Guruh talabasi soliyeva azimaxon mavzu: labarayoriya jihozi

---

19-92 GURUH TALABASI SOLIYEVA AZIMAXON 
 

---

MAVZU:LABARAYORIYA JIHOZI 
(ISITISH ,O’LCHOV ,OPTIK ASBOB)LAR.KO’RGAZMALI 
QUROLLAR, ULARNING TURLARI VA GEOGRAFIYA 
DARSLARIDA ULARDAN FOYDALANISH METODIKASI 
 
 
 
Reja: 
1.Darsni tashkil etishda ko’rgazmali qurollarni tog’ri tanlay olish 
2.Ko’rgazmali qurollardan foydalanish metodikasi. 
3.Tabiatshunoslik darslarini o’qitish va rejalashtirish. 

---

Tabiatshunoslik darslarini rejalashtirish geografiya ta'limidagi muhim vazifalardan 
biri hisoblanadi. Ma'lumki, umumiy o'rta ta'lim maktablarida geografiyani 
o'qitishning asosiy shakli dars sanaladi. Darsda o'quv fani yuzasidan asosiy o'quv 
materiali o'rganiladi, lekin dars o'qitishning boshqa shakllari bo'lgan darsdan 
tashqari ishlar, sinfdan tashqari mashg'ulotlar va ekskursiyalar bilan uzviy bog'liq. 
Chunki darsda darsdan tashqari ishlar masalan, geografiya maydonchasida olib 
borilgan o'lchov ma'lumotlari, tayyorlangan ko'rgazmali qurollar, ekskursiyada 
tayyorlangan gerbariylar va kollektsiyalardan foydalaniladi. Sinfdan tashqari 
mashg'ulotlar o'quvchilarning geografiya o'quv fanlaridan o'zlashtirgan bilim va 
ko'nikmalarini mustahkamlashga, kengaytirishga, rivojlantirishga, kasbga ongli 
ravishda yo'llashga xizmat qiladi. Demak, geografiyani o'qitishda dars, darsdan 
tashqari va sinfdan tashqari mashg'ulotlar, ekskursiyalardan o'z o'mida rejali va 
samarali tashkil etilishi, ya'ni o'qitishga tizimli yondoshuvni amalga oshirish lozim. 
O'qituvchi ushbu mashg'ulotlami bir-biri bilan uzviy ravishda tashkil etish asnosida 
geografik ta'lim samaradorligiga erishish, o'quvchilarda ilmiy dunyoqarashni 
shakllantirish, umumgeografik va xususiy tushunchalar hamda o'quv-amaliy 
ko'nikmalami izchil ravishda tarkib toptirish, mantiqiy fikr o'rgatishni 
nazarda tutadi. Geografiyani o'qitishda tizimli yondoshuvni amalga oshirish uchun 
o'qituvchi o'quv boshida yillik reja tuzishi lozim. Mazkur reja 
o'qitishning barcha shakllarini uzviy ravishda qamrab olishi, o'quv dasturidan o'rin 

---

olgan boblar va mavzular bo'yicha darslar tizimi, o'quv yilidagi choraklar va 
ta''illar 
olingan holda o tkazish muddatlari, fanlararo bog lanishlar, ekskursiyalar, 
darsdan va sinfdan tashqan ishlar aks etadi. Geografiya darslarini ikki 
qismdan iborat: yillik va dars rejasi, darsning samaradorligi uni qanday 
rejalashtirilganligi bog'liq. va dars 195 rejalari qanday mukammal tuzilgan 
bo'lsa o'quvchilami bilim va ko'nikmalarni egallashi shuncha tez va oson bo'ladi. 
Geografiya o'qituvchi yillik, ya'ni yillik reja tuzishi uchun: O'quv dasturidagi har 
bir 
bobning didaktik maqsadini, shuningdek, bobdagi mavzulaming ta'limiy, 
tarbiyaviy 
va rivojlantiruvchi maqsadlarini aniq tasavvur qilishi; Mavzulami o'qitishda yil 
fasllari, mavzuning ta'limiy, tarbiyaviy 
va rivojlantiruvchi 
maqsadlari, 
o'quvchilarda 
shakllantiriladigan biologik tushunchalar, tarkib toptiriladigan ko'nikmalami 
hisobga 
olgan holda o'qitish metodlari, ko'rgazma vositalarini tanlashi. O'quvchilar 
tomonidan o'tkaziladigan kuzatish va tajribalaming mazmuni va muddatlarini 
aniqlashi; Darsda namoyish etiladigan tajribalarni avvaldan tayyorlash 
muddatlarini 
belgilashi; Har bir darsda ta'lim-tarbiyaning uzviyligi, boblar, mavzular va 
fanlararo 

