GüNÜMÜz tüRKÇESİyle evliya çelebi seyahatnamesi

Devevar Kalesi

Moriş Nehri'nin karşı tarafında gökyüzüne karışmış bir kudret kalesidir ki Erdel Vilâyeti'nde, Çek ve Leh ülkesinde böyle Kahkaha Kalesi gibi bir hisar yoktur. Moriş Köprüsü'yle geçip kalede bir gece konuk olduk ve canımızın istediği kadar gezip dolaştık. Gerçi batı tarafındaki yüksek dağlar havaledir, ama onlardan bu kaleye asla zarar yoktur ve bir yolla bu ka­lenin yanma varılmaz. Hatta Ali Paşa ile (—) tarihinde Erdel'e girdiğimizde bu kale asla itaat etmeyip İslâm askerine Moriş Suyu'nu içirmediği yukarıda ayrıntılı olarak yazılmıştır. Son­ra Varat Kalesi'ne giderken bizim Lipova Kalesi'nden bu Deve Kalesi'ne Façatlı Ali Ağa biraderini esirlikten kurtarmaya gel­miştik. Bu kaleyi yine doğru dürüst gezip dolaşıp kaptanından hediyeler alıp sonra yine kıbleye doğru 3 saat sahralar içinde gidip Lena Boğazı'nı aşıp,

Barçay Kral Köyü menzili: Muazzam ve mamur Macar ve Eflâk köyüdür. Oradan 6 saatte Hasek ve Haçek de derler, bu ovayı geçip oradan yine batıya İskender-i Zülkarneyn'in yaptığı Demirkapı'yı geçtik. Hamd olsun selâmetle geçtik. (—) tarihinde Ali Paşa ile Erdel seferinden geldiğimizde bu Demirkapı'nm iç yüzünde Haçek Ovası tarafında kar üzerinde konup üç gün üç gecede bu Demirkapı Dağlan ve ormanlarını

aşmcaya kadar kışın şiddetinden 10 bin esir kırıldığı ve bir bü­yük kıtlık olduğu tamamen yukarıda yazılıdır.

Hamd olsun şimdi esenlikle Demirkapı'yı geçip batı tarafa yokuş aşağı îslâm ülkesi içinde gidip,

Şebeş Kalesi menzili: Daha önce iki kere anlatılmıştır. Oradan yine batı tarafa 6 saatte,

Logos Kalesi: Bunu da Köprülü Mehmed Paşa'mn (—) tari­hinde Yanova fethine giderken fethettiği ve iki kere geçtiğimiz de yukarıda anlatılmıştır, ama şimdi bu Logoş'ta konmayıp 4 saat yine batı tarafa gidip,

Tımışvar Kalesi'nin özellikleri

Vilâyet valisi olan Cerrah Kasım Paşa Yanova'da oturup Er­del kralı mektuplarını hediyeleriyle Tımışvar'da kaymakamı Ahmed Ağa'ya verip bir gece konuk olduk. Sabahleyin hediye­ler ile kılavuzlar alıp Tımışvar'dan kaymakam mektuplarıyla, Eflâk Vilâyeti'ne gittiğimiz konakları bildirir

Evvelâ Tımışvar'dan kılavuzlarla bir saatte Odun Köprüsü'nü geçtik. Büyük bir ağaç köprüdür ki 6 gözdür. Altın­dan akan Tımış Nehri, Erdel diyarından doğup Şebeş ve Logos kalelerinin hendekleri içinden akan sular bu Tımış Nehri'ne ka­rışır. Bir kolu Tımışvar Kalesi hendeği içinden akarak Pancova Kalesi'ni geçip Tuna Nehri'ne karışır. Odun Köprüsü'nden 7 sa­atte ova ile kıbleye doğru gidip,

Virse Kalesi'nin özellikleri

Beş altı sene bu serhadleri gezip dolaşmıştım, ama bu Vir­se Kalesi'ni görmemiştim. Sırp krallarından Dest-pot Kral yapı­sıdır. Sırpça (—) demektir. (—) tarihinde Fatih Sultan Mehmed fethidir, Gazi Balı Bey eliyle. Sonra Erdel kâfiri bu kaleyi geri aldı. (—) tarihinde Süleyman Han asrında İkinci Vezir Ahmed Paşa Tımışvar fethine giderken bu kaleyi fethetti. Hâlâ Tımışvar Eyaleti'nde voyvodalıktır ve 150 akçe kadılıktır.

