Gidromelioratsiya

Muzlagan gruntlarga ishlov bersh navbatdagi asosiy ish quyidagilardir:

• 
  Sovuq tuproqqa qishda ishlab berish oldidan, (shudgorlash) yoki suvning muzlash nuqtasini pasaytirish, tuproqdagi minerallarning ham erishini ta’minlash, past issiqlik o'tkazuvchanlik bilan materiallarning qatlam-qatlamlarini muzlatishga qarshi himoya qilish zarur;
  
• 
  Ishlab chiqarish jarayonida muzlagan qatlamning faqatgina ish jarayonini olib borish uchun kerakli bo’lgan qisminigina olib tashlanadi. Sababi sovuq havoda ochiq tuproq gruntining yana muzlashi davom etaveradi.
  
• 
  Tuproqni muzlashdan himoya qilish usuli va uning rivojlanish texnologiyasi ushbu sharoitlarda mavjud bo'lgan turli variantlarni texnik-iqtisodiy qiyoslash yo'li bilan joyning tabiiy sharoitlari, ishchi guruhning iqtisodiy texnik bazasining salohiyatidan kelib chiqib tanlanadi.
  

Himoya qatlamlarining samaradorligi ularga ishlatilgan materiallarining qalinligi va issiqlik o'tkazuvchanligiga, havo harorati, shamol tezligiga, yerni muzlashdan himoya qilish zarur bo'lgan vaqtga va boshqalarga bog'liq.
Yassi qatlamlarni salbiy haroratlar boshlanishidan oldin, oldindan joylashtirishda issiqlik izolatsiyasining samaradorligi ortadi. Issiqlik paytidagi tuproqning harorati qanchalik baland bo'lsa, sovitish jarayoni qancha uzoq davom etishi mumkin va shuning uchun u bu holatda uzoq davom etadi.
Yumshoq materiallarning isituvchi qatlamlari ( somon, torf) transport yoki qurilish mashinalarining harakati natijasida yuzaga keladigan siqilishdan himoyalangan bo'lishi kerak, chunki bu materiallarning zichligi ortib, issiqlik izolyatsiyasi xususiyatlari kamayadi.
Oddiy va eng iqtisodiy jihatdan tuproq ishlarini olib boorish uchun 10-15 sm chuqurlikdagi tuproq qatlamining havo rejimini o’zgartirish, 25-35sm chuqurlikkacha oddiy shudgor qilish, mahsus uskunalar yordamida gruntning issiqlik o’tkazuvchanligi o’zgartiriladi.
Ishlov berib yumshatilgan tuproqning muzlashi atrofidagi zich gruntga nisbatan muzlashi sekinroq bo’ladi. Yumshatilgan tuproqning muzlatilgan qatlami ekskavatorlar yoki buldozerlar tomonidan kam quvvatli va nisbatan oson ishlov berib chiqilgan. Yumshatilgan tuproqning issiqlik ta'siri, unga qor birikishi bilan kuchayadi. Tuproq isitilishi, odatda, qishning uchdan bir qismida rivojlanish uchun rejalashtirilgan maydonlar uchun qo'llaniladi.
Tuproqni muzlatishdan himoya qilishning bir usuli suvning muzlash nuqtasini tushiradigan kimyoviy qo'shimchalar bilan boyitishdir. Ko'pincha CaCl₂ va NaCl tuzlari shu maqsadda ishlatiladi. Tuproqni boyitish ushbu tuzlarning yuzasiga eritma solishni o'z ichiga oladi. Yerga tushadigan tuz eritmalari yerdagi namlikning muzlash nuqtasini kamaytiradi va shu bilan uni muzlatishdan saqlaydi. Tuzli eritmalar bilan singdirilgan tuproq qatlami, o'z navbatida, asosiy qatlamlarni muzlashdan himoya qiladi.
Qo'llash zarur bo'lganda ba’zi bir boshqa usullardan ham qisqa muddatda muzlatishni kechiktirish uchun foydalanishimiz mumkin: tuproqni yumshatish, qorni ushlab turish yoki arzon mahalliy materiallardan himoya qatlamlarini qurish.

1-rasm. Jadal ish jarayoni

1-rasmda tasvirlangan voqeadan ko’rinib turibdiki 2 ta ish maydoni o’rab olingan, bunda birinchisi asosiy asbob-uskunalarni joylashtirish uchun, ikkinchisi esa ish jarayoni olib borilayotgan hudud hisoblanadi. Yerning muzlashidan oldin yerga ishlov beruvchi mashinalar bilan (ekskovator va buldozerlar) ishlov berilgan. Endigi ishlar esa kichik qo’l qurilmalari bilan amalga oshirilmoqda.


Qish mavsumida yer ishlarini muvaffaqiyatli bajarish uchun navbatdagi bir qancha ishlar ham qilinishi zarur:

• 
  Mahsus smenalik ekskovator qurilmalari bilan yerlarga ishlov berish;
  
• 
  Mehanik gruntga ishlov berish (ko’chuvchi va ko’chmas qurilmalar bilan yerlarni yumshatish-blok uslubi);
  
• 
  Eritish (sirt, radisuli va chuqur);
  
• 
  Tuproqni muzlatishdan himoya qilish.
  

Ushbu usullarning har biri transheyalar, xandaklar va ularni vertikal rejalashtirish uchun ishlatilishi mumkin, bu juda qimmatga tushadigan xolda kichik hajmdagi qazish uchun ishlatilishi mumkin.
Muzlatilgan tuproqlarda ekskavatorlar va boshqa uskunalarni (statik va dinamik tirgaklari va boshqalarni) samarali ishlatish ish jihozining dizayni, muzlatilgan tuproqning fizikaviy va mexanik xususiyatlari va muzlashning chuqurligiga bog'liq.
Ko'p hollarda muzlatilgan yerlarga ishlov berishning iqtisodiy jihatdan eng samarali yo'li portlovchi hisoblanadi. Uning mohiyati bu qatlam portlovchi quduqlari oldindan parmalab joylashtirilgan kichik portlatish moslamalari bilan kerakli muzlatilgan qatlamini maydalashdan iborat.
Bu usul bilan gruntning muzlagan qatlamini yumshatish muzlagan qatlam chuqurligi 0,4 metrdan oshmagan hollarda qo’llash tavsiya etiladi.
Muzlagan qatlam chuqurligi 0,4 dan 1,5 metrgacha bo’lsa teshik va yoriqlar hosil qilish h>1,5 metrdan bo’lsa skvajina va yoriqlar usuli bilan kotlavan va handaklar qazish iqtisodiy jihatdan ma’qul bo’lar ekan.
Muzlagan gruntlardan yo’llar ochishda asosan tuqroq qatlamlarini 0,65 m³ gacha bo'lgan kovushli ekskavatorlardan foydalaniladi va unda, bir-biridan 0,9 m masofada kesiladi; katta ekskavatorlar foydalanilganda 1 - 1,2 m masofada joylashtiriladi. Muzlagan yerlar yo’llar ochish uchun mahsus ko’p cho’michli ekskovatorlardan foydalanib gruntning muzlagan qismi kesib chiqiladi.