Guliston davlat universiteti b. A. Xasanov, A. A. Xashimov, A. B
1.8. Xo’jalik mablag’lari va ularning tashkil topish manbalari tasnifi
Mablag’larning tarkibi va ishlab chiqarish jarayonidagi funktsional roli bo’yicha turkumlanishi. Korxonalarning xo’jalik faoliyatini amalga oshirish uchun mo’ljallangan xo’jalik mablag’lari korxonaning o’ziniki, bank krediti sifatida korxonaga olinishi va qarzga olingan bo’lishlari mumkin. Shunga ko’ra ular buxgalteriya hisobida ikki yo’sinda: birinchidan, tarkibi, joylashishi va ishlab chiqarish jarayonidagi funktsional roli, ikkinchidan tashkil topish manbalari va qanday maqsadga mo’ljallanganligi bo’yicha turkumlanadi.
Xo’jalik mablag’larining tarkibi va joylashishi bo’yicha hisobga olish korxonaning muayyan mablag’lari (bino va inshootlar, mashinalar, ishlab chiqarish zahiralari, debitorlik qarzlar va h.k.) to’g’risida ma’lumot bersa, ularni vujudga kelish manbalari va tayinlanishi bo’yicha hisobda aks ettirish esa, bu mablag’larning xususiy mulk hamda ularning korxonaga biriktirilganligi yoki vaqtincha ishlatilayotganligi va xo’jalik mablag’larining qanday maqsadlarga mo’ljallanganligini aniqlash imkonini beradi.
Shunday qilib, eng umumiy ko’rinishda buxgalteriya hisobi predmetining mazmuni hisob ob’ektlarining iqtisodiy mohiyati orqali ochib beriladi, ya’ni xo’jalik mablag’lari (uzoq muddatli va joriy aktivlar), mablag’larning manbalari (xususiy kapital, zahiralar va majburiyatlar), korxona moliyaviy-xo’jalik faoliyatida amalga oshiriladigan xo’jalik muomalalari.
Xo’jalik mablag’larining tarkibi korxonalar faoliyatining yo’nalishiga bog’liq (sanoat, qishloq xo’jaligi, savdo, naqliyot va h.k.).
Xo’jalik yurituvchi sub’ekt aktivlari (mablag’lari) mohiyati, tarkibi va joylanishiga ko’ra ikkita guruhga bo’linadi (1.3-chizma).
I. Uzoq muddatli aktivlar.
II. Joriy aktivlar.
Asosiy vositalar tarkibiga quyidagi mezonlarga bir vaqtning o’zida javob beradigan moddiy aktivlar kiritiladi:
a) bir yildan ortiq xizmat muddati;
b) bir birlik (to’plam) uchun qiymati O’zRda (xarid paytida) belgilangan eng kam oylik ish haqi miqdorining ellik baravaridan ortiq bo’lgan buyumlar.