Sipah kethüdayeri ve yeniçeri serdarı vardır, ama iç el ol­mak ile yukarı kale dizdarı, neferleri ve imareti yoktur. Kalesi gökyüzüne çıkmış yüksek bir dağın tepesinde badem şeklinde şeddadi bir taş yapı, güzel bir kaledir ama bazı yerleri haraptır. İçinde kış günleri şehir ayanının çobanları [93a] koyun kışlatır­lar. İnsanoğlu sakin değildir.


368

369

Bu kale dört tarafında altışar ve yedişer konak yerden gö­rünür. Batı ve kıble tarafları uçsuz bucaksız ovalı yüksek kale­dir. Bu Virse Kalesi'nin aşağısında bir gölceğiz kenarında dört­gen şekilli dolma ve rıhtım sanatlı bir palankası var, büyüklü­ğü tam 400 adımdır. (---) tarihinde Tımışvar fatihi İkinci Vezir Ahmed Paşa Erdel küffarı katanası için bu aşağı varoş palan­kasını bina edip katana eşkıyaları aşağı şehri yağmalamış olur. Dizdarı, 20 adet hisar eri, 4 adet sahi topu ve yeteri kadar cebe-haneleri var.

Kale içinde tahta örtülü ve tahta minareli bir camii ve 8 adet yine tahta örtülü nefer evleri var. Kalenin kıbleye bakar bir ağaç kanatlı kapısı, kapı önünde yine ahşap köprüsü ve hendek kenarında bir hoş mahkemesi var. Kalenin batı tarafı bir küçük göldür, içinde çeşit çeşit balıklar avlanır. Virse'nin taşra varoşu

Bu aşağı palanka kalenin kıble tarafında 300 adet tek ve iki katlı geniş, tahta örtülü mamur evlerdir.

Tamamı 3 mihraptır. Mahkeme önünde bir camii var. Çarşı içinde bulunduğundan kalabalık cemaate sahiptir. Bundan baş­kası mahalle mescitleridir. 1 medrese, 1 tekke, 2 mektep, 2 ha­mam, 2 han, 110 adet dükkân ve 3 adet sebilhanesi var. Bunun da evleri tamamen tahta örtülü bağlı ve bahçeli geniş haneler­dir. Bütün sokakları kumsalca olmak ile kaldırımı azdır, zira o kadar çamur olmaz.

Bu şehrin doğu tarafı, ta yukarı eski kaleye kadar dağla­rı tamamen bağlardır. Havasının güzelliğinden halkı sağlardır. Kırmızı üzümü lezzetlidir, ama suyu biraz çorakçadır, yani bi­raz acıdır. Halkı zengin bezirgan ve garip dostlarıdır. Gayetle ucuzluk ve bolluk yerdir. Güzeli gayet çoktur.

Bu hakir Tuna Nehri'nin Tımışvar tarafında ve Eflâk ta­rafında görmediğimiz şehirler olmak ile Tuna kenarıyla git­meye niyetlenip bu Virse voyvodasından yarar kılavuzlar alıp Virse'den kıbleye doğru 6 saat gidip,

Yeni Palanka'nın özellikleri

(—) tarihinde Fatih asrında Gazi (—) Bey Sırp kâfiri elin­den fethetmişti. Zamanın geçmesiyle harap olunca (—) tari­hinde Varat fatihi İkinci Vezir Ahmed Paşa Sultan III. Mehmed

