GüNÜMÜz tüRKÇESİyle evliya çelebi seyahatnamesi
Yüklə 1,64 Mb.
|
|
Kalesinin şekli: ..................(2 satır boş).................... Oradan batı tarafa gidip Tise Nehri kenarında nice köyler geçip, Sakmar Kalesi ve nahiyesinin özellikleri Evvel ve sonra Erdel kralı hükmünde Tise Nehri kenarında olduğu (—) tarihinde Erdel diyarının Seykel Vilâyeti'ni Bu-din Veziri İsmail Paşa ile fethedip zaferle İslâm ordusuna geldiğimizde Tatar askeriyle bu Sakmar Kalesi'ni Tise kenarında vurup mamur nahiyesinden 27 bin esir aldığımız yukarıda yazılıdır Oradan yine kuzey tarafa asker ile yine Tise Nehri'yle gidip, Aranyoş Megeşvar Kalesi ve nahiyesinin özellikleri Mamur nahiyelerdir, ama hâlâ Erdel hükmündedir. Bunu da (—) tarihinde Ali Paşa asrında harap edip itaat ettirmiştik. Şimdi yine itaat yüzü gösterip kaptanı hediyeler getirip büyük ziyafetler mahallinde top şenlikleri etti. Oradan yiııe bütün İslâm askeri ile kâh Tise Nehri kenarıyla, ara sıra ovalar, dağlar ve kâh meşelikler içinde zorunlu olarak gidip Eçetvar Kalesi'ne gittik. Bu yine Sakmar Nahiyesi'ndedir. Oradan, Karol Kalesi: Bu da Sakmar Nahiyesi'ndedir. Oradan, Kalo Kalesi ve nahiyesi, oradan Gâlu Kalesi ve nahiyesi: Bu yukarıdaki 4 adet kale ve nahiyeler ki, yazıldı. (---) tarihinde Ali Paşa ile Erdel diyarı gazasına gittiğimizde bu kaleler bütün nahiyeleriyle itaat etmeyip harap edip, haneleri toprak ve kâfirlerini esir etmiştik. Bu olaylar tamamen yukarıdaki ciltte ayrıntılı olarak yazılıdır, tekrar yazmaya gerek yoktur. Ama Ali Paşa berbadından beri imar olup Serdar Mehmed Paşa'ya ve Cerrah Kasım Paşa'ya kaptanları gelip top şenlikleriyle hediyeler getirip çok büyük ziyafetler çekildi. Oradan yine İslâm askeri ile, Saboş Nahiyesi ve İbram Kalesi'nin özellikleri Evvel ve sonra kâfirlerin elinde bakımlı ve şenlikli kaledir. Ali Paşa asrında bu kaleye uğramamıştık, ama Saboş Nahiyesi'ni berbat edip 7 bin adet penciği alınmış esir alınmıştır. Hâlâ yine imar olmuş. Ama İbram Kalesi, Demâvend Dağı gibi yüksek bir dağın eteğinden uzak İskender Şeddi gibi sarp kale imiş. 500 pare top şenlikleri edip kale kaptanı, birovları, nemeşleri ve irşekleri hepsi kale dışında serdarın otağına gelip hediyeleriyle yemeklerini getirdiler, büyük ziyafet oldu. Meğer bu İbram Kalesi Menûçehr evlâdı Yejder Ban yapısı olup miras yoluyla intikal ede ede hâlâ Rakofçioğlu'nun kalesi imiş. 3 bin askere sahip şeddadi yapı güzel bir kaledir, ancak küçüktür. Kuzey tarafında Tokay İskelesi ve Tokay Kalesi yakındır. Ancak bu İbram Kalesi'ni içine girip seyretmeye içinde olan Nemse kaptanı komadı. Beç Kalesi'nde Nemse çasarı "7 krallık yeri seyahat etsin" diye bu hakire verdiği buyruğunu İbram Kalesi kaptanına gösterince hemen ayak üzere kalkıp buyruğu yüzüne gözüne sürüp hakirin elini öpüp o kadar izzet ikramlar etti ki bu hakir ve kölelerim hayretler içinde kaldık. 352
