GiRİŞ amaç YÖntem

4.2 İzleyicilerin Afiş Algısı

İzleyicilerin afiş algılamalarına ilişkin olarak açımlayıcı faktör analizi uygulanmıştır. 15 maddeden oluşan ölçekte özdeğer (eigen value) ve yamaç eğim grafiği (scree plot) incelemesi sonucu 3 faktör grubunun ele alınabileceği görülmüştür. Özdeğeri 1‟den büyük ve minimum yükleme büyüklüğü. 40 kriteri kullanılan analize dahil edilen maddelerin genel olarak güvenilirlik katsayısı (Cronbach‟s α) .92 olarak hesaplanmıştır. Analiz sonucu ortaya konulan 3 faktör afişlere yönelik algılanmalarda toplam varyansın %61.92‟sini açıklamaktadır.

Tablo 1‟ten de anlaşılacağı üzere, izleyicilerin afiş algılamalarına yönelik ilk faktör uyarıcılık faktörüdür. Afişin izleyiciyi filmi izlemeye ikna etmeye yönelik maddeleri bir araya toplayan bu faktörde en yüksek yüklemeyi “dikkat çekicilik”, en düşük yüklemeyi de “kolay anlaşılabilirlik” maddeleri yapmaktadır. Uyarıcılık faktörü tek başına toplam varyansın %25.82‟sini açıklamaktadır. Faktör altında toplanan maddelerin güvenilirliği (Cronbach‟s α) .92, öz değeri 7.32 olarak hesaplanmıştır. Uyarıcılık faktörü katılımcıların demografik özellikleri ile karşılaştırıldığında cinsiyet ve medenî durum ile anlamlı farklılık göstermemektedir. Katılımcıların yaşı (r=.-12, p<.05),eğitim düzeyi (r=-24,p<.001) ve gelir düzeyi (r=.-19, p<.01) ile uyarıcılık faktörü arasında negatif yönde,zayıf ve anlamlı ilişkiler tespit edilmiştir.Buna göre yaş,eğitim düzeyi ve gelir düzeyi arttıkça,deneklerin uyarıcılık algılamaları azalmaktadır.

İkinci faktör tasarım faktörü olarak adlandırılabilecek afişin görselliğine yönelik maddeleri bir araya toplamaktadır. Tasarım faktörü tek başına toplam varyansın %19.26‟sını açıklamaktadır. Faktör altında toplanan maddelerin güvenilirliği (Cronbach‟s α) .82, öz değeri 1.49 olarak hesaplanmıştır. Tasarım faktörü katılımcıların demografik özellikleri ile karşılaştırıldığında; cinsiyet, medenî durum ve yaş ile anlamlı farklılaşma tespit edilememiştir. Katılımcıların eğitim düzeyi (r=.-22, p<.001) ve gelir düzeyi (r=.-14, p<.05) ile tasarım faktörü arasında negatif yönde,zayıf ve anlamlı ilişkiler tespit edilmiştir. Söz konusu anlamlı ilişkilere göre, eğitim ve gelir düzeyi arttıkça tasarım faktörüne verilen önem azalmaktadır. İzleyicilerin afiş algılamalarına yönelik üçüncü ve son faktör bilgilendiricilik faktörü olarak adlandırılabilecek ve filmin türü, konusu, oyuncuları, yönetmeni vb. hakkında bilgiler verme yönünde maddeleri bir araya toplamaktadır. Bilgilendiricilik faktörü tek başına toplam varyansın %16.84‟ünü açıklamaktadır. Faktör altında toplanan maddelerin güvenilirliği (Cronbach‟s α) .68, öz değeri 1.09 olarak hesaplanmıştır. İzlenecek filmlerin afişlerinin bilgilendiriciliğine dair algılamalar kadınlar için ( = 3.79), erkekler için olduğundan ( = 3.57) daha yüksektir (t= 2.52, p<.05).özetle erkeklere nazaran kadınların izleyecekleri filmlerin afişlerinin bilgilendiricilik algılamaları daha yüksektir.Katılımcıların diğer demografik özellikleri ile afişin bilgilendiriciliğine ilişkin algılamalar faktörü arasında anlamlı farklılık tespit edilememiştir.

