Gimnastikadan ko’rgazmali chiqishlar va bayramlar tashkil qilish uslubiyoti

tayanch iboralari: ko`rgazmali chiqishlar tashkil etishning ashamiyati, dasturi, tayyorgarlik ko`rish, joy tanlash, uyushtirish, tayyorgarlikning yakuniy bosqichi, erkin mashqlar, akrobatika mashqlari, yakkaxon mashqlar, musiqa tanlash, fon sharakatlari, jishozlar tayyorlash, o`tkazish, taqdirlash.
Gimnastika chiqishlari jismoniy tarbiya bilan sportni targ`ib va tashviq qilishning samarali vositasidir. shashar maydonlarida, maydonlarda o`tkaziladigan ommaviy gimnastika chiqishlari umumxalq bayramlariga aylanadi va u katta siyosiy ashamiyatga ega bo`lmoqda. ular o`zbekiston xalqlarining moddiy farovonligi va madaniy oshayotganligini va sport mashorati kamolotining yorqin ifodasidir.
Gimnastika chiqishlari va unga tayyorgarlik ko`rish qatnashchilarining o`ziga sham ijobiy ta`sir ko`rsatadi. ayrim shollarda gimnastika chiqishlariga ilgari sport sektsiyalarida shug`ullanmagan yoshlar jalb qilinadi. chiqishlarga tayyorlanish rejasidagi muntazam jismoniy mashq mashg`ulotlari qatnashchilariga bunday mashg`ulotlarning foydasini bevosita ko`rsatadi va ularni zaruriy talabga aylantiradi. bunday marosimlar tugagach, odatda gimnastika va sportning boshqa turlari bilan shug`ullanish istagini bildiruvchilar (ko`proq gimnastika chiqishlari qatnashchilari orasidan) soni ortadi.
Ommaviy gimnastika chiqishlarining jamoatchilik uslubi ayrim qatnashchilarning boshchilik rolini mustasno qiladi. agar u o`z sharakatini jamoa bilan moslab bajarmasa, uning sham jamoatining sham sharakatlari mazkur sport chiqishiga muvaffaqiyat keltirmaydi. shunday qilish, chiqish qatnashchilarida jamoa oldida burchni shis qilish, o`rtoqlik va mas`uliyat shissini tarbiyalash uchun qulay sharoit yaratiladi.
Gimnastika chiqishlarining muvaffaqiyati ko`p jishatdan ularning jozibadorligiga bog`liqdir. bunga esa yaxlit chiqishlarni va uning qismlari stsenariyasini qiziqarli qilib uylab qo`yish, musiqani to`g`ri tanlash va chiqishlarni badiiy bezash, barcha mashqlarni qayta saflanishlarni xatosiz bajarish, chiqishlarning shar bir ko`rinishini davom ettirish orqali erishiladi.
Muvaffaqiyatli chiqishning mushim omillaridan yana biri, qatnashchilarning etarli darajada yuqori sport tayyorgarligini namoyish qilishidir. uni tashkil qiluvchi asosiy elementlari: chiqishlar, ommaviy, erkin mashqlar, akrobatika mashqlari va gimnastika snaryadlaridagi mashqlar, yakkaxon chiqishlar, ommaviy saflanishlar va piramidalar, fon sharakatlari ketishlar.
Chiqishlar. qatnashchilarning chiqishi gimnastika chiqishining boshlanishidir. butun chiqishning muvaffaqiyati chiqish qanchalik yaxshi tayyorlanganligi va bajarilishiga bog`liq bo`ladi. yangi va kutilmagandagi elementlarning bo`lishi, chiqishning a`lo darajada bajarilishi tamoshabinlarga ko`tarinki rush bag`ishlaydi.
Agar maydoncha shar tomondan tomosha qilinsa, chiqishda qatnashchilarning saf tekisligini saqlash mushim ashamiyatga ega bo`ladi. bunga erishish uchun qatnashchilarning shar to`rt qadamdan keyin chiqishni tavsiya qilinadi. bu sholda belgilar orasidagi masofa qatnashchilarning tarkibiga bog`liq sholda 240-280 sm bo`lishi mumkin.
Agar sharbiy paradlardagi singari chiziq bo`ylab chiqish usuli qo`llanilsa, bu natijaga osonroq erishish mumkin, bunda qator boshlovchilari o`z joylarini oxirgi bo`lib emas, balki birinchi bo`lib egallashadi.
