Guruh: 070-19 saxo’ Bajardi: Xolmamatov Jaloliddin O’qituvchi: Olimov I s mavzu: Klassik shifrlarni dasturiy ko‘rinishda amalga oshirish Ishdan maqsad

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL‑XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI

“Kriptografiya 2” FANIDAN

1-Amaliy ish


Guruh: 070-19 SAXo’
Bajardi: Xolmamatov Jaloliddin
O’qituvchi: Olimov I S


Mavzu: Klassik shifrlarni dasturiy ko‘rinishda amalga oshirish
Ishdan maqsad: Klassik shifrlarni haqida amaliy bilim va ko‘nikmalarga ega
bo‘lish.
Nazariy qism
Sezar usuli. Sezar shifri oddiy siljitish shifrining bir qismi hisoblanadi. Bu shifrni
rimlik imperator Gole Yuliy Sezar o‘ylab topgan.
Shifrlashda matnning har bir harfi boshqa harf bilan quyidagi qoida asosida
almashtiriladi. Harflarni almashtirishda kelayotgan yozuv harflarini k-ga siljitib
almashtiriladi. Bu yerda M – butun son hisoblanib, ochiq matni belgisini biror
alfavitdagi o‘rni, S – butun son bo‘lib, shifr belgini biror alfavitdagi o‘rni.
C=(M+k)modm, m - alfavit uzunligi. Deshifrlash ifodasi esa M=(C-k)modm ifoda bilan
ifodalanadi. Yuliy Sezar bevosita k = 3 bo‘lganda ushbu usuldan foylangan.
Sezar usulining kamchiligi bu bir xil harflarning o‘z navbatida, bir xil harflarga
almashishidir.
Masalan, matn sifatida T0=KOMPUTER so‘zini va K=3 deb oladigan bo‘lsak
Sezar usuli natijasida quyidagi shifrlangan yozuv hosil bo‘ladi:
T1 = NRPSXWHU.
Vijiner shifri. Birinchi bo‘lib Vijiner tizimi 1586-yilda chop etilgan va u ko’p
alifboli tizimga nisbatan Yuqoriroq o‘rinda turadi. Bleza Vijinera o’zini XVI asrning
fransuz diplomati deb hisoblaydi. U kriptografiya tizimiga, Ya’ni uning rivojlanishiga
o’z hissasini qo’shgan. Vijiner tizimi Sezar shifrlash tizimiga qaraganda mukammalroq
hisoblanib, unda kalit harfidan harfga almashtiriladi. Bunday ko’p alifboli almashtirish
shifrini shifrlash jadvali orqali ifodalash mumkin. Quyidagi jadvallarda Vijinerning
ingliz alifbosi va kiril alifbolari uchun mos keluvchi qiymatlar ko‘rsatilgan

Vijiner usulida shifrlash. Bu shifrlash usuli ko‘p alfavitli shifrlash usuliga
kiradi. Quyida kiril alifbosidan foydalanilgan holda kalit “KURS” ga teng bo‘lgan
holda, “BAYRAM” ochiq matnini shifrlash keltirilgan. Buning uchun dastlab satr
bo‘ylab kiril alifbosi yoziladi. Alifboni birinchi harfi tagidan kalit so‘z vertikal shaklda
yoziladi. Shundan so‘ng har bir kalit so‘zning harfi orqasidan gorizontal shaklda alfavit
to‘ldirib yoziladi


Bajarish:

1-Dastur
Vernam shifrlash algoritmi C++ dasturlash tilida

2-Dastur
Vijiner shifrlash algoritmi C++ dasturlash tilida:


.