GəNCƏ- 2017 MÜNDƏRİcat mövzu I genetikanin predmeti

PARTENOGENEZ –mayalanmamış yumurtadan rüşeymin inkişafı.

PLAZMOGEN –sitoplazmada yerləşməsi zənn edilən irsi faktorlar, bəzi hallarda plazmogen virus təbiətli də olduğunu qeyd edirlər.

PLAZMON –hüceyrənin sitoplazmasında olan irsi faktorların məcmuu.

PLEYOTROPİYA –genin orqanizmin bir neçə xüsusiyyətinə təsir göstərməsi qabiliyyəti.

POLİGEN –kəmiyyət əlamətlərinin inkişafını təmin edən genlər (bax.Polimeriya).

POLİMERİYA –eyni əlamətin inkişafına oxşar təsiri göstərən müxtəlif genlərin olması hadisəsi.

POLİOPERMİYA –bir yumurta hüceyrəsinə birdən artıq spermatozoidin daxil olması.

POPULYASİYA –müəyyən ərazidə yaşayan, bir–biri ilə sərbəst cütləşən, bu və ya digər dərəcədə növün digər qruplarından təcrid olunmuş fərdlər qrupuna deyilir.

PROTOTROF –vəhşi bakteriya və ya köbələk ştammı olub, özünə lazım olan bütün maddələrin sintez edərək minimal qidalı mühitdə inkişaf edir.

PSEVDOALLELLİZİM –(yalançı allellik) eyni mutant əlamətin təzahürü bir genin müxtəlif sahələrinin mutasiyası nəticəsində baş verir.

RADİOPROTEKTOR –(bax.antimutagen).

REDUKSİYA –qametogenezdə xromosom sayının iki dəfə azlması.

REKON –genin ən kiçik quruluşu elementi olub, krossinqover nəticəsində bölünməyib, bu prossesdə tam vahid olaraq fəaliyət göstərir. Deməli, rekon rekombinasiya vahididir.

REKOMBİNASİYA –hibriddə qametlər əmələ gələrkən genlərin yenidən qruplaşması nəticəsində nəsildə əlamətlərin yeni uzlaşması.

REPORASİYA –fiziki və kimyəvi mutagenlər təsirindən DNT quruluşunda baş vermiş kiçik pozulmaların yenidən bərpa etməsi prosesi.

REPLİKASİYA –DNT –nin reduplikasiyası.

SENTROMER –(kinemaxor) mitoz və meyoz dövründə xromosomların qütblərə hərakətini idarə edən xromosom sahəsi. Müəyyən mərhələlərində sentromer hər bir xromosomu təşkil edən iki xromatidi birlikdə saxlayır.

SENTROSOM –bəzi ibtidai bitki və heyvan hüceyrələrində xüsusi cisimcik olub, bölünmə ilə artır.

SPERMATİD –insan və heyvanların erkəklərində meyozun mərhələsində. Meyoz sayəsində dörd spermatid əmələ gəlir ki, bunların da hər biri bir spermatozoidə çevrilir.

SPOR –sporogenez nəticəsində sporositlərdən əmələ gələn haploid rüşeym hüceyrəsi olub, nəsil növbələşməsində qeyri –cinsiyyətli çoxalmadan cinsiyyətli çoxalmaya keçid formadır.

SPORT –spontan somatik mutasiya olub, əvvəllər ingilis ədəbiyyatında mutasiya termini kimi işlənirdi.

STABİL OLMAYAN GEN –yüksək mutasiya qabiliyyətinə malik olan gen.

STERİLLİK –(dölsüzlük) cinsiyyətli yolla nəsil əmələ gətirmək xüsusiyyətinin azalması və ya tamam itməsi.

SUPERMUTAGEN –bir sıra kimyəvi mutagenlər olub, çox yüksək mutagen aktivliyə malikdir.

