. Ayrıca, cebri hava üflemeli fakat düşük hızlı soğutucular seçilerek hava fanları devamlı şekilde çalıştırılmalıdır. Kompresör grupları hava soğutmalı kondenserli olarak seçildiği taktirde kondenser havası ihtiyacının karşılanması ve yerleşim yeri (yer ihtiyacı, gürültü durumu, servis-bakım kolaylığı, vs.) hususlarında uygun bir yer seçilmelidir. Soğutucu evaporatörün defrostlu elektrikli veya sıcak gazlı olarak yapılabilir. 2 ile 4°C civarındaki oda iç sıcaklıkları durumunda (örneğin süt ve sütlü mamulodalarında) soğutma kopresörünü durdurup evaporatör fanlarını çalıştırmaya devam ederek (off-cycle defrost) yapılabilir. Ara soğuk muhafaza odaları prefabrik panellerden yapılabildiği gibi inşa i tip olarak da yapılmaktadır. Bu odalar normalolarak "İçine Girilir" tarzında ve ölçülerinde yapıl­makta ve odaların içerisine ihtiyaca göre raflar ve askılar konulmaktadır. Bazı uygulama­larda ise soğuk muhafaza odası ile teşhir-satış vitrini birleştirilerek entegre hale getiril­mekte olup bunların ön kısımları cam kapılı (servis-alım için) yapılarak mal yüklenmesi arka taraftan yapılmaktadır. Ara depo ihtiyaçları, kapasite ihtiyacı çok büyük olmayan durumlarda, ser,i imalat yoluyla yapılan ticari soğutucularla da karşılanabilmektedir. Ev tipi soğutucuları daha bü­yük boyutlu ve kapasiteli türleri olan bu dolaplar daha çok restoran, okul, yurt, hastane, kafeterya, pastane gibi yerlerde sık sık kullanılmaktadır.