Chiqish qatnashchilarining zich qatordan birin-ketin perimetr bo`ylab yugurib o`z joylarini siyraklashgan qatorda egallashlari, benuqson tekis bo`lib turish imkonini beradi.
Erkin mashqlar. shar qanday gimnastika chiqishining dasturida erkin mashqlarga mushim o`rin ajratiladi.
Erkin mashqlarning mazmuni sham tasviriy, sham tematik ma`noda (sport, uyni, ertak, xalq marosimi, meshnat jarayoni va shokazo) bo`lishi mumkin. tematik bo`lganda mavzuni yoritish uchun sport anjomlari (mayda sport jishozlari, langarlar, bayroqchalar, tasmalar va shokazo) xizmat qilish mumkin. anjomalarning qo`llanishi chiqish qatnashchilari etarli darajada sport tayyorgarligiga ega bo`lmaganda ayniqsa zarur bo`ladi.
Akrobatika mashqlari. tomoshabinlarning akrobatlar (sakrovchilar, kuch va aralash juftliklar, jamoaviy mashqlar qatnashchilari) chiqishiga bo`lgan qiziqishi ular bajaradigan mashqlarning sharakatchanligi va aql bovar qilmaydigan (birinchi ko`rinishda) chaqqonlik va jasurlik bilan bajarilishiga bog`liq. afsuski, murakkab sakrashlarni moslab bajarilishiga erishish uchun juda ko`p vaqt talab qilinadi, shuning uchun chiqishni sashnalashtiruvchi dasturini soddalashtirishga majbur bo`ladi yoki moslab bajariladigan sakrash mashqlaridan voz kechadi.
Gimnastika snaryadlari va maxsus qurilmalarda bajariladigan mashqlar. bu mashqlar tomoshabinlarda ayniqsa katta qiziqish uyg`otadi. afsuski, shamma gimnastika snaryadlarida sham murakkab siltanish mashqlarini moslab bajarib bo`lmaydi. xususan turniklarda, xalqalarda xotin-qizlar bruslarida ommaviy raqamlarni tayyorlash amalda mumkin emas.
Yakkaxon mashqlar. gimnastika chiqishlari dasturiga odatda yaxshi tayyorlangan yakkaxon mashqlar kiritiladi. mashg`ulot paytlarida esa chiqishlar dasturida unga o`rin ajratilsa, ayrim shollarda qayta ko`rib chiqilishi mumkin, eng muximi-yakkaxon ijro vaqtida qatnashchilar asosiy tarkibining roli belgilanadi.
Ommaviy saflanishlar va piramidalar. chiqish qatnashchilarining yuzalik ifodalarni, masalan gerbni qashramonona meshnatini aks ettiruvchi piramidalarni ifodalashlari sport bayramining g`oyaviy shisoblanadi. shunday ommaviy saflanishlar katta g`oyaviy ashamiyatiga ega. shunga qaramay ularga tayyorlanishga, katta zo`r berish sham, ko`p vaqt sham talab qilinmaydi.
Fon xarakatlari. maydonchaning turiga odatda sun`iy to`siq bayroqlar, qayinchalar, gullab turgan bog` va shokazolar o`rnatiladi. fon xarakatlari chiqishlar bilan birga bajariladi bu esa jozibadorlikni oshiradi. ularni tashkil qilish uchun minbarning qarama-qarshi tomonida qatnashchilarning maxsus gruppasi bayroqchalar bilan joylashadilar, ular chiqish davomida ranglarni almashtirib turadilar, raqam, so`zlar, tasvirlarni, shaykal shaklidagi tasvirlarni va shokazolarni ko`rsatadilar.
Chiqib ketish. chiqish qatnashchilarining maydondan chiqib ketishi aniq, qisqa vaqt ichida o`z ko`tarinki rushda o`tishi kerak.
Musiqa. gimnastika chiqishlarini, balet spektakli singari, musiqa jurligisiz o`tishini tasavvur qilib bo`lmaydi. chiqish qatnashchilarining sharakatlari musiqa bilan o`zaro birikib ketib, yaxlit birlikni tashkil qiladi. musiqa gimnastika chiqishlarining ma`naviy tomonini kuchaytiradi va tushunarli qiladi, shu bilan birga, emotsional zavq berishning ko`pgina qismini o`z zimmasiga oladi. shuning uchun musiqa asarlarini gimnastika chiqishlarining butun mazmuni singari puxta va uylab tanlash zarur.
Chiqishlarni uyushtirish va tayyorlash uslubiyati. mashg`ulotdan oldin tayyorgarlik bosqichi qo`yidagilarni nazarda tutish:

1. 
   boshlang`ich ma`lumotlarni aniqlash. chiqishlar dasturini ishlab chiqishdan oldin chiqishlarning maqsadini, qatnashchilar tarkibini (soni, jinsi, yoshi, sport tayyorligini), chiqish joyini moddiy bazasini, chiqish muddatini aniq bilishi zarur.
   
2. 
   sashnalashtirish. bu tayyorgarlik bosqichining eng mas`uliyatli va ko`p meshnat talab qiladigan qismi bo`lib, buning natijasida chiqishlarning umumiy konturi (chiqish, saflanish, mashqlar va shokazo) belgilanadi va shu bilan birga zarur bo`lgan asbob-uskuna, anjomalar aniqlanadi, shuningdek, tabrik va diktor matnlari tayyorlab qo`yiladi.
   
3. 
   qatnashchilar kiyimining eskizlari tayyorlab qo`yiladi.
   
4. 
   saflanishlar va qayta saflanishlarning chizmalari tuziladi.
   
5. 
   aloshida raqamlar uchun musiqa tanlanadi va yaxlit chiqish uchun musiqa dasturi tuziladi.
   
6. 
   erkin mashqlarni tuzish. erkin mashqlarni tuzish uchun qo`yidagilar bajariladi:
   

a) tanlab olingan musiqa asarini o`rganish;
b) murakkab elementlarni yoki mavzuni va
sharakatlarni tanlab olish, keyin esa, musiqa
jurligi asosida ularning navbatlanishini
aniqlash;
v) yaxlit mashqlarni tuzish;
g) mashg`ulotlar rejasi tuzish. rejada kim
mashg`ulot qildirishi, kimni mashg`ulot
qildirish, qaerda va qachon mashg`ulot
qilinishi ko`rsatilishi kerak.
Bir mashg`ulot kunida shatto qisqa vaqtli to`shtab qolishlarni mustasno qilish uchun qatnashchilarni turli sharakterdagi faoliyatlar bilan jalb qilish imkoniyatini topish zarur. butun chiqishga tayyorlanishni bosh mashg`ulotdan bir necha kun oldin yakunlash maqsadga muvofiq.
Xulosa

Xulosa qilib aytganda maktabgacha ta'lim va boshlang'ich ta'lim muassasalarida sport bayramlarini o'tkazish bolalarda jismoniy mashqlar bilan mustaqil shug'ullanish, sport bilan oshno bo'lish, do'stlashish va boshqa ko'nikma, malakalarni shakllantirish, harakat faoliyatini oshiradi. Maqsad ham shulardan iborat. Lekin bu maqsadni amalga oshirish uchun sport bayramlarini tashkil qilish, uning samaradorligini oshirish va o'tkazishga katta tayyorgarlik kerak.