Han fermanıyla eski temeli üzerine yeniden Tuna Nehri kena­rında dörtgen şekilli bir dolma rıhtım bina güzel bir palanka yapınca ismine Yeni Palanka derler, ama birinci yapısı eskidir. Hisar içinde bir Hünkâr Camii ve 50 adet tahta örtülü haneleri var. Ancak paşanın sarayı tamamen kiremit örtülüdür. Ve hâlâ Modova beyi burada oturur. Hâlâ III. Mehmed Han yazımı üze­re Tımışvar Eyaleti'nde Modova beyinin tahtıdır. İki tuğlu paşa­lara da sadaka olunmuş hoş sancaktır. Beyinin hassı 260.080 ak­çedir. Ve bütün zeamet sahibi 13 neferdir ve tüm erbâb-ı timarı 123 kişidir, çeribaşı, yüzbaşı ve alaybeyisi vardır. Sefer sırasında kanun üzere bu zeamet ve timar sahiplerinin cebelüleri beyinin tabileriyle 5 bin adet seçkin asker olup Tımışvar muhafazasına memurlardır. Kanun üzere sipah kethüdayeri, yeniçeri serdarı, kale dizdarı, 20 nefer hisar eri, 150 akçe pâyesiyle kadısı, muh-tesibi, emini, bâcdarı, şehir kethüdası ve 7 nefer kale ağaları var­dır, ama şeyhülislâm ve nakibüleşrafı yoktur.

Yeni Kale'nin şeklini bildirir

Tuna Nehri sahilinde bir yarlı bayır üzerinde dört köşe pa­lanka olup iki kapısı var, biri beri doğu tarafına bakar, biri kü­çük kapıdır ki Tuna Nehri kenarına bu kapıdan 20 ayak merdi­ven ile inilir, Tuna tassa 10 basamak merdiven kalır. Varoş tara­fına bu büyük kapı üzerinde büyük bir köşkü var, şer'î mahke­mesi civarındadır. Ve kapı önünde bir enli derin hendek üzerin­de makaralar ile asma çit köprüsü var. Bu köprüden geçip bü­yük varoşa varmak için Tuna Nehri üzerinde yüz adım gidip bir ağaç köprüden daha geçilir, ondan sonra varoşa girilir. Bu hesap üzere bu kaleyi Tuna Nehri kuşatmış olup bir ada gibidir, zira Tuna'dan ayrılmış bir fırka ensiz su daha vardır. Büyük Varoş'un şeklini bildirir

Adı geçen köprünün başında 50 adet dükkânları, bir hanı ve bir camii var. Tamamı 3 mihraptır ve 4 mahalledir, ikisi müslim ve ikisi kefere mahallesidir. Toplam 300 adet bağlı ve bahçeli tahta şindire örtülü mamur hanelerdir. Burada güzel yapı bir hamamı var, ama Temmuz günleri olduğundan kapa­lı durup bütün halkı Tuna Nehri'ne girerler. Ayanı kibarı evle­rinde soba hamamlarına girerler, zira her evde çömlekten soba vardır.


370

371

Bu şehrin batı tarafından Kraşva Nehri akıp bu mahal­le yakın Tuna Nehri'ne karışır, tatlı sudur ama küçüktür. Bu nehrin [93b] ilk çıktığı yer olan Erdel Vilâyeti'nin Kraşva dağ­larından gelip Virse Kalesi'yle bu Yeni Kale Ovası'ndan akıp Tuna Nehri'ne girer. Terhal Nehri, Çalmaş Yaylağı'ndan ge­lip bu şehrin doğu tarafı dibinde Tuna'ya katılır. Hakir bu Yeni Palanka'dan bir gemiye kılavuzlarımla ve şehir ayanıyla gezmek için binip Tuna'dan karşı kıble tarafına Tuna Nehri'ni geçerken sıkıntılar ve şiddetli rüzgârlar çekerek bir milde karşıya geçip, Ünlü kale, yani sağlam İhram Hisarı'nın özelliklen

897 [1492] tarihinde bizzat Sultan Bayezid-i Velî yapısıdır. Hâlâ Budin Eyaleti'nde Semendire Sancağı toprağında voyvo­dalıktır ve 150 akçe pâyesiyle şerif kazadır, zira nahiyeleri (—) adet mamur köylerdir. Sipah kethüdayeri, yeniçeri serdarı, kale dizdarı, 50 adet neferleri, şeyhülislâmı, nakibüleşrafı, muhtesi-bi, gümrük emini, bâcdarı, haraç emini, mimar ağası ve altı ne­fer kale ağaları vardır.