3. Afişi Beğenilme Düzeyi ve Afişin Algısal Özellikleri İlişkisi

Katılımcıların izlemek üzere gelmiş oldukları filmin afişini beğenme düzeyleri ile demografik özellikleri karşılaştırıldığında cinsiyet, medenî durum ve eğitim düzeyi ile anlamlı farklılık göstermediği görülmüştür. Ancak katılımcıların gelir düzeyi ile afişi beğenme düzeyleri arasında zayıf olmakla beraber negatif yönde ve anlamlı bir ilişki bulunmaktadır (r= -.180, p<.01).Buna göre,katılımcıların gelir düzeyi arttıkça afişin beğenilme düzeyi azalmaktadır.

Afişin beğenilme düzeyi ile afişin algısal özelliklerini belirleyen faktörler karşılaştırıldığında ise, afişin beğenilme düzeyi ile uyarıcılık faktörü(r=.262,p<001)ve tasarım faktörü(r=.218,p<.001)arasında pozitif yönde,zayıf ve anlamlı ilişkiler tespit edilmiştir.Buna göre afişin uyarıcılık ve tasarım algılamaları arttıkça,afişin beğenilme düzeyi de artmaktadır.Bilgilendiricilik algılamaları ile afişin beğenilme düzeyi arasında ise anlamlı bir ilişki tespit edilememiştir.

Afişin beğenilme düzeyinin izlenilecek filme karar vermeyi etkileyip etkilemediğini sınamak amacıyla gerçekleştirilen doğrusal regresyon analizi sonucuna göre,afişin beğenilme düzeyi izlenilecek filme karar vermeyi açıklayan anlamlı bir model oluşturmamaktadır. (R²=0.07, p= 1.355).

4. AFİŞ USTALARI 5.1 İbrahim Enez

Samsunlu İbrahim Küçükenez'in yaşamına, ilginç bir anısıyla giriş yapalım. İyi de Enez, Trabzon doğumlu değil mi? O halde nasıl Samsunlu oluyor? Enez, dört yaşlarında ailesiyle birlikte Trabzon'dan Samsun'a göç ediyorsa ne yapsın. Çocukluğu, gençliği, lise yaşamı, iş hayatına atılışı, o yörede geçiyorsa, o yörede bilinçleniyorsa, ister istemez Samsun'la özdeşleşiyor demektir.

Şimdi bir anısıyla söze başlayacağımız İbrahim Enez kim? O, film afişlerinde kısaltılmış bir imza, Soyadının uzunluğu nedeniyle ''Küçük'' sözünü atıvermiş, kime ne? Ama o, ''Küçükenez'' değil ''Büyükenez'' gerçekte.

''1953 yılında Samsun Park Sineması'na ''Cehennem Yürüyüşü'' adlı bir yabancı filmin fener afişini yapmıştım. Bu fener-afiş, sinemanın önüne, kurulmuş ''tak''ın üzerine asıldı. Afişlerin üzerindeki kadın resmi bir playboy takviminden alınmıştı. Tak'ın altından gelip geçen herkes, ilgiyle kadına bakıyordu. Halkın büyük ilgisini çekmiş olmalı ki, rakip sinemanın patronu, beni emniyet müdürlüğüne şikayet etmişti. Onlara göre afişteki kadın müstehcendi. Bir baktım ertesi gün benim fener taktan hemen indirilmiş. Nöbetçi mahkemede sorgulanırken hakim karşısında tir tir titriyordum. O günlerde 20 yaşındayım. Sonra bilirkişi tayin edilince, resmin müstehcen olmadığı raporu verildi. Ve ben de beraat ettim.''1933 doğumlu İbrahim Enez, Samsun Ticart Lisesinde okurken, onu ilk kez resim öğretmeni keşfeder. O yıllarda Küçük Enez, jilet gibi birtakım tanıtım reklamları çizmektedir, lise sıralarında. Ama asıl amacı sinema afişleri yapmaktadır. Çocukluk günlerinde izlediği filmlerin büyüsüyle bir sinema tutkunu olmuştur. Gençlik yıllarında ise dönemin ünlü afiş çizerlerinden Firuz Aşkın, Bedri Koraman, Kemal Borteçin, Remzi Türemen ve Cemal Dündar'ın yaptığı Türk film afişlerinin etkisi altındadır. Ve bir süre sonra da Samsun sinemaları için fener afişleri yaparak işe başlar. İbrahim Enez, o işe başladığı ilk çalışma dönemlerini şöyle dile getirir :