SUPERSSORLAR –(ingibitorlar) –homo və ya heteroziqot vəziyyətdə genlər olub, onlara allel olmayan mutant genlərin fəaliyyətini yatırdaraq, nəticədə həmin mutant geni daşıyan fərd “vəhşi” fenotipə malik olur.(bax. Epistaz).

TELOSENTRİK FRAQMENT –sentromerin uclarından birində olan xromosom fraqmenti.

TETRAPLOİD- hüceyrələri 4 genoma malik orqanizm.

TETRASOMİK –müəyyən tip xromosomun 4 dəfə iştirak etmiş olduğu orqanizm.

TƏMİZ XƏTT- həmişə öz-özünə tozlanan və hamısı bir homoziqot fərddən əmələ gələn bütün fərdlərin məcmuu.

TRANSDUKSİYA – bakeriyalarda genetik rekombinasiyası olub, bir bakteriya hüceyrəsində (donordan) genetik materialın bakteriofaqlar vasitəsilə digər bakteriya hüceyrəsinə (resipientə) köçürülməsi.

TRANSLYASİYA –genetik məlumatın m–RNT–si vasitəsilə spersifik zülalların quruluşuna ötürülməsi.

TRANSLOKASİYA –xromosomun hər hansı bir sahənin homoloji olmayan xromosomda yeni bir mövqeyə keçməsinə deyilir. Translokasiya demək olar ki, həmişə resiprok olur, yəni sahələr biri ilə yerini dəyişir.

TRANSFORMASİYA-bakteriyalarda xüsusi hibridləşmə üsulu olub, bu zaman bir bakteriya ştammına (donor) xas olan DNT digər ştamma (resipientə) daxil olur və onunla birləşir. Nəticədə resipientdə donorun xüsusiyyəti meydana çıxır.

TRİVALENT-ayrı-ayrı sahələri bir-biri ilə konyuqasiya edən 3 homoloji xromosomdan ibarət olan qrup. Trivalent meyozun ziqonema mərhələsində 1 metafazaya qədər olan dövründə rast gəlinir.

TRİHİBRİD-üç cüt allellə heteroziqot olan hibrid.

TRİPLOİD-somatik hüceyrələri üç əsas xromosom yığımına (3x) malik olan orqanizm. Əksərən dölsüz olur.

TRİSOMİK-müəyyən tip xromosomların 3 dəfə iştirak etdiyi fərd. Diploid növlərdə trisomikin xromosom kompleksi adi xromosom kompleksindən bir xromosom artıq olur. Onun 2n+1 və 2x+1 ilə işarə edirlər.

UNİVALENT-meyozda konyuqasiya etməyən xromosom.

FENOKOPİYA-qeyri-irsi dəyişkənlik əlamətinin irsi dəyişkənlik əlamətinə uyğun gəlməsi. Fenokopiya xarici mühitin təsirindən yaranmış morfozlardır.

FENOTİP-fərdin müəyyən inkişaf mərhələsində xarici əlamətlərinin məcmuu. Fenotip genotiplə xarici şəraitin qarşılıqlı təsirinin nəticəsidir.

FERTİL-döllü, həyatilik qabiliyyətinə malik nəsil verən orqanizm.

F₁-iki valideyn formasının cütləşməsindən alınan 1-ci nəsil. Sonrakı nəsillər F₂, F₃ və s. kimi işarə olunur.

FRAQMENT-xromosomun sentromeri olmayan (asentrik) və sentromeri olan (sentrik) qırılmış hissəsi.

XƏTT-heyvandarlıqda bir erkək törədicinin (məs., buğanın) nəsil üzrə seçilib yaradılmış qrupu.

XİAZM-meyozun 1 profazasının diplonema mərhələsində iki homoloji qeyri-bacı xromatidlərin çarpazlaşdığı (krossinqover) yerdə əmələ gəlmiş xüsusi fiqur.

XROMATİD-xromosomu uzununa təşkil edən iki sapdan biri olub, mitozda funksional vahiddir.