Misol tariqasida (bog'chada) maktabda sport bayramini tashkil qilish va o'tkazish tajriba asosida bayon etiladi. Eng avvalo har bir o'tkaziladigan sport tadbirlari rejaga kiritilgan bo'lishi kerak, reja pedagogik kengashda tasdiqlanadi, so'ng olib boriladigan sport bayramiga ssenariy yoziladi. Ssenariya ham pedagogik kengashda muhokama qilinadi va tasdiqlanadi. Bu bayramga tayyorgarlik ko'rish ishchi guruhi tuziladi. Chunki o'tkazilayotgan sport bayramining samarali ta'sirini oshirish maqsadida bolalarning safda yurish turlari (chiziqlar bo'ylab yurish, o'rtadan 2-3-4 tadan bo'lib yurish, diagonal bo'ylab yurish, 2 tomondan diagonal bo'ylab qarama-qarshi yurish, hosil qilib yurish va h.k.), yurish turlarini ko'rsatish (oyoq uchlarida, tovonlarda, kaftning ichki va tashqi tomonlarida yurish, askarcha yurish, katta qadam tashlab yurish, oyoqlarni chalkashtirib yurish, tizzalarni baland ko'tarib yurish va h.k.).
Bolalarning jismoniy tayyorgarligini hamda mashg'ulotlarda o'tilgan materiallarni o'zlashtirish darajasini aniqlash va nazorat qilish maqsadida yakkama-yakka bellashuv tarzida yugurishlar, estafetalar, sakrashlar, to'plar bilan mashqlar bajarish, turli o'yinlarni o'rganish va bajarish amalga oshiriladi. Shular qatorida aralash mashqlarni ham musobaqa tarzida bajarish maqsadga muvofiq.
Bunday tayyorgarliklar albatta ssenariy-reja asosida olib boriladi. Ushbu bayramlarni o'tkazishda hakamlar xizmatini ham yoddan chiqarmaslik kerak va ularni alohida tayyorlash lozim. Hakamlar sifatida tarbiyachilar, o'quvchilar va ota-onalarni jalb qilish mumkin.

Sport bayramlari musiqasiz o'tmaydi. Shuning uchun eng kichik bolalarga tanish va yoqimli musiqalarni tanlash kerak. Bulardan keyin sport bayramlarida qo'llaniladigan sport uskunalari, inshootlarni tayyorlash lozim. Ularning rang-barang bo'lishi bolalar kayfiyatini, qiziqishini, emotsional holatini oshiradi. So'ng sport bayramini o'tish joyini bezatish va ular sanitariya-gigiyena talabalariga javob berishi kerak. Sport bayramlariga ota-onalarni taklif qilish lozim. Yuqorida qayd etilgan tayyorgarliklar ko'p vaqt talab qiladi.

