3.5. Kredit va zayomlar bilan hisob-kitoblar hisobi
Kredit va qarzlarni rasmiylashtirish Fuqarolik kodeksining 41-bobiga muvofiq kredit va kredit shartnomalari bilan tartibga solinadi.
Qarz shartnomasi bo’yicha bir taraf (qarz beruvchi) ikkinchi tarafga (qarz oluvchiga) pul yoki turga xos alomatlari bilan belgilangan boshqa ashyolarni mulk qilib beradi, qarz oluvchi esa qarz beruvchiga bir yo’la yoki bo’lib-bo’lib, o’shancha summadagi pulni yoki qarzga olingan ashyolarning xili, sifati va miqdoriga baravar ashyolarni (qarz summasini) qaytarib berish majburiyatini oladi (O’zR FK 732 moddasi).
Agar qarz shartnomasi qarz oluvchining mablag’lardan aniq maqsadda (aniq maqsadli qarz) foydalanishi sharti bilan tuzilgan bo’lsa, qarz oluvchi qarz beruvchiga qarz summasidan aniq maqsadda foydalanilishini nazorat qilish imkoniyatini ta’minlab berishi shart.
Qarz oluvchi qarz shartnomasining qarz summasidan aniq maqsadda foydalanish haqidagi shartlarini bajarmagan taqdirda, agar shartnomada boshqacha tartib nazarda tutilgan bo’lmasa, qarz beruvchi qarz oluvchidan qarz summasini muddatidan oldin qaytarishni va tegishli foizlarni to’lashni talab qilishga haqli.
Kredit shartnomasi bo’yicha bir taraf - bank yoki boshqa kredit tashkiloti (kreditor) ikkinchi tarafga (qarz oluvchiga) shartnomada nazarda tutilgan miqdorda va shartlar asosida pul mablag’lari (kredit) berish, qarz oluvchi esa olingan pul summasini qaytarish va uning uchun foizlar to’lash majburiyatini oladi.
Qonun hujjatlariga muvofiq kredit tashkilotlari bo’lmagan tijorat tashkilotlarining kreditlashni amalga oshirishiga yo’l qo’yilgan hollarda kredit shartnomasi to’g’risidagi qoidalar bunday tijorat tashkilotlari amalga oshiradigan kreditlash munosabatlariga nisbatan qo’llanadi (O’zR FK 744 moddasi).
Kreditlar tasnifi. Kreditlar va qarzlar ular berilgan muddatga va ularning shakliga qarab ajratiladi.
Kreditlar va qarzlar berish muddatiga qarab bo’lishi mumkin:
- qisqa muddatli - bir yildan ortiq bo’lmagan muddatga;
- uzoq muddatli - bir yildan ortiq muddatga.
Kredit va qarzlar berish shakliga qarab bo’lishi mumkin:
- naqd pulda;
-natural shaklda.
Fuqarolik kodeksiga muvofiq kreditlar quyidagi turlarga bo’linadi:
1) bank krediti;
2) tovar krediti;
3) tijorat krediti.