XROMATİN-hüceyrə nüvəsi maddəsi olub, xüsusi boyaqlarla rənglərdir. Xromatinin əsasını DNT və histonlar və az miqdarda da turş zülallar və RNT təşkil edir. Xromatinin-heteroxromatin və euxromatin növü ayırd edilir.

XROMOMERLƏR-xrononemin intensiv rənglənən sahəsi olub, meyozun profazasında leptonem və paxinem mərhələlərində daha aydın görünür. Bu zaman xromosomlar bir-birini əvəz edən qalınlaşmalardan (xromomerlərdən) ibarət nazik tel kimi görünür.

XROMOSENTR-xromosomların heteroxromatin sahələrinin qarışığından əmələ gəlmiş törəmə; xüsusilə drozofilin tüpürcək vəzilərinin hüceyrələrindəki xromosomlar üçün səciyyəvidir.

XROMOSOM-hüceyrənin nüvəsində öz-özünü törətmək qabiliyyətinə malik olan cisimlər olub, meyoz və mitozda müəyyən boyayıcılarla rənglənir və mikroskop altında aydın görünür. Orqanizmin irsi informasiyalarının maddi əsasıdır.

XROMOSOMLARIN AYRILMAMASI-meyozda və ya mitozda homoloji xromosomların ayrılmadan eyni hüceyrədə qalması.

XROMOSOM YIĞIMI-(kompleksi)-(bax.Genom).

XİMER-genetik cəhətdən müxtəlif hüceyrə qatlarından ibarət olan fərd.

HEKSAPLOİD-hüceyrələri 6 genoma malik orqanizmlər.

HOMOZİQOTLUQ-hər hansı xromosom və ya xromosom sahəsi tək halda olur. Belə hallarda istər homo və istərsə də heteroziqotluq olmur. Məs., drozofildə erkəklər y-xromosomunda hər hansı bir lokusu olmayan x-xromosomuna görə homoziqotdur.

HETEROQAMET CİNSİYYƏT-iki tip (məs., X və ya Y xromosomuna malik) qamet hazırlayan cinsiyyət. Bu cür qametlər cinsiyyətin müəyyənləşməsinə təsir göstərir. Yalnız bir tip (məs., X-xromosomu daşıyan) qamet hazırlayan cinsiyyət homoqamet cinsiyyət adlanır.

HETEROZİQOT-öyrənilən əlamətə (genə) görə fərqli qametlərin mayalanmasından əmələ gələn ziqot (məs., Aa).

HETEROZİS-valideyn formalarına nisbətən hibridlərin orqan və əlamətlərinin, həyatiliyinin və məhsuldarlığının güclənməsi.

HİBRİD GÜCLÜLÜYÜ-(bax. heterozais).

HOMOLOJİ XROMOSOM-diploid orqanizmlərdə adətən, hər xromosomdan 2 ədəd (poliploidlər və ikidən çox) olur. Bu xromosomlar hətta, bir neçə genlə fərqlənsələr belə homoloji hesab olunur. Xarici görünüşcə oxşarlıqdan başqa homoloji xromosomlar meyoz vaxtı konyuqasiya edir.

HOMOZİQOT-öyrənilən əlamətə görə oxşar qametlərin mayalanmasından əmələ gələn ziqot (məs., AA aa).

AZƏRBAYCAN RESPUBLIKASI KƏND TƏSƏRRÜFATI NAZIRLIYI

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT AQRAR UNIVERSITETI
GENETIKA

Fənni üzrə

P R O Q R A M
(AT020100-Aqronomluq və AT010100- Torpaqşünaslıq və aqrokimya

ixtisaslarının ali təhsilin bakalavr pilləsi üçün)

Gəncə-2017

Azərbaycan Dövlət Aqrar Universitetinin Elmi Şurasının (26.01.2017- ci il tarixli 76 saylı protokol), qərarı ilə nəşr edilməsi məsləhət görülmüşdür.