---

bog'lanishlarni amalga oshirish yo'llarini belgilashi; O'quvchilarning mustaqil 
ishlari 
uchun didaktik va tarqatma materiallami tayyorlash, mustaqil o'qish uchun 
qo'shimcha adabiyotlami tanlashi; Amaliy mashg ulotlar, ekskursiyalami tashkil 
etish uchun zarur bo'ladigan jihoz va asboblarini aniqlashi lozim. Xulosa qilib 
aytganda, o'qituvchi yillik rejada o'qitish jarayonining yaxlitligini nazarda tutishi, 
o'z 
pedagogik faoliyatini shu reja asosida tashkil etishi, unda o'qitishning barcha 
shakllarining uzviyligini ta'minlagan holda ulami o'tkazish muddatlari ko'rsatilgan 
bo'ladi, Hozirgi vaqtda metodika va maktab amaliyotida geografiya bo'yicha 
o'quvchilar bilan olib boriladigan o'quv ishlarining quyidagi shakllari qabul 
qilingan: 
dars va ular bilan bog'liq bo'lgan ekskursiyalar, uy vazifalari, darsdan tashqari 
ishlar 
va sinfdan tashqari ishlar. 
Mavzuli rejalashtirish quyidagilami aniqlashga imkon beradi: a) ma"lum bir 
kurs bo'yicha o'quv jarayonlamini to'la ko'rishga imkon beradi; b) ma'lum bir kurs 
bo'yicha dars turlarini aniqlashga; v) o'qituvchi va o'quvchilami hamkorlikda 
faoliyatini metodlari va usullarini birgalikda qo'llashga. Odatda mavzuli rejalar 
soatlar hajmini o'zgarmagan taqdirda ayrim o'zgarishlar va qo'shimchalar kiritilgan 
holda 3-4 yil davomida foydalanishga mo'jallangan bo'ladi. 196 Hozirgi davrda 

---

Tabiyat dasturlaming va predmetlarining asosiy xususiyati ulardagi bilimlami 
sinfdan- sinfga murakkablashib borishidir. Shu munosabat bilan har bir geografiya 
darsi ma'lum bir bilim va ko'nikmalami o'quvchilar tomonidan mustaqil 
o'zlashtirishini shakllantirishda alahida bosqich bo'lmog'i lozim. Shuning uchun 
umuta'lim maktablaridagi har bir sinf predmeti bo'yicha, bo'limlar va mavzular 
bo'yicha rejasi ma'lum bir - biri bilan bog'langan tizim deb qaralmohi lozim. 
Mazkur 
tizimning barcha qismlari bir-bin bilan chambarchas bog'langan. Mazkur tizimni 
ikkita yirik bo'limga bo'lishimiz mumkin: tabiiy geografiya va iqtisodiy geografiya, 
Ushbu ikki tizim bir-birini to'ldirishi lozim. Tabiiy geografik tizimning o'zi alohida 
geografiya predmeti tizimidan, ular esa bo'limlar, mavzular tizimlaridan iborat. 
Tabiiy ko‘rgazmali qurollar 
jismlardir. Ular o'rganilayotgan material to‘g‘risida ancha to‘g‘ri, 
haqiqatga yaqin tasawurlar berib, bolalarda bevosita qabul qilish 
asosida tabiatshunoslik tushunchalari hosil bo‘lishiga imkon yaratadi. 
Shunga ko‘ra sinfda yoki tabiatshunoslik xonasida jonli tabiatni 
o ‘rganish uchun har xil xona o'sim liklari, shuningdek, 
turaijoylardagi daraxtlarga xos bo‘lgan shoxchalar, barglar, gullar, 
meva va urug‘lar bo‘lishi zarur. Tabiatshunoslik darslarida jonli tabiat 
burchagida o ‘stirilayotgan o‘simliklardan, gerbariy va ekskur- 