''Boyama işine başlayabilmemiz için, önce toprak boyaları, kaynattığımız boncuk tutkalıyla karıştırdık. Tutkalla karıştırılmasının nedeni, yağmurlu günlerde bezin üzerindeki boyaların akmasını önlemekti. Sonra da kullanacağımız renkleri ve boyaları elde ederdik. İşte o boyalarla sinemalara büyük fener afişleri yapmaya başlardım. Tüm bu boyama çalışması bez üzerinde şekilleniyordu. Bu çalışmalar sırasında en büyük yardımcım eşim Elçin Küçünez'di. Elçin, Kız Sanat Okulu mezunu olduğu için, dikiş dikmeyi biliyordu. Enez'e karısının onu kıskanıp kıskanmadığı sorulmuş o da ''Eşim hep bana çok destek olmuştur. Beni kıskanmazdı. Onu setlere çok götürdüm. Fenerbahçe’de bir köşkte Sarmaşık Gülleri çekiliyordu. Hülya Koçyiğit, Ediz Hun, Suzan Avcı oynuyordu. Çoluk çocuk gittik sete. Suzan Avcı’nın benimle arası da iyiydi. Rahmetli Semih Sezerli, “Ya abi niye taktın bu milleti peşine bak burada Suzan da var” dedi. Bizim çocuk da gitti Suzan’a “Suzan Abla bana resim ver” dedi. Suzan da “Çocuğum ben babana resim veririm o sana verir” dedi. Çocuk gelip bana, “Baba Suzan Abla sana resim verecekmiş, sen bana vereceksin” deyince gülmeye başladılar. Böyle hoş takılmalar olurdu.'' diye cevap vermiş. Enez 500'e yakın afiş yaptı. Rekor Enez'de. Fakat elinde hiç bir afişi kalmamıştır. Ona nedeni sorulduğunda ''Arşivimi bir depoda tutuyordum. Üst katında bir organizatör vardı. Suyu açık bırakıp gidince bütün gece akan sular alt kata indi ve afişlerim birbirine yapıştı. Açmak artık imkansızdı. Maalesef hepsi atıldı.'' cevabını vermiştir. 1975'te el çalışmalarını yok eden teknoloji sinemaya girmiş oldu. Afişte sanat lezzeti o dönemlerde bitti.

5.2 Enez’in İlk Dönem Afişleri

• 
  Acı (Yılmaz Güney)
  
• 
  Acı İntikam (Çetin İnanç)
  
• 
  Acemi Çapkın (Nejat Saydam)
  
• 
  Aç Kurtlar (Yılmaz Güney)
  
• 
  Açlık (Bilge Olgaç)
  
• 
  Adanalı Tayfur (Zafer Davutoğlu)
  
• 
  Affedilmeyen Suç (Yavuz Figenli)
  
• 
  Affet Beni Allahım (Yavuz Figenli)
  
• 
  Ağa Düşen Kadın (Yücel Uçanoğlu)
  
• 
  Ağlayan Bir Ömür (Nejat Saydam)
  
• 
  Ah Deme Oh De (Nazmi Özer)
  
• 
  Ailenin Yüz Karası (Aram Gülyüz)
  
• 
  Akrep Kuyruğu (Cevat Şahiner)
  
• 
  Ali Cengiz Oyunu (Halit Refiğ)
  
• 
  Allaha Adanan Toprak (Yavuz Figenli)
  
• 
  Altın Kollu Adam (Aram Gülyüz)
  
• 
  Amansız Takip (Semih Evin)
  
• 
  Amber (Suat Yusuf)
  
• 
  Anadolu Kızı (Hüsnü Cantürk)
  
• 
  Antika Karyola (Yücel Uçanoğlu)
  
• 
  Aptal Şampiyon (Hulki Saner)
  
• 
  Arslanların Dönüşü (Yılmaz Atadeniz)
  
• 
  Asker Anası (Asaf Tengiz)
  
• 
  Asker Arkadaşım (Yavuz Yalınkılıç)
  
• 
  Asi Kalpler (Nejat Saydam)
  
• 
  Asiye Nasıl Kurtulur (Nejat Saydam)
  
