Geçmeden belirtelim ki modern tarihin her döneminde ve dün yanın her yerinde, burjuva reformist sol akımın temel felsefesi ve programı tamı tamına bu olmuştur. İşçi aristokrasisine dayandık ları ve böylece burjuva işçi partileri özelliklerini korudukları sürece Avrupalı sosyal-demokrat partilerin felsefesi ve programı buydu. Devrimci sınıf partilerinin zaman içerisinde sosyal-demokratlaş(122)ması ile ortaya çıkan euro-komünist partilerin felsefesi ve programı da bu oldu. Bu bizi, bugünün dünyasında ve Türkiye’sinde, tabe lasındaki resmi sıfat üzerinden değil de gerçek program ve politi kalarından bakıldığında, sosyal-demokrat felsefe ve programın gerçekte kimler, hangi partiler tarafından temsil edilidiği soru nuna getirmektedir. Mevcut kavram kargaşasının giderilmesine de yardım edecek bu çok önemli ve aydınlatıcı sorunu şimdilik daha sonraya bırakıyoruz.