Genetika fənni üzrə
PROQRAM

Elmi redaktor: A.e.e.d. professor əvəzi N.Y.Seyidəliyev

Rəyçilər: 1. A.e.e.d., professor əvəzi İbrahimov Z.A., ADAU-nun Ekologiya

mühəndisliyi və meşəçilik kafedrasının professor əvəzi

2. A.e.f.d., dos. Məmmədov Q.Y., ADAU-nun, Bitkiçilik və

bitki mühafizəsi kafedrasının müdiri

Tərtib edənlər: prof əvəzi. N.Y.Seyidəliyev

dos. A.Q.İbrahimov

dos. F.H.Qurbanov

b/m. M.Z.Məmmədova

Azərbaycan Dövlət Aqrar Universitetinin nəşriyyatı, 2017

ÖN SÖZ
2016-cı ilin son məlumatlarından aydın olur ki, bir çox inkişaf etmiş ölkələrdə gen mühəndisliyi, kimyəvi genetika, bioloji genetika və tibbi genetika daha sürətlə inkişaf etməkdədir.Qeyd olunanların əsasını genetika təşkil edir. Son illərdə dünya əhalisinin üzləşdiyi və mübahisəli problemlərdən biri də insanların qida kimi istifadə etdikləri kənd təsərrüfatı və ərzaq məhsullarının keyfiyyəti, onların ekoloji cəhətdən təmizliyi və bioloji baxımdan təhlükəsizliyidir. Problemin yaranmasının əsas səbəbi isə biotexnologiyanın ən qabaqcıl istiqamətlərindən biri sayılan gen mühəndisliyi elminin nailiyyətlərinin nəticəsi kimi trasgen bitkilərin, başqa sözlə genetik modifikasiya etmiş bitkilərin yeni sortlarının yaradılması və onların kommersiya məqsədləri ilə geniş sahələrdə becərilməsi nəticəsində, istehsal edilmiş məhsulların bir çoxu ərzaq məhsullarının tərkib hissəsini təşkil etməsi olmuşdur.

Kənd təsərrüfatının müasir problemlərinin həll edilməsində genetika elminin xüsusi rolu vardır.

Müasir genetika daha geniş elm sahəsi olub, hüceyrələrin mikroskopiyasının və mikroskopik quruluşundan, onların funksiyasından, inkişafından, fiziki-kimyəvi xüsusiyyətlərindən bəhs edən elmdir.

Aqronomluq fakultəsinin,həmçinin kənd təsərrüfatı bitkilərinin genetikası və seleksiyası ixtisasında təhsil alan bakalavr tələbələr ixtisas fənnlərinə dərindən sahib olmaqdan ötəri genetikanı daha dəqiq bilməlidir.

Müasir tədrisin təşkilində genetika elmi mühüm rol oynayır. Belə ki, genetika elmi canlı orqanizmlərin irsiyyət və dəyişgənliyi haqqında elm sahəsi olub, onun bioloji elmlər arasında özünəməxsus yeri vardır.

İrsiyyət çoxalma prossesində öyrənilir. Təbiətdə prinsipcə bir-birindən fərqlənən iki cür çoxalma –cinsiyyətli və qeyri cinsiyyətli çoxalma mövcuddur.İrsi imkanların həyata keçirilməsi orqanizmdə genlərin qarşılıqlı təsirindən və mühit şəraiti ilə qarşılıqlı əlaqəsindən asılıdır.

Dəyişgənlik orqanizmin genotipinin dəyişməsinin nəticəsi olub, fərdlərin müxtəlif əlamət və xüsusiyyətə malik olması ilə xarakterizə olunur.

Genetikanın nəzəri və praktiki məsələlərini mənimsəməkdən ötrü onun əsas bölmələrinin praktiki məşğələlərdə tədrisi zəruridir.

Müasir genetika biotexnalogyanı ,gen mühəndisliyini geniş öyrənir və tətbiq edir .