İhram Kalesi'nin şeklini bildirir

Tuna Nehri kıyısında bir yalçın kaya üzerinde beşgen şekil­li, 5 adet sağlam kuleli ve çepçevre 500 adım büyüklüğünde iki kat şeddadi parlak ve cilâlı yontma taştan bir savaş kalesidir. 5 kulesi dahi şindire tahta örtülü sivri kubbeli yüksek kulelerdir. Hatta hisar içinde bir Hünkâr Camii, bir dizdar hanesi, bu kule­lerde cebehaneler ve zahireler ile bir su kuyusu var, yapı cinsin­den başka bir şey yoktur.

Batı tarafa bakar bir demir kapısı var, ama iki kat yeni ka­pıların arası silâhlar ile bezenmiş olup kapıcılar hazır dururlar. Gerçi iç eldir, düşmandan emindir, ama dağlardaki Sırp ve Bul­gar haramilerinden korkup kapıyı daima beklerler. Zira bütün şehir ayanlarının kıymetli eşyaları bu iç kalede saklıdır.

Bu kale kapısı olan yüksek kule birbiri içinde iki kat sanat­lı ibretlik kuledir. Bu kapının kemeri üzerinde tarihi böyle ya­zılmıştır, tarih:

Ey veyâr hayrest bedân câm-ı nev, Zi (...) der çemen cânhırâm-ı nev.

Sene 997.

Aynı bu nakış üzere yazılmış Farsça şekilli tarihtir ki asla fazlası ve eksiği yoktur. Kalenin topları çoktur. Doğu tarafında hendeği vardır, ama gayet dardır ve batı tarafı yalçın kayalı hi­sardır. Hatta Tuna kenarı olmak ile bu kayalar tarafında hendek yoktur.

İhram Kalesi Varoşu'nun anlatılması

İsimlenme sebebi odur ki bu kaleyi yapmak için Bayezid-i Velî bu yere gelip bir ihram üzerine oturup,

"Bu ihramım yerinde bana bir kale yapın" diye konuştuk­larında mübarek elleriyle ihramın etrafına taşlar yığıp,

"İhramım kalesidir" diye isim verirler. Hâlâ bu kulenin yeri ihram büyüklüğünde yüksek kuledir, onun için İhram Ka­lesi derler şirin ve süslü bir kaledir.

Bu kalenin kıble tarafında kaleye biraz havale yüksek bir zeminde büyük bir varoş var imiş. Henüz birkaç ay önce yakı­lıp nice yerleri harap olup hâli üzere yatardı. Ancak kale önün­de bir taş yapı hanı var, Tımışvarlı Cimcime Defterdar'ın hay­ratıdır. Şehir henüz imar olup ancak 200 kadar şindire tah­ta ile örtülü yeni yapı evleri vardır. Tamamı 20 adet yeni yapı dükkânlardır. Bir camii var, bu daha yeni yandığından vakıf ta­rafından imar olmada idi. Kaleden aşağı bir küçük hamamı var.

Kısacası bu varoş da mamur değildir, ama suyu ve havası, bağı ve bahçeleri güzeldir. Halkı Rumeli tarzı esvap giyip Boş­nakça, Sırpça, Bulgarca ve Türkçe konuşurlar.

Bu şehri de gezip yine gemiye binip karşı tarafta Yeni Palanka'ya tekrar geldik. Ertesi gün gezip dolaşmak için bir­kaç kafa dengi dostlarla yine Tuna gemisine binip Tuna Nehri ile batı tarafına baş yukarı sıkıntı küreğini çekerek 5 saat gittik. Tuna'nm karşı güney tarafı ki Semendire Kalesi tarafıdır, o ta­rafa yanaşıp bir saat daha gidip,

Köylüc Kalesi'nin özellikleri

Bosna Eyaleti'nde Hersek Sancağı toprağında deniz kıyısın­da olan Nova Kalesi'nin kuzeyinde Gaçka Ovası sonunda yük­sek bir dağın üzerine yapılmış Köylüc Kalesi var, ama bu Tuna Köylücüdür. (—) tarihinde Fatih Sultan Mehmed Han zamanın­da Gazi Balı Bey eliyle Sırp kralı elinden zorla fethedildi. Hâlâ Budin Eyaleti'nde Semendire Sancağı toprağında voyvodalıktır


