Gülseniyye

HABİS

Pis, iğrenç veya zararlı olduğu için insan tabiatının hoşlanmadığı, aklın ve dînin benimsemediği şeyler hakkında kullanılan bir Kur'an tabiri.

Hubs (habaset) kökünden gelen habfs kelimesi, genellikle "değersiz ve bayağı oluşu sebebiyle hoşa gitmeyen somut veya soyut varlık, durum" şeklinde tarif edilmiştir (Râgıb el-Isfahânî, el-Müfredât, "hbş" md). Bu genel anlamdan hareket­le kelime kötü insan, kötü evlât, şer, kâ­fir, şeytan, bozuk İş, haram, kötü koku­lu yiyecekler için de kullanılmıştır (Lisânü'l-'Arab, "hbş" md.-P Tâcü'l-'arûs, "hbş" md). Kur'ân-ı Kerîm'de daha çok "güzel hoş, temiz" gibi anlamlara gelen ve kar­şıtı olan tayyib kelimesiyle birlikte yer al­maktadır.

Habîs, Kur'an'da bazı nesnelerdeki pisliği ve iğrençliği ifade ettiği gibi yanlış inancı, kötü sözleri ve bayağı davranışları sebebiyle kendisinden nefret edilen in­sanlar için de kullanılmaktadır. "Kötü ka­dınlar (habfsât) kötü erkeklere, kötü er­kekler de kötü kadınlara yaraşır"⁵²¹ mealindeki âyet bunu göster­mektedir. Kur'an. Allah'a kulluk etme­yip bazı yaratıkları, bayağı varlıkları O'na ortak koşanları ve münafıkları "neces" ve habis olarak nitelemiştir.⁵²² "Habîs bir söz, yerin­den sökülmüş habîs (verimsiz) bir ağaca benzer"⁵²³ ifadesinde habîs sözün "edep dışı veya gerçeğe aykırı söz", ayrıca mecazi olarak "inkâr mânası taşı­yan söz" anlamına geldiği belirtilmiştir. Özellikle eski bir kavim arasında yaygın olan cinsî sapıklığın "habâîs" kelimesiyle nitelenmesi, bu kavramın Kur'an'dakİ asıl kullanılış gayesinin insan fıtratına, ah­lâka ve geleneğe aykırı davranışların vic­danlarda meydana getirdiği tiksintiyi ifa­de etmek olduğunu ortaya koymaktadır.

İslâmiyet'e göre varlıklar ya tabiatları veya nitelikleri dolayısıyla habîs sayılır. Meselâ dışkı, idrar, akmış kan, leş vb. şeyler tabiatları itibariyle habistir; so­ğan, sarımsak gibi maddeler ise asılları itibariyle temiz olmakla birlikte çevrede-kileri rahatsız eden kokuları yüzünden habîs sayılmıştır.⁵²⁴ Aynı şekilde mal ve mülk edinme aslen meşru olmakla birlikte kazanç yol­ları bakımından habîs olabilir. Nitekim Kur'an'da zimmete geçirilen yetim malı habîs kelimesiyle ifade edilmiştir.⁵²⁵ Aynı mecazi kullanıma başka âyetlerde ve hadislerde de rastlanmak­tadır.⁵²⁶

Bibliyografya :

Cevherî. eş-Şıhâh "hbş" md; Râgıb el-İsfa­hânî, el-Müfredât, "hbş", md.; Lisânü'l-cArab, hbş" md.; Tehânevî, Keşşaf, I, 406; Tâcü'l-carûs, "hbş" md.; UVensinck, el-Mu'cem, "hbş" md.; M. F. Abdülbâki, el-Mu'cem, "hbş" md.; Müslim. "Mesâcid", 78, "Müsâkât", 41; Ebû Dâvûd, "Büyü"', 38; Tirmizî, "Büyü"', 46; Fettenî. Mecma'u bihâri'l-enuâr fi ğarâHbi't-tenzüueletâ*ifi'l-ahbâr{nşT. Habîbürrahman el-A'zamî}, Medine 1415/1994, II, 7-8; Âlûsi. Rûhu-l-me'âni, IV, 187; VII, 37; IX, 81;T. İzutsu. Kur'an'da Dinî ue Ahlâkî Kavramlar (trc. Se-lâhattin Ayaz). İstanbul, ts., s. 308-310.

HABİS B. SA'D

Habis b. Sa'd b. Münzir el-Cermî et-Tâî (ö.37/657) Sıffîn Savaşı'nda Muâviye'nin yanında yer alan kumandanlardan biri.