353 Sonra bu hakire l kese talar guruş, 2 Nemse'nin kuyruksuz atları, 2 saat, l pastav Macar çukası ve 6 adet çarklı kol tü-fenkleri verdi. [89b] Hizmetçilerime onar Ungurus altını, birer donluk çuka ve kumaş verip bir mülûkâne ziyafet edip kaleden 7 pare top atıp çasarın sancaklarıyla kale bedenlerini süsledi. Oradan yine İslâm askeri ile batı tarafa gidip, Pulgar Kalesi ve büyük nahiyesinin özellikleri Tise Nehri kenarında yüksek bir dağ üzerinde dörtgen şekilli şeddadi yapı güzel bir kaledir. Daha önce Ali Paşa zamanında bunu da görmemiştik. Erdel hükmünde Hayduşak kavmi kolunda bir küçük kaledir. Bunlar da serdara itaat ettiler serdara hediyeler ve ziyafetler getirdiler ve top şenlikleri ettiler. Nahiyesi gayet mamurdur. Halkı ve kaptanları Seykelhit Kalesi'ni yıktığımıza ağlaştılar. "Keşke Osmanlı elinde olaydı" dediler. Bu Pulgar Kalesi'nden yukarı Tise Nehri karşısında dağlar eteğinde, Büyük Husvar Kalesi Orta Macar toprağındadır. Sene (—) tarihinde Serdar Ali Paşa ile Tise Nehri kenarına vardığımızda Serdar Ali Paşa Kethüdası Hüseyin Ağa ve Tımışvar Veziri Sarı Abaza Hüseyin Paşa ile Tise Nehri'ni Tımışvar askeriyle geçtiğimiz, karşı tarafta Husvar Kalesi'ne varıp Zolomioğlu'nu krallığa istediğimiz, Zolomioğlu'nu vermeyip bizi Husvar Kalesi'nden kâfirlerin kovduğu ve Husvar Kalesi'nin özellikleri yukarıda yazılıdır. Ama şimdi Tise Nehri'ni karşı geçip Husvar Kalesi'ne varmadık, uzak mesafeden seyrettik. Daha sonra Tise Nehri'nden kuzey tarafına iki günde, Orta Macar Vilâyeti'nde Şarbatak Kalesi Tise Nehri (—) de yıktığımız Seykelhit Kalesi, Kanije, Us-tolni ve Sigetvar gibi gerçekten bataklık içinde sarp kaledir. Kaptanları, birovları ve diğer hâkimleri serdara hediyeleri ve ziyafetleri ile geldiler. Şarbatak Kalesi'nin şekli: ..................(2.5 satır boş).................... Oradan yine batı tarafa Tise kenarıyla gidip, 354
Tokay Kalesi'nin özellikleri Kalesi, Tise Nehri'nin (—) yalısında Orta Macar toprağında Topal Palatinuş Hersek'in hükmündedir, ama görülmeye değer İskender Şeddi kale olduğu yukarıda Ali Paşa zamanında yazılıdır. Oradan bir konakta doğu tarafa gidip yüksek dağlar eteğinde, İbretlik İrem Bağı, Kaşa Kalesi'nin özellikleri Orta Macar ve Kurs Banı Maçan hükmünde olduğu yukarıda Ali Paşa zamanında, canımızın istediği gibi gezip dolaşıp gördüğümüz ayrıntılı olarak yazılmıştır. Şimdi yine seyrettik. Bu Kaşa Kalesi iremi yakınında bir vadide derin bir su kuyusu vardır, o sudan frengi demir üzere dökseler anında o frengi demir kırmızı bakır olur. Hakirin kölelerinin heybelerinde birer geyim nal var idi. Bu suyun özelliğini kılavuzlardan dinleyince hatırıma geldi, zira Ali Paşa senesinde bu suyu demire sürdüğümüzde bakır olmuştu. Hemen yine heybeden bir geyim nal çıkarıp bu kuyu suyundan sürünce anında nallar kızıl has bakır oldu. Serdarımız Hısım Mehmed Paşa'ya ve Cerrah Kasım Paşa'ya getirip gösterdiğimizde onlar hayret