Tələbə öyrənməlidir:

-genetikanın inkişaf tarixini, naliyyətlərini, gen mühəndisliyi, kosmik genetika, kimyəvi genetika, bioloji genetika əldə olunan müsbət işləri, problemlərini, məqsəd və vəzifələrini, onun tədqiqat üsullarını, müasir genetikanın vəzifələrini;

-genetikanın nəzəri əsaslarını;

-genetikanın tədqiqat üsullarını

-qeyri-cinsi və cinsi çoxalmanın sitoloji əsaslarını;

-genetik analiz:monohibrid, dihibrid,trihibrid və polihibrid çarpazlaşmalar;

-cins və cinslə ilişikli irsiyyət;

-krossinqover;

-Irsiyyətin xromosom nəzəriyyəsini

-İrsiyyətin molekulyar əsaslarını;

-modifikasiya, mutasiya, poliplodiya və xromosom dəyişgənliklərini;

-uzaq hibridləşdirməni;

-sitoplazmatik irsiyyəti,

-ontogenezin genetikasını,

-populyasiyada baş verən genetik dəyişgənlikləri;

-seleksiyanın genetik əsaslarını;

-ekoloji genetikanı;

-gen mühəndisliyini;

-transgen bitkilərin alınmasını;

-insan genetikasını.

Tələbə bacarmalıdır:

-mikroskoplarla və mikrotomlarla işləməyi;

-daimi və müvəqqəti preparatları hazırlamağı və onlardan istifadəni;

-irsiyyətin sitoloji əsaslarını;

-hüceyrənin quruluşunu, xromosomların morfologiyasını, mitozu, meyozu, cinsi

çoxalmanın sitogenetikasını;

-mikroskopla işləməyi;

-krossinqoverin tiplərinin müqayisəsini izah etməyi;

-hibridləşdirmə zamanı meydana çıxan əlamətlərin irsiliyini araşdırmağı;

-genetik xəritəni oxumağı;


Genetikanın predmeti
Hələ çox qədimdən müşahidə etmişlər ki, canlılar aləmi çoxalma yolu ilə həmişə özünə oxşar nəsil verir.

Hələ bizim eramızdan əvvəl yeddinci və onuncu minillikdən başlayaraq ayrı-ayrı insan qəbilələri yabanı bitki növlərini mədəni sortlara çevirməyə bağlamışlar. Bunun nəticəsində vəhşi heyvanlar və yabanı bitkilər yeni əlamət və xassələr əldə edərək daha sürətli təkamül prosesinə məruz qalmışdır.

Müasir genetikanın strukturu. Genetikanın əsas bölmələri: klassik genetika, sitogenetika, molekulyar genetika, fermentlərin genetikası və immunogenetika, mutagenezin genetikası, təkamül genetikası, fərdi inkişafın genetikası, insan genetikası, ekoloji genetika, genetik toksikologiya, riyazi genetika.

Tətbiq edilən genetika. Genetika müasir seleksiya və biotexnologiyanın nəzəri əsası kimi. Tibbdə və səhiyyə xidmətlərində genetikanın rolu. Təbiəti mühafizədə genetikanın rolu.

Genetikanın predmeti. Bioloji elmlər sistemində genetikanın yeri. İrsiyyət haqqında anlayış. Dəyişkənlik haqqında anlayış. Genetikanın tədqiqat üsulları. Genetikanın metodları.Genetikanın inkişaf tarixi.Genetika seleksiya və toxumçuluğun nəzəri əsasları kimi.Ətraf mühitin çirklənməsinin (mutagen çirklənmə) qarşısının alınması üsulları.

Genetik analizin metodları: Qibridoloqiçeskiy, genealoji,lizneüovıy, sitogenetik, biokimyəvi, riyazi modelləşdirməyin metodları, biotexnologiya metodları.

Genetikanın qısa tarixi

Mendeleyevə qədər ki dövrdə irsiyyət və dəyişkənlik haqqında təqdimatlar. Dəyişkənlikdə və irsilikdə qədim naturalistik fəlsəfə nümayəndələrinin fikirləri.

G.Mendelin işləri və onların əhəmiyəti

XX əsrdə genetika inkişafı.Genetikanın inkişafının əsas mərhələləri.T.X.Morqanın xromasom nəzəriyyəsi.

