Güntay Gəncalp Yağız qarışqalar

Yağız yer olarıq yedi, opdu yer” (Qutatqu bilik)

Nə türlü, nə çeşid insan dünyaya gəldi. Qara torpaq hamısını utdu.

1 Özgü- məxsus.

2 kəz- dəfə.

3 Gəbə- hamilə.

4 ərdəm- fəzilət.

5 Olğanüstü- fövqəladə.

6 Önləmək- əngəlləmək.

7 Us- ağıl.

8 Yanıt- cavab.

9 Çözgə- çarə.

1⁰ Əyilim- təmayül.

1¹ Özverili- fədakar.

1² Somut- konkret, müşəxxəs.

1³ Bügü – filosof, bilgə.

1⁴ Eyləm- fəaliyət.

1⁵ Türdeş- monoton, bir-birinə bənzər.

1⁶ Evrə- mərhələ.

1⁷ İstənc- iradə.

* Kürşad- sərt yağış türü.

1⁸ Dolunay- tam dairə ay, 14 gecəlik ay.

1⁹ Kimi kəz- bəzən.

2⁰ Gizəm-sirr, gizəmli-sirli.

2¹ Saytalman- möhtəşəm.

2² Birey- fərd.

2³ Odaqlanmış- mərkəzləşmiş.

2⁴ Tinsəl- ruhi.

2⁵ Varsıl- zəngin.

2⁶ Olanaq- imkan.

2⁷ Ödlək- Hər şeydən qorxan, hürkək.

2⁸ Özdeş- eyni. Özdeşləşdirmək- eyniləşdirmək.

2⁹ Tamur- Nəbz (Qutatqu Bilik sözcüyü).

3⁰ Barça- bütün, tam (Altun yaruq sözcüyü).

3¹ Tanıq- şahid.

3² Yıpar- xoş qoxu (Altun yaruq sözcüyü).

3³ Doruq-zirvə.

3⁴ Qolay-asan.

3⁵ Tünək- zindan.

3⁶ qaymaq- sürüşmək.

3⁷ Sayru- xəstə. Sayrulaşmaq-xəstələnmək (Füzuli qəzəlləri sözcüyü):

“Qəm yolunda mən qalıb getdiysə, məcnun yox əcəb

Sayruya düşvar imiş, yoldaşlıq etmək sağilə”

Günümüzdə gözün sayrumasında daha sıx qullanılır.

3⁸ Ataç- doktor. Ataçlıq-doktorluq. (Qutatqu bilik).

3⁹ Çözgə- çarə.

4⁰ düş- xəyal.

4¹ Omuz- çiyin.

4² Ayqırı- tərs, zidd.

4³ Tusu- şəfa (Kaşqarlı sözcüyü).

4⁴ Çağlayan- şəlalə.

4⁵ Yazqı- aqibət, taleh.

4⁶ Olasılıq- ehtimal.

4⁷ Quşqu- şübhə.

4⁸ Öbək- dəstə.

4⁹ Ərək- hədəf.

5⁰ İstəncsiz- iradəsiz.

5¹ Yalqu- axmaq (Kaşqarlı sözlüyü).

5² Yavlaq- düşmən (Altun Yaruq sözlüyü).

5³ Denənmiş- təcrübədən çıxmış.

5⁴ İçərmək- ehtiva etmək.

5⁵ Qural- prinsip, qayda.

5⁶ Işın- şüa´.

5⁷ Yatsı- gün batışından iki saat sonra.

5⁸ Çögür- saz, bağlama.

5⁹ Usluca-ağıllıca.

6⁰ İrfani- ünlü Azərbaycan saz havalarından biridir.

6¹ Qoşuq- şeir.

6² Yenilgə- məğlubiyət.

6³ Ortam- mühit.

6⁴ Olumlu- müsbət, pozitiv.

6⁵ Uç- üfüq.

6⁶ Gərəkçə- səbəb.

6⁷ Sunmaq- təqdim etmək.

6⁸ Çözgə- çarə.

6⁹ Alqı-idrak. Alqılayış- idrak etmə.

7⁰ Edim- əməl.

7¹ Eşitlik- bərabərlik.

7² Dözgə- dözüm, səbr.

7³ Etkinlik- əməl, fəaliyət.

7⁴ Çəlişki- təzad.

7⁵ Tinsəl- ruhi.

7⁶ Ələşdirəl- tənqidi.

7⁷ Tüzük- məramnamə, məramnamə.

7⁸ Söyləv- nitq.

7⁹ Devinmək- hərəkət etmək, devindirmək-hərəkətləndirmək.

8⁰ Etkən-amil.

8¹ Yanıt- cavab.

8² Qavram- məfhum.

8³ Gəzəgən- planet, səyyarə.

