Guliston davlat universiteti b. A. Xasanov, A. A. Xashimov, A. B. Muxametov, A. A. Abduvohidov buxgalteriya hisobi

9.8. Tayyor mahsulotlarni hisobga olish bo’yicha amaliy mashg’ulot

Haqiqiy ishlab chiqarish tannarxida tayyor mahsulotlar hisobi

№1 misol

Korxona xaridorga 25 500 000 so’m miqdorida tayyor mahsulotlar jo’natdi (QQS summasi 3 825 000 so’m). Mahsulotning haqiqiy tannarxi 17 850 000 so’mni tashkil etdi. Etkazib berish shartlariga ko’ra, tayyor mahsulotga egalik qilish huquqi uning to’lovidan keyin o’tadi.
Korxona - mol etkazib beruvchining buxgalteriya hisobida ushbu operatsiyalar quyidagi hisobvaraqlar bog’lamasi bilan aks ettiriladi:

№	Xo’jalik operatsiyalari mazmuni	Summa (so’m)	Hisobvaraqlarning bog’lanishi
			Debet	Kredit
1	Xaridorga mahsulot jo’natildi, egalik qilish huquqi to’lovdan keyin o’tadi	17 850 000	2830	2810
2	Tayyor mahsulot uchun xaridor to’lovni amalga oshirdi	29 325 000	5110	4010
3	Mahsulot sotishdan olingan daromad aks ettirildi	25 500 000	4010	9010
4	Sotishdan hisoblangan QQS summasi	3 825 000	4010	6410
5	Sotilgan mahsulot tannarxi hisobdan chiqarildi	17 850 000	9110	2830
6	Realizatsiyadan daromad hisobvarag’i yopildi	25 500 000	9010	9910
7	Sotilgan mahsulot tannarxi hisobvarag’i yopildi	17 850 000	9910	9110
8	Tayyor mahsulotni sotishdan olingan moliyaviy natija aks ettirildi (25 500 000 – 17 850 000)	7 650 000	9910	8710

Tayyor mahsulot ishlab chiqarish rejali tannarx bo’yicha hisobi

№2 misol

Korxona “A” mahsulot ishlab chiqaradi va tayyor mahsulotlar tannarxini hisob narxi bilan aks ettiradi. 2019 yilning avgust oyi boshida omborxonada 30 000 dona “A”mahsuloti qoldig’i qolgan. Hisob narxi sifatida rejali tannarx qo’llaniladi va bir dona mahsulotning narxi 2500 so’m. Barcha tayyor mahsulotlarning rejali tannarxi – 75 000 000 so’m (30 000 dona. * 2500 so’m), tayyor mahsulot qoldig’iga to’g’ri keladigan og’ishlar summasi – 4 500 000 so’m (me’yordan ortiqcha xarajat). 2019 yilning avgust oyida kompaniya 75 000 dona “A” mahsulot ishlab chiqardi. Tayyor mahsulotlarning rejali tannarxi 187 500 000 so’mni (75 000 dona. * 2500 so’m) tashkil etdi. Mahsulot bo’yicha og’ishlar summasi 11 250 000 so’mni tashkil etdi (ortiqcha xarajat).
Shu oyda buyurtmachilarga 80 000 dona “A” mahsuloti jo’natildi. Jo’natilgan mahsulotlarning rejali tannarxi 200 000 000 so’mni (80 000 dona *2500 so’m) tashkil etdi.
Oldi-sotdi shartnomasiga ko’ra mahsulotlarga egalik qilish huquqi to’lovdan so’ng xaridorga o’tadi. Avgust oyida to’lov amalga oshirilmadi.
Korxona buxgalteriya hisobida ko’rib chiqilgan xo’jalik operatsiyalari quyidagi hisobvaraqlar bog’lamasi bo’yicha aks ettiriladi:

№	Xo’jalik operatsiyalari mazmuni	Summa (so’m)	Hisobvaraqlarning bog’lanishi
			Debet	Kredit
1	“A” mahsuloti rejali tannarx bo’yicha omborga qabul qilinadi	187 500 000	2810	2010
2	Rejali tannarxdan uning haqiqiy tannarxi o’rtasidagi og’ishlar aks ettiriladi	11 250 000	2810	2010
3	“A” mahsuloti xaridorga jo’natildi	200 000 000	2830	2810
4	Jo’natilgan mahsulotlar bo’yicha og’ishlar summasi hisobdan chiqarildi	12 000 000	2830	2810

Jo’natilgan mahsulotlarning haqiqiy tannarxini uning hisob bahosidan og’ish foizi (ortiqcha xarajat):

(4 500 000 so’m + 11 250 000 so’m) / (75 000 000 so’m + 187 500 000 so’m) x 100 % = 6,0 %.
Jo’natilgan mahsulotlar uchun og’ishlar summasi quyidagiga teng: 200 000 000 so’m x 6,0 % / 100 % = 12 000 000 so’m.