Adı Habis b. Rebîa olarak da kayde­dilmekle birlikte İbn Hibbân, Kâbis b. Sa'd ile Habis b. Rebîa'nin ayrı kişiler ol­duğunu belirtir⁵²⁷. Dımaşklılar'ın Yemânî nisbesiyle andığı Hâ-bis'in sahâbî mi, yoksa muhadramûndan mı olduğu konusunda ihtilâf vardır. İbn Sa'd ve Ebû Zür'a onu Dımaşk'a yerle­şen sahâbîler arasında saymaktadırlar. Zehebî, Mizânü'l-ftidâl'de sahâbîleri zikretmemekle birlikte eserine Hâbis'i al­mış ve sahâbî olduğu konusundaki görü­şün zayıflığını belirtmişse de (I, 428) el-Kâşif( I,135) ve Tecrîdü esmâ'i'ş-şahâ-be (I, 94) adlı kitaplarında onun sahâbî olduğunu söylemiştir. İbn Hacer, Hâbis'i el-İşâbeye almakla beraber (1.272), Tak-ribü't-Tehzîb'öe onun muhadramûn-dan olduğunu kaydetmiş (I, 137), Tehzî-bü't-Tehzîb'de de sahâbî olmadığı yö­nündeki kanaatini belirtmiştir (II, 127).

Hz. Ebû Bekir devrinde Medine'ye ge­len Habis b. Sa'd, yine onun hilâfeti za­manında Dımaşk'a gitti. Rivayete göre, Hz. Ömer Hâbis'i Humus kadılığına tayin etmek isteyince ona kadı olduğu zaman nasıl hüküm vereceğini sormuş. Habis ic-tihad edeceğini ve maiyetindekilerle isti­şarede bulunacağını söylemiş, Hz. Ömer de kendisini bu göreve tayin etmiştir. An­cak Habis Hz. Ömer'in yanından ayrıldık­tan az sonra bir rüyasını anlatmak üzere geri dönmüş, rüyasında güneşin melek­lerden meydana gelen büyük bir toplu­lukla birlikte doğudan, ayın da büyük bir yıldız topluluğuyla birlikte batıdan geldi­ğini söylemiştir. Hz. Ömer'in, kendisinin hangi grubun yanında yer aldığını sor­ması üzerine ay ile beraber olduğunu be­lirtmiştir. Bunun üzerine Hz. Ömer, "Sen silinip yok olanla berabersin" diyerek onu tayin etmekten vazgeçmiştir. Habis b. Sa'd, Sıffîn Savaşı'nda Muâviye tarafın­da yer alarak Tay kabilesinin sancak-tarlığını yapmış ve bu savaşta hayatı­nı kaybetmiştir.⁵²⁸

Habis b. Sa'd, Hz. Fâtıma ve Ebû Be­kir'den hadis rivayet etmiş, kendisinden de Ebüt-Tufeyl, Cübeyr b. Nüfeyr ve başkalan rivayette bulunmuştur. Dârekut-nfnin meçhul ve metruk dediği Hâ-bis'in bir rivayeti Ahmed b. Hanbel'in Müsned'inde bulunmaktadır (IV, 105, 109).

Bibliyografya :

Wensinck, el-Mıfcem, VIII, 51; Müsned, IV, 105, 109; İbn Sa'd, et-Tabakât, VII, 431-432; Buhârî, et-Tânhu'l-kebîr, III, 108; Dîneveri. el-Ahbârü't-tıoâl, s. 171; İbn A'sem el-Kûfî, el-Fütûh, Beyrut 1406/1986, II, 397; İbn Ebû Hatim. el-Cerh ue't-ta'dîl, III, 292; İbn Hibbân. eş-Şikât, III, 94-95; Ebû Nuaym, Ma'rifetü'Ş' şahâbe, TSMK, Ahmed III, nr. 499, I, vr. 194°; İbn Hazm, Cemhere, s. 403; İbn Abdülber, el-Istfâb, I, 359-360; İbnü'l-Esîr, Üsdü't-ğâbe, I, 375-376; a.mlf.. el-Kâmil, III, 325; Zehebî, Mîzânü'l-i'tidâl, I, 428; a.mlf.. e/-/faşı7(Lecne). I, 135; a.mlf., Tecridü esmâTş-şattâbe, Bey­rut, ts. (Dârü'l-Ma'rife). I, 94; İbn Kesîr, el-Bi-dâye, VII, 261; İbn Hacer, el-İşâbe, I, 272; a.mlf.. Takrîba't-Tehzîb, I, 137; a.mlf., Tehzî-bü't-Tehzîb, II, 127; Vefa Fehmî es-Sindyûnî, Şfru Tay ue ahbâruhâ fi'l-Câhlliyye oe'l-İs-lam, Riyad 1403/1983, II, 560-561; Fahreddin Atar, İslâm Adliye Teşkilâtı, Ankara, ts. (Diya­net İşleri Başkanlığı Yayınları), s. 69-70, 110, 149