• 
  Aşk Dönemeci (Çetin İnanç)
  
• 
  Aşk Eski Bir Yalan (İlhan Engin)
  
• 
  Aşk Hikayesi (Nejat Saydam)
  
• 
  Aşk Mabudesi (Nejat Saydam)
  
• 
  Aşk Uğruna (Nejat Saydam)
  
• 
  Ateş Gibi Kadın (Aram Gülyüz)
  
• 
  Ava Giden Avlanır (Hulki Saner)
  
• 
  Avare (Remiz A. Jöntürk)
  
• 
  Ayrılık Şarkısı (Ü.Erakalın)
  
• 
  Ayşecik Çıtıpıtı Kız (Hulki Saner)
  
• 
  Ayşem (Nejat Saydam)
  
• 
  Babacan (Natuk Baytan)
  
• 
  Babaların Babası (Natuk Baytan)
  
• 
  Babalık (Melih Gülgen)
  
• 
  Bacım (Yücel Uçanoğlu)
  
• 
  Bahar’ınGülleri Açtı (Muharrem Gürses)
  
• 
  Bana Annemi Anlat (Osman F. Seden)
  
• 
  Barut Fıçısı (Zafer Davutoğlu)
  
• 
  Başlık (Kemal İnci)
  
• 
  Batan Güneş (Temel Gürsu)
  
• 
  Bebek (İhsan Yüce)
  
• 
  Beleş Osman (Kemal İnci)
  
• 
  Ben Öldükçe Yaşarım (Duygu Sağıroğlu)
  
• 
  Beni Katil Yaptılar (Nişan Hancer)
  
• 
  Benim Adım Kerim (Yılmaz Güney)
  
• 
  Benim Altı Sevgilim (Tolgay Ziyal)
  
• 
  Benim Gibi Sevenler (Temel Gürsu)
  
• 
  Berduş
  
• 
  Beyaz Güvercin (Nejat Saydam)
  
• 
  Beyaz Kuş (Oksal Pekmezoğlu)
  
• 
  Beyoğlu’nda Vuruşanlar (Ertem Göreç)
  
• 
  Bıçaklar Fora(Hasan Kazankaya)
  
• 
  Bin Defa Ölürüm (Nejat Saydam)
  
• 
  Bir Aşk Yeter (Haşim Turyan)
  
• 
  Bir Caniye Gönül Verdim (İlhan Engin)
  
• 
  Bir Garip Adam ( Nurettin Alpan)
  
• 
  Bize de mi Numara (Seyfi Havaeri)
  
• 
  Bomba Gibi Kız (Orhan Aksoy)
  
• 
  Buruk Acı (Nejat Saydam)
  
• 
  Buzlar Çözülmeden (Nejat Saydam)
  
• 
  Bülbül Yuvası (Nejat Saydam)
  
• 
  Büyük Şehrin Kanunu (Cavit Yörüklü)
  
• 
  Son Tren (Nejat Saydam)
  
• 
  Sonsuz Geceler (Aydın Arakon)
  
• 
  Sosyete Behçet (Yavuz Figenli)
  
• 
  Söyleyin Genç Kızlara (Hasan Kazankaya)
  
• 
  Şahit (Vural Pakel)
  
• 
  Şalvar Bank (Hulki Saner)
  
• 
  Şehrazat (Halit Refiğ)
  
• 
  Şenlik Var (Nejat Saydam)
  
• 
  Şeyh Ahmet (Hüsnü Cantürk)
  
• 
  Şeytan (Metin Erksan)
  
• 
  Şeytan Kayaları (İlhan Filmer)
  
• 
  Şeytanın Uşakları (İlhan Engin)
  
• 
  Şoför Parçası (Nurettin Erişen)
  
• 
  Taşra Kızı (Orhan Elmas)
  
• 
  Taşralı Kız (Ülkü Erakalın)
  
• 
  Tilki Selim (Nişan Hançer)
  
• 
  Tokat (Ümit Efekan)
  
• 
  Toprağın Kanı (Atıf Yılmaz)
  
• 
  Torpido Yılmaz (Cevat Okşugil)
  
• 
  Turist Ömer (Hulki Saner)
  
• 
  Turist Ömer Dümenciler Kralı (Hulki Saner)
  
