Гейд етмяк лазымдыр ки, биоэен елементлярин даща эениш йайылмасы тяснифатына эюря, бу елементляр 2 група бюлцнцр: 1) макроелементляр (мигдары 0,001%-дян артыг оланлар) вя 2) микроелементляр

 

---

8 
ЭИРИШ
 
BİOLOJİ KİMYA FƏNNİ 
 
Bioloji kimya (biokimya) 
–
canlı orqanizmlərin tərkibinə daxil olan 
maddələrin kimyəvi təbiətini, bu maddələrin kimyəvi çevrilmələrini və həmin 
çevrilmələrin orqan və toxumaların fəaliyyəti ilə əlaqəsini öyrənən elmdir. 
Orqanizm daxilindəki kimyəvi çevrilmələrin məcmusu həyatın əsası olan 
maddələr mübadiləsini təşkil edir. 
Adından məlum olduğu kimi, bioloji kimya elmi bir tərəfdən biologiya, 
digər tərəfdən isə kimya ilə sıx əlaqədardır. Bu elm sahəsi canlı orqanizmin 
həyat fəaliyyətini öyrəndiyinə görə, bioloji elmlər sırasına daxildir. Eyni 
zamanda, bioloji kimya canlıların həyat fəaliyyətini öyrənmək məqsədilə 
fiziki-kimyəvi və kimyəvi üsullardan, kimya elminin nəzəriyyə, praktika və 
metodlarından istifadə edir. 
Bioloji kimya tarixi inkişaf baxımından üzvi kimya elmi ilə xüsusən sıx 
əlaqədə olmuşdur. Çünki məhz üzvi kimya elminin inkişafı sayəsində canlı 
aləmin kimyəvi tərkibinin öyrənilməsinə başlanılmış, bu isə sonralar maddələr 
mübadiləsinin öyrənilməsi üçün elmi zəmin yaratmışdır. Orqanizm daxilində 
baş verən kimyəvi proseslər fizioloji proseslərin əsasını təşkil etdiyinə görə, 
əvvəllər bioloji kimyaya fiziologiya elminin kimya bölməsi kimi baxılırdı. 
Buna görə XX əsrin əvvəllərində “bioloji kimya” termininin sinonimi kimi 
“fizioloji kimya” terminindən də istifadə edilirdi. 
Qeyd etmək lazımdır ki, bir-birinə yaxın olan iki elmin qovuşduğu sahədə 
yaranan bioloji kimyaya kimya və fiziologiyanın mexaniki birləşməsi kimi 
baxmaq olmaz. Bu elm sahəsi metodoloji baxımdan üzvi və fiziki kimya ilə nə 
qədər əlaqədar olsa da, məqsəd və vəzifələrinə görə onlardan əsaslı surətdə
fərqlənir. Üzvi kimya ilk növbədə kimyəvi birləşmələrin quruluşunu və xas-
sələrini öyrənir. Məsələn, kimyəvi və fiziki-kimyəvi üsullardan (struktur və 
stereokimyəvi analiz, molekulların elektron orbitlərinin tədqiqi, kimyəvi 
analoqların sintezi və müqayisəsi və s.) istifadə edilməklə, kimyəvi birləş-
mələrin molekul strukturu, elektron quruluşu, molekuldaxili rabitələrinin 
növləri, izomer formaları, konformasiyaları və digər xassələri öyrənilir. Bun-
lardan fərqli olaraq, bioloji kimya elmi ilk növbədə orqanizmin daxilində 
kimyəvi maddələrin və fiziki-kimyəvi proseslərin funksional (bioloji) əhəmiy-
yətini və müxtəlif xəstəliklər zamanı bu proseslərdə baş verən pozulmaları 
öyrənir. 
Beləliklə, bioloji kimya elminin məqsəd və vəzifələrinə aşağıdakılar da
-
xildir: 
1.
Canlı orqanizmin hansı kimyəvi birləşmələrdən ibarət olduğunun aydın-
laşdırılması və bioloji obyektlərə daxil olan irimolekullu birləşmələrin qu
-
ruluşunun öyrənilməsi; 
2.
Fermentlərin katalitik funksiyalarının mexanizminin öyrənilməsi;
3.
İnsanın və digər canlıların normal qidalanması üçün vacib olan maddə-
lərin növlərinin və miqdarca nisbətinin öyrənilməsi; 
4.
Qida maddələrindən canlı hüceyrələrin tərkib hissəsini təşkil edən maddə
-

---

9 
lərin əmələ gəlməsinin əsasını təşkil edən kimyəvi proseslərin mexa-
nizminin tədqiqi; 
5.
Maddələrin orqanizm daxilində oksidləşməsi nəticəsində yaranan ener-
jinin hüceyrələrdə baş verən müxtəlif proseslərə hansı mexanizmlər vasi-
təsilə sərf edildiyinin öyrənilməsi; 
6.
Canlı hüceyrənin strukturunun öyrənilməsi və burada baş verən kimyəvi 
proseslərin hüceyrə orqanoidlərinin funksiyaları ilə əlaqəsinin aydın-
laşdırılması; 
7.
Hüceyrələrin böyümə və çoxalma proseslərinin burada baş verən kimyəvi 
reaksiyalarla əlaqəsinin aşkar edilməsi; 
8.
Orqanizmin daxili maye mühitinin hüceyrələrin normal fəaliyyətini təmin 
edə biləcək səviyyədə (sabit) saxlanılmasının mexanizmlərinin aydınlaş-
dırılması; 
9.
İrsi məlumatın hüceyrə nüvəsində (xromosomlarda) mühafizə edilməsinin, 
nəsildən-nəslə (cinsiyyət hüceyrələri vasitəsilə) verilməsinin və somatik
hüceyrələrin bölünməsi zamanı eyni xassələrin yeni yaranan hüceyrələrə 
ötürülməsinin hansı mexanizmlər vasitəsilə həyata keçdiyinin öyrənil-
məsi; 
10.
Orqanizmə daxil olan yad cisimciklərə (xüsusən mikroorqanizmlərə) qarşı 
verilən mühafizə reaksiyalarının (immun reaksiyalar) kimyəvi mexanizm-
lərinin aydınlaşdırılması; 
11.
Müxtəlif xəstəliklər zamanı orqanizmdə törənən biokimyəvi dəyişiklik-
lərin aşkar edilməsi və onlardan xəstələrə diaqnoz qoymaq, həmçinin müa-
licənin gedişinə nəzarət məqsədilə istifadə edilməsi. 
Müasir bioloji kimya 3 əsas bölmədən ibarətdir: 
1.