Guliston davlat universiteti b. A. Xasanov, A. A. Xashimov, A. B. Muxametov, A. A. Abduvohidov buxgalteriya hisobi

Lizing kelishuvi bo’yicha aktivlarni sotib olish. Bevosita lizing haqidagi kelishuv bo’yicha kompaniya aktivlarni foydalanishga oladi, agar bungacha u ushbu aktivlarga ega bo’lmagan bo’lsa. Asosiy lizing beruvchilar - ishlab chiqaruvchilar, moliyaviy kompaniyalar, banklar, mustaqil va xususiylashtirgan lizing kompaniyalar va jamoalar hisoblandi.
Kreditdan foydalanish yordamida lizingga olish (kreditli lizing). Yuqorida ko’rsatilgan ikki tomondan farqli ravishda kreditli lizingda uch tomon ishtirok etadi: lizing oluvchi, lizing beruvchi yoki ulushlik ishtirokchi, kreditor.
Lizing oluvchi nuqtai nazaridan kreditli lizing va boshqa lizing turlari o’rtasida hech qanday farq yo’q. Lizingga beruvchi esa, aktivlarni lizing kelishuvi shartlari bo’yicha sotib oladi va bu xaridni qisman investitsiyadagi o’z ulushidan to’laydi, aytaylik 20% (bu erdan “ulushli ishtirokchi” degan nom paydo bo’lgan). Qolgan 80% uzoq muddatli kreditor yoki kreditorlar tomonidan to’lanadi. Asosan kredit aktivlarning garovi, lizing va lizing haqi to’g’risidagi kelishuv orqali ta’minlanadi. Lizingga beruvchi qarzdor hisoblanadi. Aktivlarning egasi sifatida lizing beruvchi bu xildagi aktivlar bilan bog’liq hamma to’lovlarni ushlab qolish huquqiga ega.
Yerni lizingga olish. Odatda yerni lizingga olish operatsion lizingdir, chunki yerni ishlatish muddati chegaralanmagan. Agar lizing sotib olish yoki yerga egalik qilish huquqini berishni ko’zda tutsa, unda bunday operatsiya mohiyati bo’yicha muddatini uzaytirib sotish deb hisoblanadi va lizing kapitalizatsiyalashtirilishi lozim. Agar lizingga olingan mulkning bozor qiymati ichida yer narxi 25%dan pastni tashkil qilsa, operatsiya asbob-uskuna lizingi sifatida qaraladi. Agar yerning narxi 25%dan ko’proq bo’lsa, unda yer lizingi alohida hisobga olinadi.
Lizingning ustunliklari haqida yana quyidagilarni aytib o’tish mumkin.
Lizing pul mablag’lari bilan bog’liq muammolarni hal qilishi mumkin, chunki bu holda lizingga olingan aktiv qiymatining 100%igacha moliyalashtirilishi mumkin. Bank kreditlari odatda aktiv qiymatining 80% bilan chegaralanadi. Xuddi shuningdek lizingda qayd kilingan foiz stavkasi to’g’risida kelishish mumkin, bank kreditlari esa, suzuvchi foiz stavkalari bilan tavsiflanadi.
Lizing bitimlarini operatsion lizing sifatida tuzish mumkin, bu lizing oluvchiga qarz chegaralari mavjud bo’lganda, balansdan tashqari bo’lgan hisobotni moliyalashtirishga yo’l ochadi.
Ishga tushirilishi uzoq muddatni talab etuvchi uskunalarni tayyorlashga buyurtma berishdan ko’ra, foydalanishga tayyor bo’lgan uskunani lizingga olish qulaydir.
Ba’zida aktivlarga faqat vaqtincha, mavsumiy yoki birlamchi talab bo’ladi, bunday holda lizing doimo, foydalanishda bo’lgan aktivlarga egalik qilish noqulay bo’lgan muammolarni yo’q qilishga yordam beradi.
Egalik qilishga nisbatan qisqa muddat ichida aktivlarning lizingi lizing oluvchiga yangi mahsulotning va yuqori texnologik asbob-uskunaning eskirishidan “muhofaza” qilishga imkoniyat beradi.
Lizingning kamchiliklari haqida yana quyidagilarni aytish mumkin.
Lizingga olingan aktivlarning 100% moliyalashtirilishi shuningdek pul ko’rinishidagi yuqori darajadagi foizlarni anglatadi.
Mavsumiy lizingda asbob-uskuna kerak bo’lgan paytida topish mumkin bo’ladi deb kafolat berib bo’lmaydi, Undan tashqari, chegaralangan lizing foiz stavkalari belgilanishi mumkin.
Qisqa muddatli lizing asbob-uskuna eskirishidan himoya qilishi mumkin, ammo qisqa muddatli lizing haqi oddatda uzoqroq muddatli lizing haqidan baland bo’ladi (lizing beruvchi mumkin bo’lgan eskirish riskini qoplaydi).
Uzoq muddatli lizingda belgilangan stavka lizing beruvchi - kreditorni foiz stavkasi ko’tarilganda, zararlar xavfiga boshlaydi.