H jamolxonov

Xususiy fonetika. Fonetikaning bu turi konkret bir tilning fonetik tizimi haqida ma’lumot beradi: o‘zbek tili fonetikasi, rus tili fonetikasi, ingliz tili fonetikasi kabi.

Xususiy fonetika ayrim olingan bir tilning fonetik tizimini o‘rganishda umumiy fonetika xulosalariga, shuningdek, fonetikaning boshqa turlarida to‘plangan tajribalarga tayanadi.
Uning quyidagi ikki turi bor:

1. 
   tavsifiy fonetika. Bunda ayrim olingan bir tilning fonetik tizimi, undagi fonetik hodisalar va faktlar statik holatda (shu tilning oldingi tarixiy taraqqiyoti bilan bogdanmay) o‘rganiladi. Xususan, «Hozirgi o‘zbek adabiy tili fonetikasi» ham aslida tavsifiy fonetikadir, chunki unda o‘zbek tilining fonetik tizimi, bu tizimda mavjud bodgan fonetik faktlar (unli va undosh tovushlarning miqdor va sifat belgilari, tasnifi, urg‘u, bo‘gdn va hokazolar) hozirgi o‘zbek tilida qanday bodsa, shundayligicha- (tarixiy jarayon va faktlarga bogdanmay) o‘rganiladi.
   

Hozirgi o‘zbek adabiy tilining tavsifiy fonetikasi «Hozirgi o‘zbek adabiy tili» kursi bo‘yicha nashr etilgan ko‘pchilik darsliklarda, shuningdek, «Y36eKCKHH ri3biK» (V.V.Reshetov, 1959), «Ochobm (JxmeTMKH m rpaviMa- thkh y3ÖeKCKoro ri3biKa» (V.V. Reshetov, 1965), «06man xapaKTepucTHKa ocoöeHHOCTeü y36eiBOKann3Ma» (V.V.Reshetov, 1949), «Oohcth- uecKan CHCTeMa yaöeKCKoro jiHTepaTypHoro H3biKa», ADD (Mahmudov A., 1980), «Hozirgi o‘zbek adabiy tili»dan metodik ko‘rsatmalar va konspektiv kurs: fonetika, orfoepiya, grafika va orfografiya» (Tursunova T., Jamolxonov H., 1981), «0‘zbektili fonetikasi* (Mirtojiyev M.M., 1991, 1- nashri; 1998, 2- nashri), «0‘zbek tili» (Otamirzayeva S., Yusupova M., 2002), «Hozirgi o‘zbekadabiy tili» (Mirtojiyev M.M., 2004), «Hozirgi o'zbek adabiy tili» o‘quv qo‘llanmasi, 1- qism (Jamolxonov H., 2004) kabi ishlarda hamda «CoueTaHHe rJiacHbix h coraacHbix b coBpeMeHHOM y3ÖeKCKOM jiHTepaTypHOM H3biKe» (A.Ishayev., 1985), «PenyKUH>i rjiacHbix b y3ÖeKCKOM H3biKe: ranbi, cjryHKunrr, nporpaMMHpOBaHHe» (SAtamirzayeva, X.Yuldasheva, Dj.Mamatov, 1985) kabi maqolalarda bayon etilgan;
b) tarixiy fonetika. Bunda ayrim olingan bir tilning fonetik tizimi, undagi fonetik hodisalar va faktlar shu tilning uzoq tarixiy taraqqiyoti bilan bog‘lab o‘rganiladi, shu asosda muayyan tilning fonetik- fonologik tizimida yuz bergan tarixiy o‘zgarishlar (divergensiya, konvergensiya faktlari, fonologik tizimdagi eskirish va yangilanish jarayonlari) aniqlanadi. Shunga ko‘ra u diaxron fonetika deb ham yuritiladi.
0‘zbek tilshunosligida o‘zbek tilining tarixiy fonetikasiga oid ma’lumotlar V.V. Reshetov, F. Abdullayev, G‘Abdurahmonov, A. Rustamov, E.Fozilov, Sh. Shukurov, Q. Mahmudov, S. Ashirboyev, H. Ne’matov, Q. Sodiqov, B. To‘ychiboyev kabi tilshunoslarning ishlarida berilgan: «Qadimgi turkiy til» (Abdurahmonov G‘., Rustamov A., 1982), «OoHeTHKO- MopcjrojTornuecKHe ocoöeHHOcra H3biKa Ajimnepa HaBan», A,im (Rustamov A., 1966), «HeKOTopbie Bonpocbi ncTopHuecKon (JyoHeraKH y3ÖeKCKoro 33biKa» (A.Rustamov, 1985), «K hctophh yrpaTbi CHHrapMO- HH3Ma b y3ÖeKCKOM 33biKe» (F. Abdullayev, 1985), «øoHe™ⁱiecjcne n MopcjrojiorHHecKHe ocoöchhocth »3bnca «XH6aTyn xaK3HK», AK2H (K.Maxmudov, 1964), «Ahmad Yugnakiyning «Hibatul haqoyiq» asari haqida» (Mahmudov Q., 1972), «Qadimgi obidalar va Alisher Navoiy tili» (Fozilov E., 1969), «XIV asr Xorazm yodnomalari» (Fozilov E., 1973.), «Qutbning «Xusrav va Shirin» dostoni va o‘zbek adabiy tili» (Ashirboyev S., 1997), «0‘zbek tili tarixiy fonetikasi» (Ne’matov H., 1992), «0‘zbek tili tarixiy fonetikasi» (To‘ychiboyev B., 1990), «0‘zbek tilining taraqqiyot bosqichlari» (To‘ychiboyev B., 1996), «XI-XV asr uyg‘ur yozuvli turkiy yodgorliklarning grafik-fonetik xususiyatlari» ( Sodiqov Q., dokt. disser- tatsiyasi, 1992), ,«0‘zbek adabiy tili tarixi» (Muxtorov A., Sanaqulov U., 1995), «Anumep HaBan xax ochobo!iouox3biKa» (A.K. Borovkov, 1946.), «Atovushining XV asrdagi sifat xususiyatlari haqida» (E. Umarov., 1982), «XV äsr o‘zbek tili unlilari haqida» (E. Umarov, 1982), «rpaMMaTHKa CTapoy3ÖeKCKoro >i3bii

3.