372

373

ve Semendire kadısı naipliğidir. Kalesi Tuna kıyısında bir düz­lük yerde beşgen şekilli üç kat şeddadi taş yapı, güzel kaledir ki fırdolayı büyüklüğü tam 1.600 germe adım olup kıble tara­fına büyük kapısı ve liman tarafına su kapısı var. Eski yapı ol­makla beyaz kale değildir, yani basık eski kaledir ki duvarları­nın yüzü karaca ve bazı yerleri alaca, yıkık yerleri var. Ama Se­mendire Kalesi gibi acayip ve garip 17 adet sivri tahta külâhlı kubbeleri var, iç kalesi dış kaleden yüksektir.

Toplam 20 pare sahi topcağızları var, ama 5 adet topu aca­yip iri toplardır. İç kalesi küçüktür. Ancak dizdar, [94a] kethü­da, imam ve müezzin haneleri, cebehane, tahıl ambarı ve bir Hünkâr Camii var, tahta örtülüdür. Ve aşağı Tuna'ya iner su yolu ve bir kapısı var, başka şey yoktur.

Taşra kalede 140 adet tahta şindire örtülü evleri vardır. Ve 2 mihraptır ve 2 mahalledir. Kara tarafı sağlam hendeklidir ki içinden Tuna akar, ama şehir dışında dağlarda bağlar bezen­miştir.

Beğenilenlerinden beyaz sulu, yemesi hoş kirazı, siyah eriği ve armudu meşhurdur. Suyu ve havasının güzelliğin­den mahbûbu gayet çoktur. Mahbûbeleri gayet edepli hatunla­rı olup vilâyeti halkı tüccar, gezgin, hacısı çok, yumuşak huy­lu, iyi huylu, nimeti bol ve garip dostu Boşnak adamlarıdır ki gayet ehl-i ırzlardır. Ve toplam (—) adet mescitleri ve 2 yerde medreseleri vardır. Ve,

(1,5 satır boş)

Bu kalenin doğu tarafına yakın büyük Morava Nehri, Çoç-ka, Rodnik ve Alacahisar dağlarından toplanıp Belgrad'ın ana­yolunda Yagodina adlı mahalden ahşap köprüden geçip bu Köylüc Kalesi yakınında büyük Tuna Nehri'ne karışır.

Oradan yine gemiye binip bir saat yokuş aşağı akıp tek­rar Yeni Palanka'ya geldik. Ali Modava beyinden kılavuzlar alıp şehir kenarında Terhal Nehri'ni geçip 5 saatte Gazi Ali Bey kolu ile dağlar ve sarp yollar geçip 2 saat daha Tuna Nehri ke­narıyla doğu tarafa selâmet gidip,

Eski Medova Palankası'nın özellikleri

Yani Sırpça bal ovası demektir, ama meşhur galat kullanıl­dığından Modova derler. Daha önce kanun üzere Medova beyi-

nin tahtı bu idi. (—) tarihinde Fatih asrında Gazi Balı Bey fethi­dir. Tuna kenarında dört köşe, iki kapılı bir viranca küçük pa-lankacıktır. İçinde 50 adet tahta örtülü nefer haneleri, bir tahta minareli küçük camii, dizdarı ve 300 adet hisar eri var, Yeni Pa­lanka niyabeti ve voyvodası var, başka hâkimleri yoktur. Ama taşra varoşunda 200 adet bağlı ve bahçeli şindire tahta ve saz örtülü reaya evleri, bir küçük tahta örtülü camii ve bir ekmekçi dükkânı var. Hanı, hamamı ve başka dükkânları yoktur. Ama 10 çeşit balı meşhur olduğundan Medova derler. Bundan yine bir gemiye binip bir saatte Tuna Nehri ile aşağı akıp karşı Se­mendire toprağında,