Klassik genetika. Mendelizm.

İrsiliyin öyrənilməsinin Hibridoloji meodu. G.Mendelin təcrübələri. İrsiliyin və dəyişkənliyin əsas qanunları. G.Mendel ilə qurulan irsiliyin qanunları. Bioloji qanunların hərəkətinin xüsusiyyətləri


İRSİYƏTİN SİTOLOJİ ƏSASLARI
Orqanizmlərin hüceyrəvi quruluşu. İşıq və elektron mikroskopiyasına görə hüceyrənin quruluşu. İrsi informasiyaların qorunmasında qorunmasında nüvənin və sitoplazmanın rolu. İrsi informasiyanın nəsildən-nəsilə keçirilməsində nüvənin və sitoplazmanın rolu.

Nüvə. Nüvənin quruluşu və kimyəvi tərkibi. Xromosomlar irsiyyətin maddi əsası kimi. Xromosomların kimyəvin tərkibi. Xromosomların sayı və morfologiyası. Kariotip haqqında anlayış. Xromosomların homolojiliyi. Xromosomların molekulyar quruluşu haqqında müasir təsəvvürlər

Qeyri-cinsi çoxalmanın sitoloji əsasları. Mitoz
Mitoz-cinsiyyətsiz çoxalma kimi, Mitoz bölünmənin mərhələləri, Mitoz- təbii seçmədə möhkəmlənmiş bir mexanizmdir. Orqanizmlərin qeyri-cinsi və yaxud vegetativ çoxalmasının əsasında hüceyrənin bölünməsi kimi. Təbii seçmədə mitozun rolu. Hüceyrənin bölünməsi orqanizmlərin çoxalmasında əsas dövr kimi. Bu prosesin iki əsas mərhələdən: nüvənin bölünməsi - kariokinez və sitoplazmanın bölünməsi – sitogenezdən ibarət olması. Hüceyrənin həyat tsiklində ardıcıl gedən fazalar: interfaza, profaza, prometafaza, metafaza, anafaza və telofaza. Bütün bu dövrlərin bir mitotik tsikli təşkil etməsi.
CINSIYYƏTLI ÇOXALMANIN SITOLOJI ƏSASLARI. MEYOZ
Hüceyrənin bölünməsi və onun bioloji əhəmiyyəti. Hüceyrənin bölünməsi prosesində irsi informasiyaların nəsildən-nəsilə keçirilməsi. Hüceyrənin mitotik tsikli. Meyozun fazaları. Mitotik tsikldə xromosomların fərdiliyinin qorunub saxlanması. Amitoz. Endomitoz. Politeniya.

Cinsi çoxalmada irsi informasiyaların nəsildən-nəslə keçirilməsi.

Meyoz. Onun fazaları. Xromosomların konyuqasiyası. Krossinqover. Xromosom sayının reduksiyası. Bitkilərdə sporogenez və qametogenez. Bitki və heyvan qametogenezlərində oxşar və fərqli cəhətlər.

Mayalanma prosesi. Örtülü toxumlu bitkilərdə ikiqat mayalanma. Kseniyalılıq hadisəsi. Cinsi çoxalmanın daimi olmayan tiplərində əlamətlərin nəsildən–nəslə keçirilməsi.

Meyoz-cinsiyyətli çoxalma kimi. Meyoz I- mərhələsində gedən proseslər. Meyoz II- mərhələsi- Reduksion-ekvasion bölünmə kimi. Cinsiyyətli çoxalan orqanizmlərdə cinsiyyət hüceyrələrinin hazırlanması prosesi. Leptonema, ziqonema, paxinema, diplonema, diakinez., interkinez. Heyvanlarda qametogenez, spermatogenez və oogenez. Bitkilərdə qametogenezin xüsusiyyətləri. Mikrosporogenez və mikroqameto.genez. Meqasporogenez ya meqaqametogenez. Mayalanma. Mayalanmanın mahiyyəti. Hevvanlarda mayalanma. Bitkilərdə mayalanma, Monospermiya, polispermiya..
GENLƏRIN ILIŞGƏNLIYI VƏ KROSSINQOVER
İlişikli irsiyyət hadisələri. İlişikli qrup saylarının xromosomlarının haploid sayına uyğun gəlməsi. İrsiyyətin nəsildən –nəslə və ilişikli keçirilməsi zamanı hibrid nəsillərində parçalanmanın xarakteri. İlişmə qruplarının təyini.