• 
  Turist Ömer Uzay Yolunda (Hulki Saner)
  
• 
  Uçurumdaki Kadın (Aydın Arakon)
  
• 
  Umut (Yılmaz Güney)
  
• 
  Üç Öfkeli Genç (İlhan Engin)
  
• 
  Üçünüzü de Mıhlarım (Bilge Olgaç)
  
• 
  Vahşi Gelin (Nejat Saydam)
  
• 
  Vahşi Bir Kız Sevdim (Nejat Saydam)
  
• 
  Vatan Fedaileri (Şinasi Özonuk)
  
• 
  Ver Elini İstanbul (Aydın Arakon)
  
• 
  Vurguncular (Yılmaz Güney)
  
• 
  Vukuat Var (Yılmaz Güney)
  
• 
  Vurun Kahpeye (Orhan Aksoy)
  
• 
  Yakılacak Kitap (Süreyya Duru)
  
• 
  Yakut Gözlü Kedi (Nejat Saydam)
  
• 
  Yalnız Değiliz ( Ülkü Erakalın)
  
• 
  Yanık Kaval (Ülkü Erakalın)
  
• 
  Yan Kesici (Naki Yurter)
  
• 
  Yanmışım (Temel Gürsu)
  
• 
  Yarın Son Gündür (Yılmaz Güney)
  
• 
  Yaşamak İstiyorum (Semih Evin)
  
• 
  Yedi Adım Sonra (Yücel Uçanoğlu)
  
• 
  Yemin (Melih Gülgen)
  
• 
  Yılmayan Adam (İlhan Engin)
  
• 
  Yolsuz Memet (Asaf Tengiz)
  
• 
  Yumrukların Kanunu (Nişan Hançer)
  
• 
  Yumurcak Faka Basmaz (Aydın Arakon)
  
• 
  Yuvasızlar (İlhan Engin)
  
• 
  Zorla Evlendik (Dr. Alyanak)
  

SONUÇ

Sinema filmleri büyük emekler verilerek, zaman ve para harcanarak ortaya çıkartılan ürünlerdir. Film afişleri ise, izleyicileri filmden haberdar etmek, filmin çeşitli özellikleri hakkında bilgi vermek, dahası izleyiciyi cezbederek filmi izlemeye ikna etmek amacındadır. Bu araştırmada ilk olarak izleyicilerin gidecekleri filmi seçerken afişlere diğer bilgi kaynakları arasında ne kadar sıklıkla başvurdukları araştırılmıştır. Araştırma bulgularına göre, eğitim ve gelir düzeyleri arttıkça sinemaya gitme sıklıkları da artan izleyiciler izleyecekleri filme karar verirken bilgi kaynağı olarak en çok internetten, sonra TV ve arkadaşlardan faydalanmaktadır. Bir bilgi kaynağı olarak afiş ise, internet, TV ve arkadaşlar kadar olmasa da, dergi ve gazete gibi basılı medyalardan ve radyodan daha yararlı olmaktadır. Bu bulgu afişin izlenecek filme karar vermede önemli bir rolü olabileceğine inancı güçlendirmektedir. Ancak afişin filmi tanıtan bir kaynak olarak etkililiği eğitim seviyesine bağlıdır. Eğitim seviyesi yükseldikçe afişe göre karar verme davranışında azalma görülmektedir. Eğitim seviyesi daha yüksek izleyiciler karar vermeye yardımcı bir kaynak olarak basılı medyaya, afişten daha çok güvenmektedir. Bu bulgu pratikte, sinema salonları haricinde film afişlerinin asılacağı yerleri belirlerken kullanışlı olabilir.

KAYNAKÇA

Agah Özüm,Film Afişlerinin son ustalarından İbrahim Enez

Andre Bazın,Sinema Nedir?

Barış Matbaa, Doruk Yayıncılık 2011 İstanbul

D.K Halm,Bağımsız Sinema

Dost Kitapevi 1997 Ankara

Dönence Basım 2012 İstanbul

Emre Becer İletişim ve Grafik Tasarım

Fikret Hakan, Türk Sinema Tarihi

GEOFFREY NOWELL-SMITH,Dünya Sinema Tarihi

TEZ

Afişlerin Görsel Ve İşlevsel Olarak İncelenmesi