Görkəmli filosof ustad şəhid Mürtəza Mütəhhəri yeni kəlam elminin əsasını qoymuşdur

İMANIN ZİYALILIQ VƏ AZADLIQLA OLAN BAĞLILIĞI

Sarter və onun ardıcıllarının nəzərincə, azadlıq və ziyalılıq insanlıq me᾽yarı sayılır. Bu fikrin sahibləri insanların dərdinə şərik olub, tam agahlıqla yüksək insani məqsədlər səmtinə üz tutmuş şəxsləri, ziyalılı insanlar adlandırırlar. Qabaqcadan bu nəzəriyyə əleyhinə tənqid olaraq qeyd etdik ki, agahlıq mə᾽lumatdan başqa bir şey deyildir və yol işıqlandırmaqdan başqa bir iş görmür. Agahlıq insanlara məqsəd göstərməyə qadir deyildir.

Bütün bunlara əlavə edib demək lazımdır ki, Sarter və başqalarının nəzərdə tutduğu ziyalılıq məsələsinin izahı dini iman bəhsini ortaya atmadan qətiyyən mümkün deyil.

Ziyalılıq məsələsi islam dini ədəbiyyatında ürəyiaçıq və xeyirxah adlanır. İnsanda ağıl və fikir mərkəzindən başqa, qəlb adlı daha bir başqa mərkəz də vardır. İnsan qəlbi aləmdə rəmzi şəkildə olan bir mərkəzdən daimi nur alaraq işıqlanır. Qəlbin işıqlanması nəticəsində insanda bir sıra hallar, o cümlədən başqalarının dərdi ilə şərik olma hissi üzə çıxır.

Hikmət alimləri deyir ki, elm və fəlsəfə insanlara başqalarının dərdinə şərik olma hissi bəxş etmir və təkcə onun şəxsi təbiətinə xidmət edir. Elm və fəlsəfənin fövqündə dayanan yüksək ruh coşqunluğu adlı bir qüvvə mövcuddur. Bu qüvvə insan ruhunun işıqlanmasına səbəb olur. Ola bilər bir şəxs, elm əhli olmayıb, heç bir dərs oxumadan ona həqiqi yolunu nişan verən aydın qəlb sahibi olsun. İmam Cə᾽fər Sadiq (ə) buyurmuşdur:

Elm, çox oxuyub öyrənməklə əldə olunmur. Elm, Allahın öz istədiyi şəxslərin qəlbinə saçdırdığı bir nurdur.

İmam Sadiq (ə) dövründə yaşayan Bəsri adlı bir şəxs, daxildə nəyəsə qarşı şövq hissi keçirdiyindən bildikləri onu qani etmirmiş. Bir neçə dəfə imam Sadiqin (ə) dərslərində iştirak etdikdən sonra başa düşür ki, axtardığı şeyi tapmışdır. Həzrətin hüzuruna gəlib şərh-halını ona söylədikdən sonra İmam buyurur: Sən axtardığın elm öyrədilib-öyrənilməklə əldə edilmir. O elmi əldə etmək üçün mədrəsəyə ustad yanına getməzlər. Sən istədiyin elm nura bənzəyən qəlbə saçılası bir elmdir. Bundan sonra İmam (ə) o şəxsə nəfsini islah etmək üçün bir neçə göstəriş verib deyir: Bunlara düzgün əməl et, özünü saflaşdır, axtardığın elm sənin öz batinindən coşacaqdır!

Buna əsasən demək olar ki, Əbuzər Qəffari bu cür insanlardan, yə᾽ni bu gün alimlər kimi fəlsəfə, riyaziyyat və başqa elmləri oxumamış, amma aydın fikirli və qəlbi səfalı nurla dolu bir şəxs olmuşdur.

Deməli, əgər insan pak olsa, özünü bütün çirkinliklərdən təmizləsə, mə᾽nəvi və hidayət nuru qəlbini işıqlandırıb onu düzgün yola yönəldəcəkdir. Bu cür insanlar məs᾽uliyyətli olub, öz əqidəsinə tam bağlı və bunun yolunda bütün fədakarlığa hazır olacaqdır.⁸