Guliston davlat universiteti b. A. Xasanov, A. A. Xashimov, A. B. Muxametov, A. A. Abduvohidov buxgalteriya hisobi

Investitsiyalar bo’yicha moliyaviy hisobotda yoritishlar. Moliyaviy hisobotlarda investitsiyalar bilan bog’liq quyidagi axborotlar yoritilishi lozim.
1. Investitsiyalarga nisbatan belgilangan korxona hisob siyosati, jumladan:
- investitsiyalarning haqqoniy qiymatini aniqlashda qo’llaniladigan usullar;
- investitsiyalarni qayta baholash paytida yuzaga keladigan farqlarni hisobdan chiqarish usullari.
2. Investitsiyalardan foizlar, royalti, dividendlar hamda investitsiyalarning oldi-sotdisidan tushgan katta miqdordagi tushumlar;
3. Moliyaviy qo’yilmalar to’g’risidagi axborotlar:
- investitsiyalar tarkibida bozor qiymatini aniqlash imkoniyati bo’lmagan qo’yilmalar mavjud bo’lsa, bu holatga to’sqinlik qilayotgan sabablar to’g’risidagi ma’lumotlar;
- investitsiyalar bo’yicha bir toifadan ikkinchisiga o’tkazish holatlari yuz bergan bo’lsa, ularning summasi;
- investitsiyalar bo’yicha mavjud bo’lgan cheklovlar.
4. Qayta baholash qiymatida hisobga olingan uzoq muddatli investitsiyalar bo’yicha:
- qayta baholashni o’tkazish davrini belgilash bo’yicha korxona siyosati;
- oxirgi qayta baholash sanasi;
- qayta baholashning asosi va tashqi baholovchini jalb qilish holatlari to’g’risidagi ma’lumot;
- hisobot davrida qayta baholash summasida yuz bergan o’zgarishlar va ularning tavsifi va boshqa ma’lumotlar.


5.8. Moliyaviy investitsiyalarni hisobga olishning soliqqa oid jihatlari

Soliq hisobi maqsadlarida sotish va boshqa hisobdan chiqarish paytida qimmatli qog’ozlarning qiymatini aniqlash tartibi O’zR Soliq kodeksining 324-329-moddalari bilan tartibga solinadi.

Soliqni hisobga olish maqsadida qimmatli qog’ozlarni sotish yoki boshqacha hisobdan chiqarish paytida tashkilot hisobdan chiqarilayotgan qimmatli qog’ozlar qiymatini xarajatlarga qo’shish uchun quyidagi usullardan birini mustaqil ravishda tanlashi mumkin:
- vaqti bo’yicha birinchi sotib olingan qiymati bilan (FIFO);
- birlik qiymati bo’yicha.
Bunday holda, moliyaviy aktivlarning qiymati yozishning tanlangan hisobdan chiqarish usuli tashkilotning hisob siyosatida belgilanishi kerak.
O’zR Soliq kodeksiga muvofiq beruvchi tashkilot xarajatlari, shu jumladan boshqa tashkilot ustav kapitaliga hissa shaklida bo’lsa ham, soliq maqsadlari uchun hisobga olinmagan xarajatlar hisoblanadi.
Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlarning dastlabki va qoldiq qiymati topshiruvchi tomondan mol-mulkni topshirish vaqtida soliq hisobi qoidalari bo’yicha hisobga olinadi, ular bo’yicha ma’lumotlar soliq hisobida aks ettiriladi.
O’zR soliq kodeksining 239-moddasi 4-qismi, 1-bandiga muvofiq mol-mulk va nomoddiy aktivlarni boshqa tashkilotlarning ustav kapitaliga o’tkazish realizatsiya aylanmasi deb e’tirof etiladi. Shuning uchun ustav kapitaliga berilgan bu badallar QQSga tortiladi. Shuningdek, boshqa tashkilotlarning ustav kapitaliga qo’shgan hissasida asosiy vositalar va nomoddiy aktivlarning o’tkazmalari QQS bilan tan olinadi, sotib olish bo’yicha to’langan QQS chegirib tashlanadi.
Agar tashkilot sotib olingan mol-mulk va (yoki) nomoddiy aktivni boshqa tashkilot hissasiga o’tkazish uchun mo’ljallanganligini oldindan bilsa, ular sotib olinganda etkazib beruvchi tomonidan taqdim etilgan QQS summalari hisobga olish uchun qabul qilinganda tegishli aktivning tannarxiga kiritilmasligi kerak.
Boshqa turdagi mol-mulklarga (materiallar, tayyor mahsulotlar, tovarlar) nisbatan ilgari chegirib tashlash uchun qabul qilingan QQSning butun summasi topshiruvchi tashkilotdan qayta tiklanmaydi.
Bunday hollarda undirilishi lozim bo’lgan QQS summalari o’tkazilgan mol-mulk qiymatiga kiritilmasligi, balki kuzatuvchi hujjatlarda alohida ko’rsatilishi lozim.
Soliq kodeksining 266-modda 4-qismiga muvofiq, mol-mulkni ustav fondiga (ustav kapitaliga) hissa sifatida qabul qilishda oluvchi mol-mulkni ustav fondiga o’tkazishda ishtirokchi tomonidan to’lanadigan soliq summasini hisobga olish huquqiga ega. Ustav kapitaliga hissa sifatida olingan asosiy vositalar, nomoddiy aktivlar va ko’chmas mulk ob’ektlari, shu jumladan, tugallanmagan qurilish ob’ektlari uchun, ularni o’tkazish vaqtida ishtirokchi tomonidan to’langan soliq, o’tkazilgan aktivlarni soliq to’lovchi-oluvchi tomonidan hisobga olinadi.
Buxgalteriya hisobi uchun mol-mulk va (yoki) nomoddiy aktivni boshqa tashkilot ustav kapitaliga hissa sifatida o’tkazishda undirilishi lozim bo’lgan QQS summasi topshiruvchi tashkilot moliyaviy qo’yilmalarining boshlang’ich qiymatiga kiritilmasligi kerak.
Soliq hisobi maqsadlarida QQSning tiklangan summasi O’zR Soliq kodeksining X “QQS” bo’limida berilgan foyda solig’i bo’yicha hisobga olinmagan xarajatlar bilan bog’liq bo’lib, o’tkazilgan mol-mulk va (yoki) nomoddiy aktiv qiymatiga kiritilmaydi.
Tiklangan QQS summalari uzatuvchi tashkilot tomonidan byudjetga to’lanadigan soliq summasini oshirishi kerak.