Güvercin yuvası, yani Güvercinlik Kalesi'nin özellikleri

Rumeli'nde Dimetoka karası yakınında bir Güvercinlik Ka­lesi daha var, ama haraptır, içinde insan yoktur, ama bu Tuna Güvercinlik'i mamur kaledir. (—) tarihinde Fatih Sultan Meh-med fethidir, şehit Koca Mahmud Paşa eliyle. Sırplardan pazu kuvvetiyle fethedilmiştir. Hâlâ Budin Eyaleti'nde Semendire Sancağı toprağında voyvodalıktır. Kethüdayeri, yeniçeri serda­rı, kale dizdarı, 50 adet hisar eri, emini ve haraç emini, bâcdarı, muhtesibi, mimarbaşısı ve kale tamirine memur mirâhur ağa­sı, 7 nefer kale ağaları, şeyhülislâmı, nakibüleşrafı, 150 akçe pâyesiyle kadısı ve 140 adet nahiye köyleri vardır.

Kalesi, Tuna Nehri kıyısında gökyüzüne baş uzatmış yalçın bir kaya üzerinde altıgen şekilli şeddadi, kârgir, yontma taşlı, savaş yurdu gayet sağlam 7 kuleli ibretlik bir kaledir. 5 kulesi yalçın yüksek kaya üzerinde ve 2 adet kulesi Tuna Nehri döver sarp yüksek kulelerdir. Bu kalenin dört tarafı yalçın kaya üze­rinde olmak ile asla bir taraftan bu hisara lağım, tünel ve metris ile zafer mümkün değildir. Sanki Bîsütun Dağı gibi Tuna Neh­ri içine girmiş yüksek bir burun üzerinde kurulmuş yüksek bir kaledir. İç kalede 7 ev, 1 tahıl ambarı ve kulelerinde çeşit çeşit cebehane ve zahire için kırmızı darı durur.

Bir Mahmud Paşa Camii ve batı tarafına açılır bir demir ka­pısı var. Kuleden aşağı ta Tuna Nehri'ne iner bir garip ve ibret­lik su yolu var, acayip ve garip sanattır. Taşra kale aşağı Tuna kenarmdadır ve toplam 3 mahalle ve 300 şindire tahta örtülü mamur evlerdir.

374

375

Tamamı 3 mihraptır. Evvelâ Hacı Ali Camii, Tuna kenarın­da yeni yapı camidir. Geri kalanı mescittir. Ve (—) adet medre­se, (—) tekke, (—) adet sıbyan mektebi vardır. Ve 1 hamamı var, Koca Mahmud Paşa'nmdır. Tamamı 50 kadar dükkânlardır. Be­desteni ve aşevi imareti yoktur. Velî Mahmud Paşa fetih sıra­sında bu kale halkına hayır dualar ettiğinden gayet eli açık ki-mesneleri, ehl-i iyâlleri ve çok bol ekinleri, tahılları, otları var­dır. Bağ ve bahçeleri de batı tarafında, Tuna Nehri kenarında bulunup sanki İrem Bağı'dır. Havası [94b] ılıman olup diğer şe­hirlerden biraz sıcaktır. (—) (—) (—)

Bu kaleyi de gezip dolaşıp yine kılavuzlarımızla gemiye binip hemen kale karşısında Tuna ortasında bir ada içinde,

Baba Sultan ziyareti: Bir sivri kaya üzerinde iki adet yük­sek ağaç bitmiştir. Bu Dede Sultan bu iki ağacın gölgesinde yak­maktadır. Yüce Allah'ın hikmeti yılda bir kere Tuna Nehri'nin bütün balıkları bu Baba Sultan Adası kenarına gelip öyle yığı­lırlar ki Tuna'nın iki fırkası çeşit çeşit balıklar ile süslenip balık­ların çokluğundan Tuna üzerinde biraz balık yağı akar. Ta bu derece balıkların kalabalığı olup bu Baba Sultan'ı ziyaret eder­ler. Bu mahalde balıkların ziyaret günleri balık avcıları ve diğer insanlar balık avlamazlar ve balıklar da o günde asla insandan kaçmazlar. Nice balıkları ziyaretgâha varan dostlar ellerine alıp yine göz açıp kapayıncaya kadar suya korlar.