edip derhâl kendi adamlarını şişeler ile bu kuyuya göndererek suyundan nallara sürdüler. O an kırmızı bakır oldular. Mesela nice kırmızı bakırı sarp sirkeye koşalar hemen bakır mahv olup cengari boya olduğu gibi bu kuyunun suyunu demire sürseler o an demir kırmızı bakır olur. Kaşa şehri yakınında meşhur kuyudur. "Allah her şeye kadirdir" [Kur'ân, Bakara 20, 106, vd.] Bu amber kokulu toprakta pek çok ibretlikler vardır, ancak hepsini yazsak seyahatimize engel olur. Sonra Serdar Mehmed Paşa tüm yaşlı iş erleriyle görüşüp görüş birliğiyle, Hayduşak Vilâyeti'ne gittiğimiz konakları bildirir Bu amber kokulu, verimli toprakta kıbleye doğru (—) saat gidip, Büyük Adorban Kalesi'nin özellikleri Erdelcede (—) demektir. Yapıcısını bilmiyorum. Kalesi bir geniş çemenzar düzlükte Bihar Nahiyesi'nde badem şeklinde yontma taş, hazır baş sağlam bir kaledir. Gazi Seydî Ahmed 355
Oradan yine yıldız rüzgârı tarafına (—) saatte geçip, Eski Tatar Kalesi'nin özellikleri Evvel ve sonra Macar elinde virandır. Macaristan ülkesinde ilk defa bu kaleyi Menûçehr evlâtları yapmıştır. Menûçehr'iıı 4 şehzadesi, Mâverâünnehir'den bu iklime gelip bu güvenli yerde 4 adet topraktan yığılı kale yaparlar. Ama taş ve rıhtım dolma değillerdir, ancak bir toprak yığılı hendekli tabur kaleleridir. Onun için Tatar Kalesi derler. Bu Menûçehr evlâtlarının [90a] dördüne diğer kefereler sorarlar, "Siz kimlersiz?" derler. Bunlar da Farsça "Biz Mençâriz" yani biz 4 adamız demek olur. Gide gide bunlara mençâr mençâr diye diye bozulup Macar dediler. İmdi Macar mençâr'dan bozulmadır. Onun için Macar dili Farsçadan türeyip Macar dilinde Farsça kelimeler çok kullanılır. Mesela Macarcada "İn tııdoın mala penlatot" yani "Ben kendi gözümle gördüm" ve hesaplarında hatvan, hitvan, kı-lınçvan, tisvan, saz sözleri gibi kelimeleri vardır. Macar'ın aslı Menûçehr'dendir ki eski millettir. Hâlâ bu toprak kaleleri büyük bir varoş, topları ve tüfenk-leri yoktur ve hâlâ Varat Kalesi'ndeki Köprülü Mehmed Paşa Camii'nin evkafıdır. Reayası Macar'dır, toprağı Hayduşak toprağıdır. Bu Tatar Kalesi'nin bir eşi de Eğri Kalesi yakınında Eğri fatihi Sultan III. Mehmed Han'ın 7 kral ile cenk edip bozulduğu ve sonra kâfiri bozduğu Hırıstoş Yaylası'nda Menûçehr evlâtlarının bir kalesi de topraktandır, o da yerle bir olmuş yatar, ama bu Hayduşak'taki ona göre mamurdur. Sonra bu Tatar özünden kuzeye doğru 3 saat gidip, KİŞ Karaki Kalesi'nin özellikleri Erdel dilinde (—) demektir. Yine Menûçehr evlâtlarından Nagban Ejder yapısıdır. Nice kral imar edip elden ele girmiştir. Hâlâ Erdel Kralı Abobi Mihal hükmünde Hayduşak Nahiyesi'ııde yeşillik ve lalezar bir ovada sağlam bir kaledir. Gazi Seydî Ahmed Paşa ile bu kaleye aman zaman vermeyip büyük varoşunu yakıp binlerce esir ve ganimet malı almış idik, ama Varat fethinden sonra bu kale reayaları tamamen itaat edip Köprülü Mehmed Paşa evkafı olmuştu. Oradan batı