H jamolxonov

§. Logografemalar

Logografemalar (logogrammalar). Grafemalarning bu tipi tushun- chalarni yoki tushuncha nomi bodgan so‘zlarni yozuvda ifodalashga asoslanadi. Bunday belgilar aslida ideografik (semasiografik) yozuv tipiga mansub birliklar sanaladi, ammo ulardan fonografik yozuv tarkibida ham foydalaniladi. Yozuv tizimining murakkab optik-grafik sistema ekanligi ham shundan.
Rus grafïkasi asosidagi o‘zbek yozuvida logografemalarning quyidagi turlari ishlatiladi:
Raqamlar — son turkumiga mansub so‘zlarning ma’nolarini ifodalovchi logografemalar. Ular o‘z navbatida ikki turga bodinadi:

1. 
   g‘arbiy arab (g'ubor) raqamlari: 0, 1,2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 20, 100, 1000, 100000, 1000000, 1000000000 kabi.
   

Arab raqamlari aslida Hindistonda (V asrga yaqin) kashf etilgan bodsa- da, Arabistonga buyuk o‘zbek olimi Muhammad Xorazmiyning arab tilida yozilgan «Arifmetika» asari orqali kirib kelgan, bu asar lotin tiliga tarjima qilinib, Yevropaga (X asrda Ispaniyaga, XII asrda Yevropadagi boshqa mamlakatlarga) tarqalgan. Demak, Hindistonda yuzaga kelgan yuqoridagi raqamlarning «arab raqamlari» nomi bilan ommalashib ketishida hamyurtimiz Muhammad Xorazmiyning ulkan xizmati bor;

2. 
   rim raqamlari — qadimgi rimliklar ishlatgan raqamlar bodib, ular quyidagi belgilardan tarkib topgan: I (bir), V (besh), X (o‘n), L (ellik), C (yuz), D (besh yuz), M (ming). Qolgan raqamlar shu belgilar kombinatsiyasiga asoslanadi: 1 (1), II (2), III (3), IV (4), V (5), VI (6). VII (7), VIII (8), IX (9), X (10), XI (11), XII (12), XIII (13), XIV (14), 98
   

XV (15), XVI (16), XVII (17), XVIII (18), XIX (19), XX (20), XXX (30) XL (40), L (50), LX (60), LXX (70), LXXX (80), XC (90), C (100), CD (400), D (500), DC (600), CM (900), M (1000), MC (1100), MD (1500) va boshqalar.
Rim raqamlari miloddan oldingi 500-yillarda etrusklar tomonidan kashf qilingan.

55.