GUNAFSHADOSHLAR (Violaceae)
Gunafshadoshlar – ikki urugʻ pallali oʻsimliklar oilasi. Tropik va
subtropik mintaqalarda keng tarqalgan. 16 turkum va 850 tur
kiradi. Gunafshadoshlar bir yillik va koʻp yillik oʻt, buta, chala
buta va past boʻyli daraxtlar. Barglari, asosan, butun,
navbat
bilan joylashgan. Gullari bittadan yoki ikkitadan boʻlib, barg
qoʻltigʻidan chiqadi, aktinomorf yoki zigomorf. Kosacha va
tojbarglari 5 tadan, pastki tojbarglarining
ostki qismi pixga
aylangan, changchisi 5 ta, urugʻchisi 2 — 5 ta, tugunchasi ustki,
20
bir uyali. Oʻzbekistonda binafsha turkumiga mansub turlari
oʻsadi. Ayrim turlari bahorda ochiladigan xushmanzara oʻsimlik
sifatida ekiladi.
Binafsha (Viola), turkumi
Gunafsha —
gunafshadoshlarga mansub, koʻp yillik oʻtsimon
oʻsimlik, ekiladigan gul. Gunafsha Shimoliy yarim sharning
oʻrta mintaqalarida tarqalgan. 500 ga yaqin turi maʼlum.
Oʻzbekistonda 14
ta yovvoyi, 3 madaniy turi oʻstiriladi. Erta
bahorda ochiladi. Poyasi yer bagʻirlab oʻsadi. Gullari yirik, toʻq
safsar, oq, sariq, havorang , xushboʻy hidli.
Gunafsha yer
tanlamaydi, salqin joylarda, shuningdek
qishda berk joylarda
ham oʻsadi. Asosan, urugʻidan, ayrim turlari ildiz poyasini
boʻlib ekish bilan koʻpaytiriladi. Xushboʻy B. (V. odarata)ning
guli (0,04%) va bargi (0,05%)dan efir moyi olinadi. B.ning bu
turi Qrimda koʻp ekiladi.
21
Xulosa:
Gunafshadoshlar oilasiga kiruvchi Gunafsha turkimi (ikkinchi
nomi binafsha) Yopiq urug'li o'simliklar bo'limining, bir
urug'pallali o'simliklar sinfiga kiradi.
Gunafsha turkumiga
kiruvchi o'simliklar asosan ko'p yillik o'tsimon o'simliklar
hisoblanadi. Yer yuzida 500 ga yaqin, O'zbekistonda 14 ta
yovvoyi va 3 ta madaniy turini uchratish mumkin. Gunafsha
o'sish
uchun yer tanlamaydi, uni tog', salqin joylarda uchratish
mumkin. Gunafsha urug'idan yoki ildiz poyasini bo'lib
ekish
orqali ko'paytiriladi.
Foydalanilgan adabiyotlar
O'. Pratov L. SHamshuvaliyeva, E. Sulaymonov, X. Axunov, K.
Ibadov, V. Mahmudov - Botanika (Morfologiya, Anatomiya,
Sistematika, Geobatanika.)
Tursunboeva Gutbahor, Sukanovna, Komikva Shoini Rafiqovna
Botanika asoslari (O'quv qo'llanma)