tarafa (—) saat bakımlı ve şenlikli köyler, süslü haneler, ovalar, dağlar ve bağlar geçip, Büyük Dobroçin Varoşu'nun özellikleri Süleyman Han'dan beri bu varoşun reayaları itaatkârdırlar. Eski yazımda Eğri Eyaleti aklâmı idi. Şimdi Varat Eyaleti'ne yazıldı. Her sene padişaha 40 bin adet Ungurus altını haraç verirler. Budin, Eğri, Varat ve Yanova paşalarına nice yüz pastav çuka, başka çeşit çeşit hediyeler ve hınto arabalar verirler. Bu varoşta 12.800 adet baştanbaşa şindire tahta örtülü tek ve iki katlı, kârgir yapılı, bağlı ve bahçeli mamur ev vardır ve 12 adet elleri gümüş değnekli birov hâkimleri vardır. Toplam 40 adet kale gibi manastırları var. 300 adet çuka dokunur dükkânları vardır ve diğer 500 adet dükkânlarında bütün kadınlar alışveriş ederler. 300 adet pak cadde sokakları var. Dört tarafı derin hendektir. Çevresinde 6 adet tedribe kapıları vardır. Bu varoş hendeğiyle kaleden sarptır. Çevresindeki dağlarında 77 bin kadar bağları vardır. Kısacası Macar diyarının Mısır'ıdır. Gayet ucuzluk ve bolluk, verimli ovaları var ki baştanbaşa ekinlik, şebekeli bostan ve bağlardır. Beğenilenlerinden al ve beyaz üzümü, eriği, armudu, has ve beyaz sipov ekmekleri yeryüzünde yoktur. Süleyman Han. Budin'i (—) tarihinde Alman kralı elinden aldığında bu Dobroçin reayası Süleyman Han'a "Gazan mübarek ola" diye iki çift ekmek getirirler, her bir ekmeği yüzer çift camız kızaklarla çekip Süleyman Han'a hediye verdiklerinde Süleyman Han, "Vilâyetiniz bolluk ve bereketli olup evlâtlarınız çok ola" deyip ellerine muafnâme verir. Hâlâ çoluk çocukları çok olup adam başına birer altın haraç, aded-i ağnam ve bağ hakkı verirler. Diğer vergilerden muaflar iken şimdi Varat Kalesi tamirine yardım eder oldular. 356
357 Suyu ve havası hoş olduğundan mahbûb ve mahbûbesinin haddi sınırı yoktur. Burada da serdara büyük hediyeler ile ziyafetler ettiler. Oradan kuzey tarafa dağlar ve korular içinde mamur köyler geçip, Poçay Kalesi'nin özellikleri Erdel dilinde (—) (—) demektir. Yapıcısını bilmiyorum ama eski zamandan beri Erdel kralı hükmünde idi. Şimdi Varat Eyaleti'nde kalesi ve nahiyesinin bütün haracı Varat kulu aklâmıdır. Varoşunu Varat fethinden evvel Seydî Ahmed Paşa ile yakmıştık ve kalesinden aman ile 70 kese mal alıp gazilere dağıtmıştık. Hâlâ o zamandan beri varoşu şenlenmiş ve mamur olmuş. Kalesi bir gölün kıyısında dörtgen şekilli şeddadi yapı güzel bir surdur. Hâlâ kale içinde mamur tahta örtülü evleri ve kiliseleri vardır. Taşra varoşu hendekli sağlam kasabadır. Çevresindeki nahiyesi de fazlasıyla mamur olup Varat Kalesi aklâmı yazılmıştır. Oradan yine ovaları, dağları ve bağları geçip 7 saatte, Küçük Adorban Kalesi'nin özellikleri Varat sulbünde eyalet yazılmıştır. Bir yüksek tepe üzerinde olan kalesi yıkılmış ve nahiyesi Varat Kalesi vezirine has kaydolmuş idi. Ama şimdi Erdel kralı olan [90b] Abobi Mi-hal Kral sulha aykırı olarak bu