Krossinqover (xromosom kəsişmələri). Krossinqoverin mexanizmi.

Kəsişmənin çoxluğu və xromosomda genlərin xətti yerləşməsi. Birqat və çox qat kəsişmələr. İnterferensiya. Genlərin lokallaşması.

Xromosomların genetik xəritələri. Krossinqoverin sitoloji sübutu. Xromosomların kəsişməsinə təsir edən amillər. Meyotik rekombinasiyaların tipləri: bərabər və qeyri –bərabər krossinqover, konversiya, somatik (mitotik) rekombinasiya. Xromosomların sitoloji xəritələri. Xromosomların genetiki sitoloji xəritələrinin müqayisəsi. Təkamüldə və bitki seleksiyasında krossinqoverin və gen rekombinasiyalarının rolu.

İRSİYYƏTİN MOLEKULYAR ƏSASLARI
DNT –irsiyyətin əsas maddi daşıyıcısıdır. Nuklein turşularının irsiyyətdə rolunu müəyyən edən tədqiqatlar.

Transformasiya.Transduksiya. Ekzogen genetik informasiyanın hüceyrəyə daxil edilməsi. Nuklein turşularının strukturu və funksiyaları (DNT, RNT).Uotoson və Krik tərəfindən tədqiq edilən DNT modeli. DNT–nin növ spesifikası. Çarqaff qaydası.

DNT –nin süni yolla sintezi. DNT–nin replikasiyasının formaları. DNT-nin yarımkonservativ replikasiyası. Orqanoidlərdə (mitoxodrilərdə, plastidlərdə və prokariotlarda) olan DNT-nin quruluşu. Orqanoidlərdə (mitoxodrilərdə, plastidlərdə və prokariotlarda) olan DNT-nin replikasiyası.

Genetik kod. Genetik kodun xüsusiyyəti. Genetik kodun tripletliliyin eksperimental sübutu. Nukleid tripletlərin tərkibinin açılması sahəsində Nirenberq, Oçoa və başqalarının işləri.

HÜCEYRƏDƏ ZÜLAL SİNTEZİ
Hüceyrədə zülal sintezi. Zülalın biosintezi prosesində nüvə DNT–sinin informasiya, nəqliyyat və ribosom RNT–ləri ilə qarşılıqlı fəaliyyəti. Nəqliyyat RNT-nin quruluşu. Nəqliyyat RNT-nin sintezi. Transkripsiya. Translyasiya. Əks əlaqə problemi.

Zülal sintezinin nizamlanması. Bakteriyalarda fermentlərin sintezinə nəzarətin genetik sxemi. Nizamlayıcı genlər. Operon. Sturuktur genləri.

DNT eukariotlarında nukleotidlərin qeyri –adi və təkrarlanan ardıcıllıqları. Eukariot genlərin quruluşu: ekzonlar və intronlar.Gen mühəndisliyinin problemləri, genlərin seçilib ayrılma üsulları.(DNT –nin restriksiyası və fraqmentlərin klonlaşması, gen vektorları haqqında anlayışı) genlərin kimyəvi sintezi, bakteriya hüceyrələrində eukariot genlərin inteqrasiyası və ekspressiyası (bakteriya hüceyrəsində insan hormonlarının sintezi). Bitkilərdə transgenez. Mobil genetik elementlər. Eukariot genomuna virusların inteqrasiyası.
NÖVDAXİLİ HİBRİDLƏŞDİRMƏDƏ İRSİYYƏTİN ƏSAS

QANUNAUYĞUNLUQLARI
Mendel tərəfindən işlənib hazırlanmış hibridoloji təhlil metodunun xüsusiyyətləri və prinsipal əhəmiyyəti.Genetik işarələr: Çarpazlaşdırmaların və onların nəticələrinin qeydiyyatı.