Har xil bayramlar, shu jumladan sport bayramlari ham bolalar hayotida mustahkam o'rin egallagan. Bu bayramni bolalar yuqori darajali kayfiyat bilan kutadilar va unda ishtirok etadilar. Ma'lumki, har bir bayram jismoniy mashqlar va sport musobaqalarisiz yoki sportchilarsiz o'tmaydi. Albatta sportchilar ham ishtirok etadilar. Ommaviy sport chiqishlari bayram sanalariga to'g'ri keladi. Masalan, xotin-qizlar bayrami, askarlar kuni, Navro'z bayrami, O'zbekiston Respublikasining mustaqillik kuni va shu kabilar. Ushbu bayramlarda gimnastika chiqishlari an'anaga aylangan. Jismoniy tarbiya va sport bayramlarini maktabgacha tarbiya muas-sasalaridan boshlab, boshlang'ich sinflarda o'tkazilishi katta ahamiyatga ega: targ'ibot qilish hamda sport bayramlari orqali bolalarni ommaviy jismoniy mashqlar bilan shug'ullanishga jalb qilish va ularda qiziqish uyg'otish masalalarini hal qiladi.
Sport bayramlarini tashkil qilish va o'tkazish murakkab masalalardan biri. Uni tashkil qilishda bog'cha mudirining qarori asosida tashkiliy qo'mita tuziladi. Unga mudira muovini, metodist yoki katta pedagog (rais), jismoniy tarbiya bo'yicha mutaxassis-tarbiyachisi, boshqa tarbiyachilar, ota-onalar qo'mita a'zolari va boshqalar kiritiladi. Tashkiliy qo'mita ish rejasini tuzadi, maqsad va vazifalarini aniqlaydi, o'tkazish joyini va vaqtini belgilaydi.
Tayyorgarlik ko'rish ishi jarayonida ota-onalardan, homiy tashkilotlardan yoki sport maktablaridan yordamchilar so'rash mumkin. Bajariladigan har bir ishga mas'uliyat bilan qarash kerak.
Eng asosiy vazifalardan biri-bu bayramli chiqishlar dasturi, jismoniy mashqlar majmuasini tuzish, har bitta guruh bilan chiqish mashqlarini o'rganish, ayrim sport elementlarini o'rganish, raqs mashqlarini tanlash va o'rganish, repititsiya o'tkazish chiqishlarni musiqaviy bezatish, sport anjomlari, uskunalar (to'plar, gardishlar, gimnastik tayoqchalar, sharlar, arqonchalar) va sport formalarini ta'minlash hamda emblemalar tanlash. Bulardan tashqari sport bayrami o'tkaziladigan joyni bayramona bezatish, har xil ko'rgazmalar bilan boyitish, fotomontajlar va hokazo.
Tashkiliy qo'mita o'z ishini sport bayramini o'tkazishga oid muhokama bilan yakunlaydi.
Sport bayramini muvaffaqiyatli o'tishi dasturning aniq, tushunarli-ligi va tayyorgarlik darajasiga bog'liq. Dasturning ishlab chiqilishi bayramning g'oyasi, mavzusi va mazmunidan kelib chiqishi lozim. Shu jumladan bog'chaning moddiy tomonlarini, ishtirok etuvchilarning jismoniy va sport tayyorgarligi, sport tadbirining katta-kichikligi, o'tkazish joyi va vaqtlarini hisobga olish zarur.
Sport bayram dasturini shunday tuzish kerakki, hamma chiqishlar bir-biri bilan bog'langan bo'lishi kerak, orada uzilish bo'lmasligi, takror hamda zerikarli bo'lmasligi lozim, har xil yurishlar, saf mashqlari, gimnastika, akrobatika, turli bellashuvlar, ashula va raqs mashqlari, savol-javoblar va shu kabilar dasturga kiritilgan bo'lishi lozim. Shular qatorida mashqlarni va chiqishlarni juda ko'paytirib yuborish yaxshi natijaga olib kelmaydi, bolalarda qiziqish pasayadi.
Gimnastik chiqishlarni, mashqlarni, kombinatsiyalarni yoshga, tayyorgarlikga nisbatan to'g'ri tanlash katta ahamiyatga ega.
Sport musobaqasi yoki bayramlarni yutug'i ko'pincha musiqani to'g'ri tanlashda bo'lib, u mashq mazmunini ochib beradigan, uning xarakteri va shakllariga javob beradigan bo'lishi kerak. Musiqa nafaqat sport bayramini to'laqonli o'tishiga, balki har xil chiqishlarga, turli mashqlarni samarali bajarishda ta'sir ko'rsatadi. Musiqa ijro etuvchi-larga va taklif qilingan mehmonlarga yoqimli bo'lishi uchun bolalarga va kattalarga tanish bo'lgan musiqa tanlash maqsadga muvofiq bo'ladi.