Küçük Adorban Kalesi'ni tamir edip içine asker koyduğu padişaha arz olununca, padişahtan, "Küçük Adorban Kalesi'ni kâfirlerin elinden alıp kalesini yine yerle bir edesin" diye Hısım Mehmed Paşa'ya hatt-ı şerif gelen kale budur. Hemen o an Serdar Mehmed Paşa bu kale altında konup kaleye aman zaman vermeyip gündüz gözüne bütün askerler metrise girerler. Ancak 4 adet balyemez topu kalenin sinesine vurunca kalenin nice yerden burç u baruları ve beden dişleri havaya uçup kalenin yıkıldığını hisar içinden kâfirler görürler. "El-aman ey Osmanlı askerinin seçkini" deyip hemen serdar tarafına dendâıı-ı bedenlere beyaz aman bayraklarını dikip haçlı sancaklarını baş aşağı edip vere ile kaleyi verdiler. Bütün kâfirler silâhsız Poçay Kalesi'ne doğru canları cehenneme gidince hisar içine İslâm askeri girip padişah ferma- 358 nı ile kalenin duvarlarını iki günde yerle bir ederler. Bütün, ce-behaneyi, topları ve diğer mühimmatı Varat Kalesi'ne gönderdiler. Daha sonra bu kale yıkımına fermanla gelen Dergâh-ı Âlî Kapucusubaşısı Mustafa Ağa Der-i Devlet'e gitmek için izin alınca hemen hakir de önce yol arkadaşı, sonra yol deyip Serdar Mehmed Paşa'dan ve Cerrah Kasım Paşa'dan izin alıp birer kese harcırah, 3 at, 3 Macar kölesi ve nice çeşit ihsanlar ile kılavuzlar aldım. Kapucubaşı Tımışvar tarafına gitti. Hakir de Erdel kralına varmak istediğimde Serdar Mehmed Paşa ve Kasım Paşa'dan Erdel kralına muhabbetnâme mektuplar alıp İslâm ordusu muzaffer serdarlarıyla Varat tarafına, Kasım Paşa Yaııova tarafına giderken onlar ile vedalaşıp bu hakir, Küçük Adorban Kalesi'nden Erdel kralına gittiğimiz konakları bildirir Önce bütün kılavuzlarımızla kıbleye doğru 8 saatte dağlar, taşlar ve sarp yollar aşıp Bihar Nahiyesi'nde, Mirfat Köyü: Kasaba gibi bin haneli Saz Maçan köyüdür. Hâlâ Varat Kalesi'ne tabidir. Oradan yine doğu tarafına yüksek dağlar ve ovalar geçip 7 saatte Karesi Nahiyesi'nde, Sivac Köyü: Bir ulu mamur nahiyede Sivac Köyü, daha önce Erdel'in idi, Varat Kalesi'ne tabidir. Oradan yine doğu tarafa giderken nice köyleri geçip 8 saatte, Hazırbaş kale, yani savaş yurdu Halmaş Hisarı'nm özellikleri Yapanını bilmiyorum ama Macarcada Halmaş (—) demektir. Bunu da (—) tarihinde Seydî Ahmed Paşa ile berbat etmiştik, hâlâ mamur olup Varat Kalesi'ne tabidir. İçinde Erdel kâfiri vardır. Bir büyük nahiyesi var, tamamen Varat'a yazılmıştır. Kalesi üçgen şekilli havaleli bir şeddadi taş yapı, hoş kaledir. Halmaş Yaylağı dibinde bulunduğundan havaleli yerleri tamamen bağlardır. Batı tarafı Çehikad Nahiyesi'dir ki büyük nahiyedir. Hayduşak kâfirine tabilerdir. Seykelhit Kalesi'ni yıkalı bu Çehikad reayası Varat'a gelmez oldular. Hayduşak kâfiri de hazırlıklı olup Nemse çasarma tabi oldular. Oradan doğu tarafına 6 saatte, Eski şehir, büyük belde Bihar'ın özellikleri Erdel Vilâyeti'nde böyle bir bakımlı, şenlikli ve İrem Bağı gibi büyük şehir ve eski nahiye yoktur. Menûçehr evlâtları za- 359