8⁴ Evrim-təkamül, inkişaf.

8⁵ Qatman- lay.

8⁶ Ərginlik- kamillik.

8⁷ Toplum- camiə, ictima. Tolumsal- sosial, ictimai.

8⁸ Ussal- əqli.

8⁹ Uzut-sənət. Uzutçuluq-sənətçilik.

9⁰ Öndər- rəhbər.

9¹ Qonum- mövqe.

9² Qarmaşıq- mürəkkəb.

9³ Soysal- irqi.

9⁴ Evrənsəl- cahanşümul.

9⁵ Tanım- tərif.

* Sevgə-eşq.

* Kimi kəz- bəzən.

9⁶ Dürtü- təhrik.

9⁷ İçgüdü- instinkt, qərizə.

9⁸ Poruq- incə və təqribən 4-5 santım uzunluğunda bitkidir. Muğanda diş ağrısı üçün qullanılardı.

9⁹ Olağanüstü- fövqəladə.

1⁰⁰ Uyqarlıq- mədəniyət.

1⁰¹ Uzut- sənət.

1⁰² Saptama- təsbit.

1⁰³ Giz- sirr.

1⁰⁴ Ötə- fövq.

1⁰⁵ İçərmək- ehtiva etmək.

1⁰⁶ Özgün- orijinal.

1⁰⁷ Alqılaşım- qarşılıqlı idrak.

1⁰⁸ Əsin- ilham.

1⁰⁹ Ülkü- ideal.

1¹⁰ Olqun- yetişmiş.

1¹¹ Ürün- məhsul.

1¹² Tutsuq- vəsiyət (Kaşqarlı sözlüyü).

1¹³ Tutruq- əmanət (Kaşqarlı sözlüyü).

1¹⁴ Hörüt- mətn.

1¹⁵ Göndəri – məsaj.

1¹⁶ Muğanda duzgünü bazarertəsinə deyilir. Muğanda qızılbaşlar arasındakı həftə günlərinin adları: Duzgünü, təkgünü, çərşənbə, adınaaxşamı, adına, şənbə, sütgünü.

1¹⁷ Qılıca- qara buğda sünbülünə bənzəyən vəhşi bitkidir.

1¹⁸ Söyləv- nitq.

1¹⁹ Uyqulanan- tətbiq edilən.

1²⁰ Üs- qərargah.

1²¹ Düzey- səviyə.

1²² Quşaq- nəsl.

1²³ Çapar- qasid, postçu.

1²⁴ Eşanlamlı- sinonim, mütəradif.

1²⁵ Gözətim- nəzarət.

1²⁶ Çoğan- bitki adıdır. Əskilərdə kəndlərdə sabun olmazdı. Çoğanı suda qaynadıb qıcqırdardılar. Çoğanın qıcqırmış suyu ilə paltar yuyar, çimərdilər.

1²⁷ Dayanaq- söykənəcək, əsas.

1²⁸ Genəldə- ümumiyətlə.

1²⁹ Kaldar- yüksəkliyi 1-2 metr arasında olan yastı geniş yarpaqlı bitkidir.

1³⁰ Qazayağı- bitki adıdır. Qazayağından yaxşı yeməklər də düzəlir. Qaynadıb kətə düzəldərdilər.

1³¹ Uzut- sənət.

1³² Özləm- kədər.

1³³ Sonrasızlıq-əbədiyət.

1³⁴ Uyqar- mədəni.

1³⁵ Qarşın, rəğmən, baxmayaraq.

1³⁶ Turpək- bitki adı.

1³⁷ Biyan- bitki adı.

1³⁸ Aymazlıq- cəhalət.

1³⁹ İlətişim- irtibat.

* Çırtdıq- kötüyündən saqqız düzəldib çeynənirdi. Saqqızı ilə qadınlar qaşlarını da alardılar. Çırtdığın saqqızını sapa bələşdirib üzlərindəki tükləri təmizlərdilər.

*^* Pıtraq- yumuru tikanları paltara suvaşan bitki.

*^** Dilnqanadan- 4-5 santım uzunluğunda olan bitki. Dilə yavaşça iki kərə sürtərkən dili qanadar.

1⁴⁰ Şüvərən- uzunluğu 40-50 santım olan sarı güllü bitki.

1⁴¹ Boymadərən- uzunluğu 10-15 santım olan ağ güllü bitki.

1⁴² Yastı yarpaqlı bitki. Yaxşı dovğa düzəldərdilər əvəlikdən.

1⁴³ Yoşan- qışdada kötüyü ocaqlarda yandırılan çox gözəl qoxulu bitkidir.

1⁴⁴ Uçmaq- cənnət.

1⁴⁵ Öncəsiz və sonrasız- əzəli və əbədi.