Bu mahalde hakir gördüm ki balığın dili yoktur, zira İstan­bul peremesi ve kayıkları kadar müteferrika adlı moruya balık­ları başlarını yedi başlı ejder gibi Tuna'dan taşra çıkarıp mağara gibi ağızlarını açıp su içtiklerinde ağızları içine bakıp gördüm, asla dilleri yoktur. Balığın su içmesi sudan dışarı başını çıkarıp rüzgâr içmesidir. Bu hususta balık da değirmen gibidir. Eğer balık dışarı çıkıp su yerine rüzgârı çok içerse ölür. İnsan da "... her canlı şeyi sudan [yarattık]..." [Kur'ân, Enbiyâ 30] iken suya gi­rip suyu çok içerse boğulur, ama insanoğluna rüzgâr zarar ver­mez. Balıklara da su zarar vermez. Kıta:

Şu mâhîler ki derya içre[dir] deryayı bilmezler, Hem âkil âdem olan tehlike deryaya girmezler, Benî âdem dahi ber içre asla rıhı görmezler, Aceb sırr-ı Huda'dır kim bu sırra kimse ermezler.

Kısacası bu küçük ada Baba Sultan gönül erbanmı ziyaretgâhıdır ki bütün Güvercinlik halkı her an pak toprağına varıp yüzlerini sürüp ziyaret ederler.

Bu pek kusurlu hakir de ziyaret edip, "Tereddüde düştüğünüz bir işte kabir ehlinden istimdâd ediniz" hadis-i şerifi üzere mübarek ruhlarından yardım talep ettim. Sonra yine Tuna Nehri gemisiy­le aşağı aktık. Tuna'nın Güvercinlik boğazmdaki göklere ulaş­mış kayalarda nice kere yüz bin adet güvercin yuvaları olduğun­dan bu kaleye Güvercinlik Kalesi derler. Niceler bu kayalarda Eflâtun-ı İlâhî'nin güvercin topluluğu için tılsımı vardır derler, ama hakir tılsımını görmedim, yalan haramdır. Ancak,

Acayip ve garip Tanrı sırrı: Bu kayalarda nice kere yüz bin güvercinin yuvalarında olan yavrularını ne yılan, ne çıyan, ne şahin, doğan, zağanos ve balaban kuşları avlamazlar. İnsanoğ-lundan da bir fert bu kayalara çıkıp güvercin yavruları almazlar, acayip temaşadır.

Bu Güvercin Kayası boğazının iki tarafı göklere uzanmış dar kayalardır, arasından Tuna Nehri öyle hızlı akar ki ok atsan suya ermez ve bütün gemiler de şimşek gibi şakıyıp geçerler. Ta bu derece dar boğazdır.

Ziyaretgâh olan Baba Kayası'nm bir ok menzili karşı tarafın­da, yani Tımışvar toprağında,

Tuna Varatı Kalesi'nin özellikleri

Hâlâ Tımışvar Eyaleti'nde Tuna Nehri kenarında bir yalçın kaya üzerinde sarp kale imiş. Velî Mahmud Paşa Güvercinlik Kalesi'ni fethettikten sonra bu kaleyi balyemez toplar ile Güver­cinlik Kalesi'nden dövmeye başlar. Varat içinde olan kâfirler "El­aman ey Âl-i Osman askeri" deyip aman ile çıkıp Erdel diyarına varırlar. Hâlâ elimizde olan Varat Kalesi'ni bu Varat adıyla yap­tıklarından ismine Varat derler. Bir rivayette zikri geçtiği üzere Varat Kalesi içinde Menûçehr evlâtlarının tunçtan altın yaldız­lı atları heykelleri tılsım olduğundan var atlardan bozma Varat derler diye halk arasında söylenir.

Bu Tuna Varatı o zaman küffar tarafında olmak ile sağ ve soldaki kalesinin nice yerden duvarları lağımlar ile havaya uçu­rulduğundan hâlâ nice yerlerinin duvarları haraptır. Hâlâ bazı


376

377

kuleleri ve cehennem kuyusu gibi zindanı durur. Gayet sağlam, geniş ve çetin kale imiş.

