Guliston davlat universiteti karshibayeva lolaxon klichevna, egamqulov husniddin erkaboyevich

1.1-rasm. O‘zbekiston Respublikasi ma’muriy birliklarida sodir etilayotgan jinoyatlar soni

Jinoyat dinamikasini tahlil qilish shuni ko‘rsatadiki, 2010 va 2018-yy o‘rtasida jinoyatchilik darajasi bir xil emas edi. 2010-yildan 2016-yilgacha deyarli barcha viloyat va yirik shaharlarda jinoyatlar soni ko‘paydi. 2017-yildan beri jinoyatlar soni kamaydi. Bunga O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 14-martdagi PQ-2833-sonli “Huquqbuzarliklarning oldini olish va oldini olish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmoni ijrosini kiritish mumkin. Dastur tadbirlari natijasida Toshkentdagi jinoyatlar soni 2017-yildagi 23,030 dan 2018-yilda deyarli 7,148 gacha kamaydi.

Bundan tashqari, jinoyatchilarning yoshi, jinsi, etnik kelib chiqishi, ta’lim va ijtimoiy maqomini o‘rganish profilaktik ishlarning muhim manbai hisoblanadi. Jinoyatchilarning yoshi va jinsi tahlil qilinganda shuni ta’kidlash joizki, so‘nggi yillarda ayollar o‘rtasida jinoyatchilikning pasayishi kuzatilmoqda (2013-yilda 17,2% dan 2018-yilda 13,7% gacha). Yoshlar tomonidan sodir etilgan jinoyatlarning eng yuqori darajasi 31 yil va undan ziyodni tashkil etadi. So‘nggi 10 yil ichida o‘smirlar va yoshlar o‘rtasida jinoyatchilik kamaydi. Jumladan, 13 yoshdan 15 yoshgacha bo‘lgan jinoyatlar 2018 yilda 2008 yilga nisbatan 3 marta, 16-17 yoshgacha 2,3 marta, 18-24 yoshgacha 1,8 marta va 1,3-30 yoshda sodir etilgan. kamayib boradi. Biroq, jinoyatlar bilan kasallanish 31 va undan katta yoshdagilar orasida ko‘paygan.
2010-2018 yillarga kelib jinoyatlar tahliliga ko‘ra, o‘g‘rilik, bezorilik, talonchilik, firibgarlik, xo‘jalik asoslari, xo‘jalik faoliyati, hokimiyat tartiboti kabi jinoyatlar soni bir xilda bo‘lmagan. Ularning aksariyati 2010 va 2016-yillar orasida oshdi va 2017-2018-yillarda kamaydi. Yillar davomida jinoyatchilikning deyarli barcha turlarida sezilarli darajada pasayish kuzatildi. Shu bilan birga, umumiy jinoyatchilik darajasi bo‘yicha og‘ir va o‘ta og‘ir jinoyatlar ko‘payganini ta’kidlash lozim. Misol uchun, 2018-yilda, harakat qotillik va qotillik xabar hollarda soni umumiy sonining 0,1%, halokatli transport, 1.7% avtomobil foydalanish, jarohatlanish hollari 0.7% va dori bilan bog‘liq jinoyatlar 1,5% ga oshdi. Bu jinoyat miqdori kamayganligini va uning sifati oshganligini bildiradi. Bunday jarayon, albatta, ijobiy emas.
Geokrimenogen vaziyatning eng yaxshi qamrovi shahar va qishloq joylarini guruhlash va har bir hududiy birlik doirasida jinoyatchilik strukturasini tahlil qilish bilan ta’minlanadi. Chunki turli kattalikdagi shahar va qishloqlarda jinoyatchilikning turli shakllari mavjud. Jumladan, Toshkent shahrida jinoyatchilikning eng yuqori darajasi va Qoraqalpog‘iston Respublikasida eng past darajasi jinoyatchilikning turli shakllarida topilgan. Qoraqalpog‘iston shahrida eng og‘ir va o‘ta og‘ir jinoyat: giyohvandlik, halokatli yo‘l-transport hodisalari, zo‘rlash, firibgarlik va tovlamachilik keng tarqalgan. Sovuqqonlik, iqtisodiy asoslarga qarshi jinoyatlar, o‘lik holda yo‘l-transport hodisalari kabi jinoyatlar ancha yuqori. Bunga tabiiy, ijtimoiy-iqtisodiy, demografik va geoekologik geokrimenogen holatga ta’sir etuvchi omillar. Bundan tashqari, jinoiy tergovning kriminologik holatini aks ettiruvchi tezkor xaritalarni yaratish muhim ahamiyatga ega. Agar kartochkalarda iqtisodiy tarmoq, aksincha, joylarning demografik va etnografik xususiyatlari haqida ma’lumot berilsa, mutaxassis jinoyatning qayerda bo‘lishi mumkinligini oldindan aytib bera oladi. Jinoyatchilikning yuqoridagi tahlili, omillar va holatlarni hisobga olgan holda, mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi geokrimenogen holatga ijobiy ta’sir ko‘rsatishini ko‘rsatdi. Geokriminogen vaziyat nafaqat jinoyatchilikning mintaqaviy xususiyatini o‘rganadi, balki uning yilning turli fasllari va davrlarida, jinoyatchilarning ijtimoiy-demografik tuzilishi va alohida jinoyatlarning shart-sharoitlari va sabablarini o‘rganadi.
Bugungi kunda Prezident Shavkat Mirziyoyev jinoyatchilikka qarshi kurashga alohida e’tibor qaratmoqda. “Agar oilalar muammolarini hal qilish va jinoyatchilikning oldini olish uchun barcha qo‘lidan kelganini qilsa, natijalar bugungi kunda boshqacha bo‘lar edi”, degan edi. Afsuski, jinoyatchilikka qarshi kurashishda hali eski ish tizimidan voz kecha olmaymiz. Huquqni muhofaza qilish organlari bu faoliyatni oldingi davrlar bilan taqqoslab baholashmoqda. Barchamiz kamida bitta jinoyat sodir etilayotganidan tashvishlanishimiz kerak. O‘zbekistonda ro‘yxatga olingan jinoyatlar soni va uning geografik xususiyatlari o‘ziga xosdir. O‘zbekistonda qayd etilgan jinoyatlarning geografik xususiyati shundan iboratki, Toshkentda sodir etilgan barcha jinoyatlarning to‘rtdan biri Toshkentga to‘g‘ri keladi. Eng yuqori stavkalar Navoiy, Sirdaryo va Toshkent viloyatlarida ham bor.