Geleneksel Sanatlar

Dönüşüm: Bir Estetik Meselesi Olarak Sanat
Arts and Crafts’ın kıta Avrupa’sına yansıması Art Nouveau şeklinde olmuş-
tur. Tamamen Britanya’da hazırlanmış olmasına rağmen, Art Nouveau, Arts and 
Crafts’ın açık siyasî-ideolojik temellerinden yoksun olmasıyla göze çarpar. Adın-
dan da anlaşıldığı gibi, Art Nouveau (Yeni Sanat) “yenilikçi” idi ve daha geniş bir 
tüketim toplumuna hitap etmekteydi. Pahalı veya ucuz birçok üründe kullanılan 
Art Nouveau estetiğinin tüketim toplumuna yönelik albeni yaratma konusundaki 
mahareti, halen sanata atfedilmekte olan yüksek değerlerle çelişki içerisindey-
di. Bunu resim sanatının kullanıldığı ticarî afişlerde kolaylıkla görebiliriz. Ama 
bu yeni olgu, yani sanat vasıtasıyla “katma değer” yaratma, kısa zaman sonra 
özellikle Almanya’da merkezinde devletin yer aldığı bir örgütlenme ile millî bir 
sanayi politikasının ana fikrine dönüşecekti.
El işçiliğine dayalı ama artık açık bir tarihsel-ideolojik bağlamı olmayan de-
koratif sanatlar hareketi olarak Art Nouveau, sanatın sanat (form) için yapıldığı 
ve fakat hala sanatla toplumun değiştirilebileceğine naif bir şekilde inanıldığı yo-
ğun bir üretim dönemini tanımlar. Art Nouveau akımının neden gerçek bir siyasi 
içeriğe sahip olmadığını Century Guild’in manifestosu olarak kabul edebileceği-
miz Hobby Horse dergisinin başlangıç yazısında Mackmurdo’nun kullandığı ifa-
delerden çıkarabiliriz. Bu yazıda Morris’in zanaatkârlığını ve bunun topluma kat-
kılarını öven Mackmurdo, buna karşılık onun siyasî fikirlerle sanat arasında ilişki 

---

69
Ferdiyetçilik, Kolektivim ve Sanayi Üçgeninde Sanat ve Zanaat: “Geleneksel Sanatlar” Meselesinin 
Avrupa’da Yükselişi ve Düşüşü / Yusuf Civelek
kurma çabasını eleştirir ve buna açıkça karşı çıkar.
9
Ona göre sanatçı vâkıf ve et-
kin olamadığı büyük sosyal veya iktisadî meseleleri sanatına yansıtmakta âcizdir. 
Avrupa’da Art Nouveau akımının temsilcilerinin ekseriya sol-liberal tandanslı 
olmalarına rağmen, Arts and Crafts hareketinin aksine sosyo-ekonomik mese-
lelere ilgilerinin zayıf olmasından kaynaklanan çelişkiyi, belki bu sanatçıların 
doğrudan değiştiremeyecekleri büyük meseleleri bir yana bırakıp, 18. Yüzyılın 
ortalarından beri romantiklerde gördüğümüz, sanatı toplumu değiştirici bir olgu, 
kişiyi meydana getiren (bildung) bir şey olarak görme eğilimine sarılmış olmala-
rıyla açıklayabiliriz.
10 
Yine Mackmurdo’nun sanatın neyi temsil etmesi gerektiği 
meselesi hakkında söyledikleri de bu noktada anlam kazanıyor: dünyayı olduğu 
gibi, yani natürel veya realist bir şekilde temsil etmek bir sanatçı için yeterli ola-
maz; sanatçı, dünyayı dışarıdan bakarak değil, kendi içinden başlayarak temsil 
etmeli, yani eserine “iç dünyasını” yansıtmalıdır. Bu ferdî ve psikolojik bakış 
açısı, Art Nouveau estetiğinde belirleyici olacak “empati” kavramıyla ilişkilidir.
11
Sonuçta Ruskin ve Morris için çok önemli olan tabiatın stilize edilerek taklidi, 
dönüşerek iç dünyanın süzgecinden geçirilmiş tabiatın tasarıma yansıtılmasıyla 
sonuçlanmıştır. İslam medeniyetinin estetiğinin de önemli bir unsuru olan sti-
lizasyonu geleneksel soyutlama olarak kabul edersek, Macmurdo ile başlayan 
ferdî-psikolojik yorumlamayı modern soyutlamanın başlangıcı olarak görebiliriz.
Belçikalı Henry Van de Velde’nin tasarımlarında, Art Nouveau estetiğinde 
soyutlamanın ileri bir aşamaya ulaştığı görülebilir. Van de Velde, Gotiğin bir ya-
şam gücünü ifade ettiğini ama bütün mimarilerin soyutlama eğiliminde olduğu-
nu, soyut bir ifade kazanmış yeni bir yaşam kudretinin yeni estetiğin ana damarı 
olacağını düşünüyordu. Geometrik bezemenin hiçbir hayatiyeti olmadığını dü-
şünen Van de Velde, bunun aksine eğri çizginin hâkim olduğu – ki Mackmurdo 
ve Victor Horta’dan beri Art Nouveau’nun ayırıcı bir özelliğidir – bezemenin 
soyutlamacı bir estetikle kullanılmasını tercih etmişti.
12
Van de Velde’nin 1904’te 
Arts and Crafts hareketinin loncacılığını esas alan çıraklık eğitimi sistemini uy-
gulayan Weimar’daki Kunstgewerbe (artizanal sanat) okulunun başına getiril-
9 Arthur Heygate Mackmurdo, “The Guild’s Flag Unfurling”, The Century Guild Hobby Horse, 
1, 1884, ss. 1-13.
10 Bu konuda bkz. Michel Löwy & Robert Sayre, İsyan ve Melankoli: Moderniye Karşı Ro-
mantizm, çev. Işık Ergüden, İstanbul, Alfa Yayınları, 2015; ve Besim F Dellaloğlu, Romantik 
Muamma, İstanbul, Bağlam Yayıncılık, 2002.
11 Bu konuda bkz. Harry Francis Mallgrave & Eleftherios Ikonomu (Haz.), Empathy, Form, and 
Space: Problems in German Aesthetics, 1873 – 1893, Santa Monica, The Getty Center for the 
History of Art and the Humanities, 1994.
12 Elie G Haddad, “On Henry van de Velde’s Manuscript on Ornament” Journal of Design His-
tory, 16 (2), 2003, s. 121-3.

---

70
FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 10 (2017) Güz
mesi, o sıralarda Almanya’da günlük kullanım nesnelerinin yenilikçi bir şekilde 
estetize edilmesine ne kadar önem verildiğini gösteriyor. Nitekim bu okul ileride 
müfredatını ve ismini yenileyerek Modern tasarımın yuvası olacak bir okula, Ba-
uhaus’a dönüşecektir.