:__. martından beri eski evleri vardır. Böyle otu, bitkisi, sebzesi ve ürünleri bol ülke görmedim. Önce Seydî Ahmed Paşa ile sonra iki kere Serdar Ali Paşa ve Küçük Mehmed Paşa ile bu büyük nahiyeden yetmişer seksener bin esir ve bu kadar ganimet mallan alıp ovasında bu kadar bin İslâm askeri ve Tatarlar ile konmuştuk. Yüz binlerce hayvan otunu otluğunu yediği hâlde denizde damla ve güneşte zerre kadar eksilmedi. Ali Paşa ile (—) tarihinde gittiğimizde bu Bihar şehrini yerle bir etmiştik. 6 sene içinde öncekinden süslü, bakımlı ve şenlikli olmuştur. Bazı köyleri Varat Kalesi'ne tabidir. Şehri Şamos Nehri kenarında bir İrem Bağı'dır. Birov hâkimlerinin söylediklerine göre 23 bin şindire tahta örtülü evleri vardır. 70 adet büyük kilise, manastırlar, 350 su değirmeni ve 2 bin adet dükkân ile süslenmiş ve 70 bin İrem Bağı ile bezenmiş güzel şehirdir. Suyu ve havasının hoşluğu ve mahbûbu ile mahbûbesinin tatlılığı bir diyarda yoktur ki bütün kadınları güzel yüzlü, uygun endamlı, hoş görünüşlü ve peri yüzlüdür ki söze gelseler Macarca çok güzel konuşup söyleşirler. Beğenilenlerinden, beyaz ve has sipov ekmeği, çeşit çeşit eriği, elvan armudu ve her türlüsünden al yanaklı elması gayet meşhurdur. Hatta meyvelerini diğer beldelere hediye götürürler, henüz hoşluğu ve tazeliği kaybolmaz, uzun zaman içinde tadı lezzeti bozulmaz. Bu şehrin çevresinde bağlar, şebekeli bostanlar ve bahçeler var ki gülistanları içinde akan akarsuları kenarında Havarnak köşklerinde dinlenip, dinçlik kazanıp yiyilip içilir. O kuş yuvası bağlar içinde bülbüllerin hoş nağmeli yanık sesleri insanın ruhunu dinlendirir. Beğenilenlerinden, amber korulu toprağının çamurundan Çin fağfuru gibi kâseler, riııdiye ve sürahi testiler olur ki bir diyara mahsus değildir. Hatta bu kemter kul seyishanelerin heybelerine birkaç elvan kâse ve bardaklar koyup Rum'a getirdim, görenler [91a] Portekiz işi sandılar. Kısacası bütün kefereleri ve kadınları çok becerikli ve marifetlidirler. Bu şehirde hakire çok saygı gösterip 200 adet pür-silâhlı yoldaş kefereler verdiler, Hısım Mehmed Paşa'nm verdiği kılavuzlar geriye dönüp gittiler. 360
Sonra bu Bihar şehrinden kalkıp 5 saatte güney tarafına mamur köyleri geçip yine, Bele Sonlok Nahiyesi Daha önce İslâm askeri ile 20 gün önce bu Beleşo Sonlok nahiyesinin bir tarafına konmuştuk. Şimdi Frav Köyü yakınında konakladık. Frav kelimesi, kral karılarının ismidir. Bu köy kral karısı hassı olmakla Frav Köyü derler, gayet mamur köydür ki Erdel'e tabidir. Bu mahalde bizim Varat Kalesi'ne tabi köyler tamam oldu. Dahi Varat'tan beri geçtiğimiz el vilâyet tamamen Erdelistan'dır, ama reayaları ve nice bin köyleri Varat Eyaleti'ne zeamet, timar, vezir hassı, defterdar hassı ve defter emini hasları kaydolunmuştur. Oradan doğu tarafa 5 saat gidip, Köyvar Kalesi'nin özellikleri Macarcada taş kale demektir, ama