---

siyalardan olib kelingan o'simliklardan foydalaniladi. Tabiat 
qo‘ynida o ‘tkaziladigan darslarda va ekskursiyalarda tabiiy 
sharoitlardagi jonli tabiat obyektlaridan foydalaniladi. 
Shuningdek, tabiiy obyektlardan hayvonlarni o'rganishda ham 
foydalanish ma’qul. Garchi ko'pgina hayvonlarni bolalarga sinfda 
(jonli tabiat burchagida) ko‘rsatish mumkin bo‘lsa ham 
ekskursiyalar uyushtirishga e’tibor berish kerak bo'ladi, chunki 
bunda o ‘quvchilar faqat ularning tashqi ko‘rinishinigina emas, 
balki xarakterli harakatlari va xulq-atvorlari bilan ham tanishish 
imkoniyatiga ega bo'ladilar. Tirik hayvonlar bo'lmaganda ularning 
chuchelalari (tulumlari), mulyajlari yoki fotosuratlari va rasmlari- 
dan foydalanish mumkin. Biroq tirik hayvonlarni tabiiy sharoitlarda 
ko‘rsatuvchi kinofilmlar o‘quvchilarga ancha haqiqiy tasawurlami 
beradi. 
Shuningdek, tabiiy obyektlardan hayvonlarni o'rganishda ham 
foydalanish ma’qul. Garchi ko'pgina hayvonlarni bolalarga sinfda 
(jonli tabiat burchagida) ko‘rsatish mumkin bo‘lsa ham 
ekskursiyalar uyushtirishga e’tibor berish kerak bo'ladi, chunki 
bunda o ‘quvchilar faqat ularning tashqi ko‘rinishinigina emas, 
balki xarakterli harakatlari va xulq-atvorlari bilan ham tanishish 

---

imkoniyatiga ega bo'ladilar. Tirik hayvonlar bo'lmaganda ularning 
chuchelalari (tulumlari), mulyajlari yoki fotosuratlari va rasmlari- 
dan foydalanish mumkin. Biroq tirik hayvonlarni tabiiy sharoitlarda 
ko‘rsatuvchi kinofilmlar o‘quvchilarga ancha haqiqiy tasawurlami 
beradi. 
Bolalarda bevosita qabul qilish mumkin bo‘lmagan tabiat jismlari 
va hodisalari to‘g‘risida aniq va to‘g‘ri tasawurlar hosil qilish uchun 
ko‘rgazmali qurollardan keng foydalaniladi. Tabiatshunoslik kursini 
o‘rganish uchun zarur bo‘lgan ko'plab ko‘rsatuv jihozlari maxsus 
do'konlarda sotiladi.Chunonchi 3 -4 - sinflarda tabiatshunosiikni 
o‘rganish uchun «Jonajon o‘lka tabiati» turkumidagi jadvallar chop 
96etilgan. Tabiatshunoslik bo‘yicha devoriy o‘lkashunoslik suratlaridan, 
shuningdek, zoologiya bo‘yicha ham jadvallardan foydalanish 
mumkin, ular tabiatning oikashunoslik obyektlari to‘g‘risida 
tasawur va tushunchalarni shakllantirishga yordam beradi. 
Qo'l shakar o'lchagich: eritmadagi shakar miqdori va shakar miqdorini o'lchang 
kabinet 
Doimiy harorat va namlik qutisi: dori barqarorligi tajribasi uchun ishlatiladi 
Karbonat angidrid inkubatori: hujayra, to'qima, bakteriya madaniyati 

