Gazi ÜNİversitesi

8.15. İçme Suyu Soğutucuları

Okul, hastane, büro, kamu ve özel işyerleri, havayolu terminalleri gibi çok sayıda insanların bulunduğu yerlerde soğutulmuş içme suyu ihtiyaçlarını karşılamak üzere, sabit ve devamlı duracak şekilde tesis edilirler ve bunlar da ev tipi soğuk muhafaza dolapları gibi seri halde, fabrikasyon usulüyle, tek blok halinde imal edilirler. Özellikle okul, lokanta, hastane ve büro gibi kalabalık halk kütlesinin bulunduğu yerler için elverişlidir. Basınçlı şebeke veya bina kullanma suyu tesisatından 27 ile 32 ⁰C arası sıcaklıkta aldığı suyu normalolarak 10 °C'ye soğuturlar.

Su soğutma kapasiteleri litre/saat olarak tanımlanır ve genellikle 4 ile 115 litre/saat kapasitelerde yapılmaktadırlar. Bu tip soğutucular daha çok, yaygın veya çok katlı binalar için ve daha büyük su ihtiyaçları için uygun olmaktadır. Kafeterya, restoran, yemekhane gibi yerler için bu tür büyük kapasiteli su soğutucular büyük kaplara hızlı doldurma istenilen durumlarda kolaylık ve hız kazandırmaktadır. Su soğutucuların; yer/döşeme tipi (duvara bitişik veya açıkta), duvar yüzeyine ası­lan tip ve duvara gömme (yarım veya tam gömülü) tipleri mevcuttur. Bu tip soğutucularda suyun daha düşük sıcaklıklarda (7 ⁰C civarı) hazırlanması ge­rekmektedir, zira borulardan gelen ısı ile su musluklara ısınarak 10 ⁰C civarında ulaşabil­mektedir. Merkezi tip su soğutucu boru şebekesinin basıncı en fazla 550 kPa (5,5 atü civa­rı) olmalı, su hızları ise 0,9 m/s sınırını geçmemelidir (su'da süt e benzer bir beyazlık olu­şur). Bunların evaporatörleri, direkt ekspansiyonlu Boru-dış zarf tipi ki bu taktirde bir su depolama tankı gerekecektir, veya su tankı içine evaporatör serpantini yerleştirilerek ter­tiplenebilmektedir.
Soğutucunun yapılışı gayet basittir. Bakırdan 16 cm. çaplı bir tank yapılır. tankın etrafına bakır boru sarılarak lehimlenir. Bakır borunun bir ucu kılcal boru ile, diğer ucu dönüş borusu ile birleştirilir. Su, tankın üst tarafından girer, alt tarafından çıkar.
8.15.1.Su soğutucuları iki şekilde imal edilirler:
1. Şehir suyu soğutucuları

2. Memba suyu soğutucuları

Memba suyu soğutucularında, tankın üstü açıktır ve memba suyu dolu damacana, bu tankın üzerine ters çevrilerek konur. Şehir suyu soğutucularında ise, tankın üstü ve altı kapatılmıştır. Su soğutucuların dış kısımları saçtan yapılır. saç kısmı ile tank arasında 3-4 cm. i­zole vardır.
Soğutucu kasanın dışı, fırın boyası ile boyalıdır. Üst kısmı daima su ile temasta olacağından, paslanmaz çelikten olması gerekir. İç kısımda bulunan tankın içi de kalaylı olmalıdır. Su soğutucuları + 10 ⁰C de su verir. Fakat personel sayısı arttıkça soğutucunun sı­caklığı yükselir. Bu nedenle su soğutucu seçiminde, personel sayısı göz önüne alınmalıdır.

8.16. Otomatik Buz Makinaları

Son tüketim kademesi için buz üretmek üzere, seri fabrikasyon şeklinde imal edilen küçük kapasiteli buz makineleri; restoran, kafeterya, bar, alkolsüz meşrubat büfeleri, otel, motel, hastane gibi çok sayıda insanların bulunduğu gıda ve meşrubat servisi yapılan yerler ile sebze, balık, vs. satışı, ayaküstü yemek yeme, piknik veya evler için önceden hazırlan­mış torba/paket buz satış yerleri için buz üreten ve muhafaza eden cihazlardır. Bu makine­lerde üretilen buz yaprak/pul, küp veya öğütülmüş halde hemen kullanılmaya hazır durum­dadır. Buzun yapılacağı su, mikropsuz (tifo, kolera ve dizanteri en olası) ve çok sert 01­mamalıdır (kalsiyum ve magnezyum tuzları) zira bu, hem borularda birikim yapar hem de buz kalitesini ve tadını bozar.

Yaprak/pul buz yapımında kullanılan evaporatörler; (a) Silindirik, (b) Yassı plaka­tava (dik veya meyilli pozisyonda), (c) Esnek bant, (d) Disk, şeklinde olabilmektedir.

