Şəkil 4.10. Kollagenin 3 spiralın birləşməsindən ibarət olan fəza strukturu Tropokollagen spiralları bir-birilə uc-uca və yan-yana birləşməklə, kolla
-
gen molekulunun ikincili və üçüncülü strukturunu formalaşdırırlar.
Tropokollagen molekullarının
-zəncirlərinin növündən asılı olaraq, kolla-
genin 4 tipi ayırd edilir.
-Zəncirlərin müxtəlif növləri kimyəvi strukturuna
görə bir-birindən fərqlənir. Onların
1
- və
2
- zəncirlər adlanan 2 qrupu ayırd
edilir;
1
-zəncirlərin isə 4 tipi (I, II, III, IV tiplər) ayırd edilir. Kollagenin
birinci tipi iki
1
(I) və bir
2
-zəncirdən, ikinci tipi
–
üç
1
(II) zəncirdən,
üçüncü tipi
–
üç
1
(III) zəncirdən, dördüncü tipi
–
üç
1
(IV) zəncirdən ibarət
olur. Bunlardan
–
kollagenin birinci tipi canlı təbiətdə daha geniş yayılmışdır;
sümüklərdə, dəridə və vətərlərdə kollagenin birinci tipi, qığırdaqda isə
–
ikinci
tipi daha çox olur (bir toxumada müxtəlif kollagen tipləri ola bilər).
Saçın, buynuz toxumasının, dərinin və quş lələklərinin tərkibinə daxil olan
-keratin adlı zülalın molekulunda
-spiral konfiqurasiyasına malik 3-7
polipeptid zənciri olur. Hər biri 100-ə qədər aminturşu qalığından ibarət olan
bu polipeptidlər bir-birilə disulfid körpücükləri vasitəsilə birləşir və bir-birinə
sarılaraq sol istiqamətli superspiral əmələ gətirir; superspirallardan isə diametri
təxminən 2 nm olan mikrofibrillər əmələ gəlir.
-Keratinə isti buxarla təsir
göstərildikdə polipeptidlər arasındakı hidrogen rabitələri pozulur və belə lifləri
dartdıqda onları təşkil edən zülal molekulları
-struktur əldə edir, yəni
-
keratin
-keratinə çevrilir. Keratinin birincili strukturunda
– sis- sis-qlu-pro- ser - ardıcıllığı ilə yerləşmiş 5 aminturşu qalığından ibarət olan struktur vahidi
(pentapeptid) təkrarlanır.
İpəyin tərkibinə daxil olan
fibroin zülalı molekul strukturuna görə
-
keratinə bənzəyir. Bu zülalın tərkibi qlisin, serin və alaninlə zəngindir.
Keratindən fərqli olaraq, fibroin molekulunda qonşuluqda yerləşən polipeptid
zəncirləri antiparalel vəziyyətdə olur (yəni onların N-terminal və C-terminal
hissələri bir-birinin əksi istiqamətində olur); zəncirlər arasında disulfid rabitəsi
olmur. Fibroinin molekul zənciri
– qli-ser-qli-ala-qli-ala- tərkibli heksapeptidin
təkrarından ibarətdir.