---

Vakuumli quritish pechi: chang quritish, pishirish va dezinfektsiya qilish va turli 
shisha idishlarni sterilizatsiya qilish 
Past haroratli biokimyoviy inkubator: saqlash shtammlari, biologik madaniyat va 
boshqalar. 
Nozik o'choq: xom ashyoni, xom dorilarni, xitoy o'simlik dori -darmonlarini, gips, 
kukun, granulalar, granulalar, suv tabletkalari, qadoqlangan idishlar va boshqalarni 
isitish va davolash, quritish va suvsizlantirish. 
Gibridizatsiya qutisi: duragaylash jarayoni 
Asosiy laboratoriya uskunalari 
Ultra suv tozalovchi: juda toza suv tayyorlash 
Teskari osmosli toza suv mashinasi: suv kirishining TOC qiymati va toza suv 
tizimini in'ektsiya qilish, tozalashni tekshirish: farmatsevtika zavodining atrof -
muhit muhofazasi 
Tozalash va dezinfektsiya qilish mashinasi: laboratoriya idishlarini avtomatik 
tozalash, dezinfeksiya qilish, quritish (sanoat laboratoriyasi) 
Santrifüj: namunalarni ajratish, cho'ktirish va boshqalar. 
Sterilizator: eksperimental buyumlarni zararsizlantirish 
Suv hammomi/termostatik boshqaruv tizimi: tajriba uchun doimiy haroratni 
ta'minlang 
Hujayralarni buzuvchi: namunalarni biologik qayta ishlash 
Isitish plitasi: isitish jarayoni 
Magnit aralashtirgich: an'anaviy namunalarni aralashtirish 

---

Osilator, kichik chayqaluvchi: namuna tebranishi 
Ultrasonik tozalovchi: reagent idishlarini yuvish, xitoy tibbiyotini chiqarish va hk. 
Pipetka: kichik hajmli ~ katta hajmli pipetlash 
Termostatik mikser, shablonni tuzatuvchi, assimilyatsiya tizimi: namunalarni 
biologik qayta ishlash 
Biologik laboratoriya mexanik mikser: biologik namunalarning faolligiga zarar 
bermaslik sharti bilan, Dachengdu namunalarni aralashtiradi. 
uskunalari, mikroplakka o'quvchi va boshqalar kiradi. Shuningdek, tabiiy 
obyektlardan hayvonlarni o'rganishda ham 
foydalanish ma’qul. Garchi ko'pgina hayvonlarni bolalarga sinfda 
(jonli tabiat burchagida) ko‘rsatish mumkin bo‘lsa ham 
ekskursiyalar uyushtirishga e’tibor berish kerak bo'ladi, chunki 
bunda o ‘quvchilar faqat ularning tashqi ko‘rinishinigina emas, 
balki xarakterli harakatlari va xulq-atvorlari bilan ham tanishish 
imkoniyatiga ega bo'ladilar. Tirik hayvonlar bo'lmaganda ularning 
chuchelalari (tulumlari), mulyajlari yoki fotosuratlari va rasmlari- 
dan foydalanish mumkin. Biroq tirik hayvonlarni tabiiy sharoitlarda 
ko‘rsatuvchi kinofilmlar o‘quvchilarga ancha haqiqiy tasawurlami 
beradi. 
Bolalarda bevosita qabul qilish mumkin bo‘lmagan tabiat jismlari 
va hodisalari to‘g‘risida aniq va to‘g‘ri tasawurlar hosil qilish uchun 

---

ko‘rgazmali qurollardan keng foydalaniladi. Tabiatshunoslik kursini 
o‘rganish uchun zarur bo‘lgan ko'plab ko‘rsatuv jihozlari maxsus 
do'konlarda sotiladi.Chunonchi 3 -4 - sinflarda tabiatshunosiikni 
o‘rganish uchun «Jonajon o‘lka tabiati» turkumidagi jadvallar chop 
96etilgan. Tabiatshunoslik bo‘yicha devoriy o‘lkashunoslik suratlaridan, 
shuningdek, zoologiya bo‘yicha ham jadvallardan foydalanish 
mumkin, ular tabiatning oikashunoslik obyektlari to‘g‘risida 
tasawur va tushunchalarni shakllantirishga yordam beradi. 
Qo'l shakar o'lchagich: eritmadagi shakar miqdori va shakar miqdorini o'lchang 
kabinet