Bunu da gezip yine gemilere binip Tuna Nehri'nin sağını so­lunu seyrederek Tuna ile baş yukarı yine Medova Kalesi'ne gel­dik. Orada dizdardan yoldaş kılavuzlar alıp oradan atlarımıza bi­nip 5 saatte Allah saklasın Gazi Ali Bey Derbendi'nden dik aşağı inerek yine Tuna kenarıyla geniş yerlerde köyler geçip, Lıbıkova Palankası'nın özellikleri

Osmanlı yapısıdır. Tuna Nehri kenarında Tımışvar Eyaleti'nde Modava beyinin hassı olup subaşısı hâkimdir ve niya­bettir. Dizdarı ve 60 neferi var, ama kethüdayeri ve yeniçeri ser­darı yoktur. Kalesi, Tuna Nehri'nden 200 [95a] adım uzakça düz, geniş, yeşillik ve Acem hıyabanı gibi bir ağaçlık içinde dörtgen şe­killi bir küçücük palankacıktır. İçinde 5 hanesi var. Dizdar, kale mehteri ve kethüdası olur, başka yapı cinsinden bir şey yoktur. İki kat hendeği var. Kâfir zamanı gayet mamur imiş. Hâlâ 5 adet top­ları, kapısı önünde hendek aşırı varoşta bir tahta minareli ve tah­ta örtülü camii var. Bu varoşta 100 kadar bağ ve bahçeli Müslü­man evleri ve 100 kadar kefere evleri vardır, hepsi şindire tahta örtülü ve tahta avlulu fukara haneleridir. Hamamı, hanı ve çarşı pazarı asla yoktur, ama bağ ve bahçeleri gayet çoktur. Bu kalenin karşısına seyretmek için gemiyle geçip bir anda karşı karşı geçip, Güzel Dobrinova kasabasının özellikleri

Semendire Sancağı toprağında voyvodalıktır ve niyabettir. Kalesi harapça olmuş. Yapıları, Tuna kıyısında bir yeşil düzlük îrem Bağı ve meşelik yüksek dağlar eteğinde kurulmuş olup bağ­lı bahçeli toplam 200 adet tahta örtülü ve tahta avlulu mamur ha­nelerdir. Ürünleri çok olduğundan Latincede Dobrinova, yani iyi ova demek olur. Ancak bir tahta örtülü ve bir tahta minareli ca­mii ve bir ekmekçi dükkânı var, başka yapı yoktur. Bütün halkı Tuna gemicileridir.

Bunu da gezip dolaşıp tekrar gemiyle karşı tarafta Lıbıko-va'ya geçip dizdardan kılavuzlar alıp 5 saat doğu tarafınca gidip nice uçurum kayalarda gidip Tuna kenarında bir bağlı, bahçeli ve çayırlı yerde çadırımız ile konduk. Çevre köylerinden reayalar koyunlar, kuzular ve diğer yiyecek ve içecekler getirip hizmetçi­lerimiz yemek pişirmeye başlayınca hemen hakir birkaç yoldaş ile yine bir gemiye binip Tuna ile karşı tarafa geçip,

Dırınkova kasabasının özellikleri: Latincede (—) (—) de­mektir. Bu da Semendire Sancağı toprağında voyvodalıktır ve naipliktir. Daha önce bir mamur palankası var imiş, iç el olmak ile harap olup imar olunmamış. Ama şimdi Tuna kenarında bir dağ eteğinde ve geniş bir dere ağzında tamamen bağlı ve bahçe­li şirin bir kasabadır ki bir camii var, minaresi tahtadan olup kü­çük camidir, bir mescidi var, ama keferesi çoktur. Hamamı, hanı, çarşı pazarı yoktur, ancak bir ekmekçi dükkânı, bir bozahane-si ve bir balıkçı dükkânı var. Bütün yapıları tahta örtülüdür, 117 evdir. Suyu ve havası hoştur. Bunun da bütün halkı Tuna gemi­cileridir. Ayan ve eşrafları yoktur, ama bahçe gibi bağları çoktur.

Hakir bunu da gezip dolaşıp gemi ile tekrar beri tarafta Dobrinova'ya geçip yine dizdardan kılavuzlar alıp doğu tarafı­na 4 saat gidip,