Monohibrid qovuşmalar. Birinci nəsil hibridlərin eyniliyi qanunu. Dominantlıq və resessivlik dərəcəsi. Qametlərin saflığı qanunu. İkinci nəsil hibridlərin parçalanma qanunu. Pennet cədvəli. Homoziqotluq və heteroziqotluq. Genotip və fenotip haqqında anlayış. Resiprok. Qayıtma və analizedici çarpazlaşdırmalar.

Dihibrid və polihibrid çarpazlaşdırmalar. Əlamətlərin sərbəst kombinə edilmə qanunu. İkinci parçalanma zamanı fenotip və genotip siniflərin sayının təyini üçün ümumi düsturlar.

Parçalanmanın sitoloji əsasları. Tetrad analizi (qamet parçalanması). Parçalanmanın statistik xarakteri. Nəzəri gözlənilən və faktiki müşahidə olunan parçalanmaların müqayisəsi. Alınmış tərəddüdlərin x²(xi kvadrat) metodu üzrə qiymətləndrilməsi.

Mendelin işlərindən irəli gələn, irsiliyin əsas qanunauyğunluqları. İrsiyyətin diskret təbiəti. Genin nisbi daimliyi. Genin allel vəziyyəti. Genetikanın gələcək inkişafı və seleksiya nəzəriyyəsinin elmi əsaslandrılmasında Mendel işlərinin əhəmiyyəti. Genlərin qarşılıqlı təsir tipləri: komplementar –lılıq, epistaz, polimeriya. Modifaktor genlər, supressor genlər. Kəmiyyət elementlərinin nəsildən –nəsilə keçirilmə xüsusiyyətləri. Genetik analiz və onun bitki seleksiyasında əhəmiyyəti. Xarici mühit amillərinin, gen fəaliyyətinin üzə çıxmasına təsiri.
İRSİYYƏTİN XROMOSOM NƏZƏRİYYƏSİ

İrsi əlamətlərin nəsildən–nəsilə keçirilməsində xromosomların iştirakının sübut edilməsi. İrsiyyətin xromosom nəzəriyyəsinin yaradılmasında. Morqan məktəbinin işlərinin əhəmiyyəti.

Cinsin genetikası. Cinsin təyin edilməsinin xromosom mexanizmi. Cins üzrə parçalanma. Drozofildə cinsin təyin edilməsinin balans nəzəriyyəsi. Bitkilərdə cins və cinsi xromosomlar. Cinsi əlamətlərin inkişafına xarici və daxili mühit amillərinin təsiri. Cinslərin nisbətinin təcrübəvi dəyişdirilməsi və lazimi cins (erkək və ya dişi) fərdlərin alınması. Cinslə ilişikli əlamətlərin nəsildən –nəsilə keçirilməsi. Cinslə məhdudlaşan və cinsdən asılı olan əlamətlərin nəsildən –nəslə keçirilməsi. Cinslə ilişikli irsiyyət imkanlarının kənd təsərrüfatında təcrübəvi istifadə olunması (tut ipəkqurdu və.s)
SİTOPLAZMATİK İRSİYYƏT
Genlər və plazmogenlər.Plazmogenlərin nəzarəti altında əlamətlərin nəsildən-nəsilə keçməsinin xüsusiyyətləri.Sitoplazmanın öz-özünü bərpa edən orqanoidlərinin irsiyyətdə rolu (plastidlər, mitoxondirlər).Sitoplazmatik erkək dölsüzlük (SED).SED-in meydana gəlməsinəgenotipin təsiri.Hibrid toxumların alınmasında SED-dən istifadə edilmə.