8.17. Süt Soğutucuları

Soğuğun en geniş kullanım sahalarından birisi de, sütçülük endüstrisidir. Bildiğimiz gibi çabuk bozulan gıda maddelerinin en başında, süt gelir. Sütün bozulma nedenlerinden birisi, sütü n mikroplar için çok uygun bir gıda maddesi olması, ikincisi ise sağılırken mik­roplarla bulaşmasıdır. Üremeleri için kendilerine lüzumlu olan gıdayı, fazlası ile sütte bulan bakteriler, uy­gun sıcaklık derecesini bulduklarında, süratle çoğalarak, sütün bozulmasına neden olurlar. Bütün gıda maddelerinde olduğu gibi, giren mikropların üremesini önlemek, ancak soğuk aracılığı ile sağlanabilir. Çünkü sıcaklık derecesi düştükçe, mikropların üremesi ya­vaşlamakta, sonunda tamamen durmaktadır. Memeden çıktığında süt, vücut sıcaklığındadır. Soğuyarak, ortam derecesine gel­mesi çok uzun sürer. Örneğin; 36 ⁰C de 12 litre süt bulunan bir güğüm, + 15 ⁰C lik bir yere konsa, ancak 12 saat sonra ortam sıcaklığına ulaşır.

Ortam havasında bırakılan sütün çok yavaş soğuması, yapay surette soğutulmasını gerektirmektedir. Bu gaye için çeşitli tip süt soğutucuları imal edilmiştir.
Süt soğutucuları genelolarak 5 tipte yapılmaktadır.
1. 'Buz nehiri' tipi ile tank soğutulması,

2. 'Buz nehiri' tipi ile güğüm soğutulması,

3. Direkt ekspansiyonlu sistem ile tank soğutulması,

4. Direkt ekspansiyonlu sistem ve öytektik sıvı ile tank soğutulması,

5. Direkt ekspansiyon ve dalgıç tipi evaporatörlerle süt soğutulması.
Hangi sistemde olursa olsun, sütlerin en kısa zamanda + 1 O ⁰C nin altına indirilmesi gerekir. akşam saatlerinde sağılan sütlerin 2-3 saat içinde, sabah sağılan sütlerin 1,5 - 2 saat içinde +2 / +4 ⁰C ye soğutmak gerekmektedir.

8.18. Çiçek Soğutucular

Çiçek çok sevilen bir varlık ve kıymetli bir bitki olarak tanınmıştır. Memleketimizde gün geçtikçe çiçeğin kıymeti artmakta, bu işle uğraşan birçok ticarethaneler açılmaktadır. 1904 senesine kadar, çiçeği muhafaza etmek mümkün değildi. Bu tarihten sonra birçok tecrübeler yapıldı ve sonunda çiçeklerin soğuk yerlerde uzun süre muhafaza edile­bileceği anlaşıldı.

Çiçek iki şekilde muhafaza edilir.
a- Çiçek açma mevsimini geciktirmekle: Saksı içinde yetişen çiçeklerin açması +2 ⁰C sıcaklık ve %90 nisbi rutubette olan dolaplarda, 20 ile 30 gün geciktirilir.

b- Toplanmış çiçeklerin soğuk muhafazası ile: Muhafaza edilecek çiçekler, yeşil yapraklar ile beraber, tomurcuk halinde iken, serin bir günün sabahında toplanır. Yine (a) maddesinde olduğu gibi +2 oC sıcaklık ve %90-90 nisbi rutubet derecesinde muhafaza edi­lir. bu şartlar altında muhafaza edilen çiçek 20 ile 25 gün dayanır. Muhafaza sırasında arasıra çiçekleri muhafaza odasında, kontrol ederek tamamıyla açmış olanları satmak veya sap kısımlarından biraz keserek, birkaç gün daha muhafaza etmek mümkündür.
Çiçeklerin muhafazası için, çok çeşitli çiçek soğutucuları yapılmıştır. Çiçek soğutu­cuların diğer soğutuculara kıyasla üç farkı vardır.
1. İçinin sıcaklığı diğer dolap sıcaklıklarına kıyasla daha yüksektir. (Günlük muha­faza için + 13/ + 15 ⁰C, uzun müddet muhafaza için +2 ⁰C)

2. Diğerlerinden daha az izoleli bir dolaptır. (3-5 cm. kalınlık)

3. Çiçek soğutucusunda çok büyük pencereler vardır.
Çiçek soğutucularında rutubet çok önemli bir faktördür. Çiçek ve yapraklarının ü­zerinde bulunan rutubet buharlaşır. Buharlaştırmayı geciktirmek için, çiçek soğutucuların­da rutubetin, mümkün olduğu kadar yüksek olması gerekir. Bazı çiçeklerin, çiçek vitrinle­rinde su devri yaptırarak, çiçeği birkaç gün muhafaza edebilmelerinin nedeni budur. Bazı çiçekçiler, çiçeğin kirlenmemesi için çiçekleri ayrı ayrı kutulara koyarlar. Bu usul külfedidir.
En iyisi, çiçek soğutucunun içine aktif karbon filtresi (Şekil 8.18) koymaktır. Bu fıltreler, çiçeğin çıkardığı kokuyu, gazları ve etileni alarak, çiçeğin uzun süre dayanma­sını sağlar.

Şekil 8.18. Karbon Filtresi
Şekil 8.18’de görülen bu filtreler, 1/60 HP gücünde ve 0,5 litreisaniye hava emen bir pompa ile akuple bağlıdır. Pompa, emdiği havayı, aktif karbondan geçirerek, temizler ve tekrar odaya çıkarır. 28 m³ lük bir hacim için bir adet aktif karbon filtresi yeterlidir.