serhad kavmi bu kaleye Çatal Kale derler, gerçekte iki çatal yüksek tepe üzerinde karşı karşıya iki kaledir, ama yine birbirine gidilir sağlam bir kaledir. (—) tarihinde Serdar Ali Paşa'ya itaat etmeyip belki binden fazla top attı. O gece Melek Ahmed Paşa efendimiz Rumeli Eyaleti'ne mutasarrıf olmakla Rumeli askerinden 3 bin silâhlı askeri gece yarısı pusuya koyup kendileri sabahleyin kâfire direnç gösterince hemen yere gelesi kâfirler Köyvar Kalesi'ndeıı domuz sürüsü gibi çıktılar. Görünen askerimizin üzerine hov edip bir hayli savaştan sonra bizim askerimiz yan verip kaçar şeklinde olunca kâfirler askerimizin ardına düşüp kovarken kaleden hayli açıldılar. Hemen Melek Ahmed Paşa efendimizin geceden pusuya koyduğu İslâm askeri yedi başlı ejder gibi pusudan Allah Allah sesleri ile çıktı. Kâfirler iki asker ortasında kalıp topa tutulmuş maymuna döndüler. Kâfirleri kıra kıra bir can kurtulmayıp bu kadar ganimet malıyla Rumeli gazileri doyum olup aşağı dere kenarındaki varoşu yaktılar. Şimdi içinde iki gece konuk olup kaptanıyla konuşurken Melek Ahmed Paşa'nm bunları kırdığını söyledim. Kendileri de taaccüp edip, "Bize Seydî Paşa bile rakip olamadı, ama gidi Melek Paşa baba bize iyi kılıç vurup çok mal aldı" diye takdir ettiler. Biz de kaleyi gezip dolaşıp tarzına tavrına yapısına şaştım, bir aça- 361
Bu kaleyi seyrettikten sonra kıble tarafına 5 saat gidip, Küre Köyü menzili: Macar köyüdür. Oradan 4 saat yine kıbleye doğru giderken Şamos Nehri kenarında, Uranyar Köyü menzili: Ağalar köyü demektir. Gayet bakımlı ve şenlikli büyük köydür. Oradan yine kıbleye doğru giderken yine Şamos Nehri kenarında mamur köyler, nice sarplık dağlar, dere ve depeleri ve belen yerleri (—) saatte geçip, Şamos Kalesi'nin özellikleri Bu da (—) tarihinde Ali Paşa'ya itaat etmeyip varoşu yakılmış idi, ama şimdiki hâlde evvelkinden mamur olmuş. Kalesi bir gölün içinde, Şamos Nehri'nin Varat Kalemiz tarafında değildir, beri Erdel tarafında Beleşo Sonlok Nahiyesi'ndedir, Şar-batak, Seykelhit ve Kanije gibi bataklıkta sarp kaledir. Ancak uzak mesafede havalesi vardır. Oradan (—) saat doğuya gidip, Dejvaroş şehrinin özellikleri Bunu da (—) tarihinde Ali Paşa ile geldiğimizde öyle yakmıştık ki görenler, "Aya bunda yapı cinsinden bir eser var mıydı?" derlerdi. Hâlâ o kadar mamur olup İrem Bağı yeni bir şehir olup kale gibi manastırlar, han, saray ve dükkânlar ile süslü mamur şehir olmuş. Kalesi olmadığından şehrin etrafına yalın kat çit palanka ile derin hendekler kesip 7 yerde köprülü kapılar etmişler. Oradan yine kıbleye doğru mamur yerler geçip ve ibretlik seyirler edip 6 saatte, Kolojvar Kalesi'nin özellikleri Bu hakirin bu kaleye 7 kere gelmesi nasip oldu. 3 keresi Melek Ahmed Paşa efendimiz sadrazamlıktan 1062 [1652] tarihinde mazul olup Silisre Eyaleti'ne mutasarrıf iken Rakofçioğlu isyan edip Leh Vilâyeti'ni' itaat altına almaya giderken Silisre'den ılgar ile Erdel Vilâyeti'ne girip Rakofçioğlu'nu bu Kolojvar'da bulup Melek Paşa efendimiz mektuplarını verip yine Rakofçi'den mektuplar alıp gittim ve yine iki kere geldim. Dördüncü gelişimiz (—) tarihinde Gazi Seydî Ahmed Paşa ile gelip bu Kolojvar Kalesi ovasında Rakofçi'nin 180 bin cünüp askerini kılıçtan geçirip melun Rakofçioğlu kral da bu cenkte yaralı olarak kaçıp anasının Namin Kalesi'nde canı cehenneme gidip Osmanlı Devleti'nde Tımışvar serhaddi güvenli hâle geldi. Beşinci gelişimizde (—) tarihinde Serdar Ali Paşa ile bu Kolojvar'a geldik. Altıncı gelişimiz, yine Ali Paşa ile dönüşte uğradık. [91b] İşte bu Kolojvar'a yedinci gelişimizdir. Bu hakir bu Erdel diya-rıyla Leh ve Moskov kâfiristanlarını, o kadar çok seferler edip bol bol seyirler etmişimdir ki bir daha görmeye nefret etmişim, ama Cenâb-ı Bârî yârı kılıp yine gelip seyahat ettik. Bu Kolojvar Kalesi Erdel diyarının ortasında bulunup büyük ve sağlam kale olduğu daha önce ayrıntılı olarak yazılmıştır. Ancak bu kale Şamos Nehri'nden uzaktır ve Şamos Nehri'nin Varat Kalemiz tarafında Varat'a 3 merhale yer olup Macar sınırındadır. Buraya kadar yazılan Erdel kaleleri Varat'tan gündoğusu tarafında bulunmaktadırlar, ama bu Kolojvar Kalesi'nden Erdel Belgradı'na kadar kıble yönüne gidilir. Bu Kolojvar Kalesi'nde bu hakir duydum ki Erdel Kralı Abobi Mihal Hayduşak Vilâyeti'ne gitmiş. Mecburen biz de geri dönüp o taraflara gitmek gerekip Kolojvar'dan kâh kuzeye, kâh batıya ve bazen de güney taraflarına bir hafta gezip nice köy, kasaba ve kaleleri gezip gördük. Ama meşhur olmayanların anlatılmasında ve yazılmasında bir fayda yoktur. Nice menzillerin isimlerini de bilmediğimizden özellikleri yazılmadı. Oradan bir isimsiz menzilden kalkıp 5 saatte, Galu Kalesi'nin özellikleri Macarcada (—) demektir. Daha önce Rakofçi melunun tahtı olduğu yukarıda Ali Paşa'da yazılmıştır. Zira bu sağlam kale Ali Paşa'ya itaat etmeyip varoşu yakılıp hesapsız sayısız mal alınmıştı, şimdi gayet mamur gördük. Kalesi bir geniş öz içinde beşgen şekilli bir şeddadi güzel yapıdır, ama küçüktür. Bu ma- 362
363 halle Şamos Nehri doğu tarafından gelir abıhayat sudur. Bu kalede bir gece konuk olup kaptanından ihsan ve kılavuzlar alıp Şamos Nehri'ni atlar ile geçip 7 saatte bakımlı ve şirin köyleri ve ekinlikleri geçip, Linse Köyü menzili, oradan yine 5 saatte batı tarafa gidip Şamos şehrinin özellikleri Bunu da Ali Paşa zamanında berbat etmiştik. Hâlâ mamur olmuş. Şehri, Şamos Nehri kenarında seyirlik bir Meram Bağı'dır. Bu Şamos Nehri, Senyal Dağlarından doğup Tise Nehri'ne yakın akarak 20 adet kalelerden Sakmar Kalesi, Ka-rol Kalesi; Eçetvar Kalesi, Namin Kalesi ve Kalo Kalesi ovalarında nice varoşlara uğrayıp nice nahiyelerin köylerini sulayıp Kalo Kalesi nahiyesinde Tise Nehri'ne karıştığı yukarıda yazılıdır. Oradan 5 saatte, Yüklə 1,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|
